К?рэтиллибит таптал

Захаров Федот

Тыа са?атыгар кэлэн чу?наан к?рд?лэр. Улахан бала?ан, ампаар, хоспох э?ин к?ст?р. К?н тыа ба?ыгар т?стэ.

Обун кэлэн и?эн «Манчаары ыалы халыырын к?р??м» диэн хантан эрэ т?гэхтэн к??рэйбит к?лдь?н санаалаа?а. Дьулаан, суо?ар бы?ыы сибилигин буолуохтаа?ыттан саллыбыт ки?иэхэ, ол к?лдь?н санаата эмиэ т?гэххэ т??эн кирийбит, симэлийбит.

– Кэбис, миигин илдьимэ?. Мин манна хаалыам, – Обун сирэйин сабыытын устан сиргэ уурар.

– К?р эрэ, бачча кэлсэн баран, аны барсымаары гынар дуу?! Хата, батыйа хапта?айынан ?ч?гэй а?айдык самыыгын лабыр?атыам ээ, – Манчаары,

Обун к?рд???нэ, моонньун тымыра к??рб?т.

– Оо, дьэ, кутта?ас да ки?игин до?оор. Эн та?ырдьа туруо?. Куттаныма, – Топпооску т??? да ньымааттаан са?ардар эмиэ кы?арыйар.

– Чэ, ыл, туоскун сирэйгэр кэтэт! – Манчаары са?ата кытаанах.

Биир бэрэмэдэйи тутан а?албыттара. Манчаары Обу??а «тугу та?ырдьа бырахпыппытын бэрэмэдэйгэ хаалаар» диэн эттэ.

Бору?уй буолуута туран, дьиэ диэки хаамтылар. ??т к?р?? и?игэр киирбиттэрин кэннэ, эмискэ ыт ?рэн баргыйда. Манчаары батыйатынан далбаатаан ыты ??рэн, дьиэ ааныгар с??рэн тиийдэ да, аан хал?анын тэлэ тардан и?ирдьэ киирэр. Топпооску ки?итин кэнниттэн киирсэр. Обун эппиттэрин курдук та?ырдьа туран хаалла.

– Илиигитин-атаххытын хамнатыма?! Ыар ыалдьыт, дьо?ун хоно?о кэллим, – Манчаары баргыытаан са?арбыта дьиэ та?ыгар и?иллэр.

Сотору олоппос дуу, туох дуу т??нэри тэбиллибит тыа?а, к?рг?йд??р са?а, дьахтар ньаа?ыныыра, ким эрэ аатта?ара и?иллэр. Ортоку т?нн?к и?ирдьэттэн анньыллан, та?ырдьа т??эн, дьиэ и?э а?ас гынар. А?а?ас т?нн?г?нэн нуучча та?а?ынан тигиллибит ырбаахы, суккун сон, солко кур, хас да ылта?ын тэриэлкэ та?ырдьа быра?ыллар. Обун олору ыла-ыла бэрэмэдэйгэ угаттыыр. Дьиэ и?игэр Манчаары ампаар к?л????н к?рд??н к?рг?йд??рэ и?иллэр. Ампаардарын хатыыр эбиттэр.

Чочумча буолан баран, Манчаары тахсан ампаар к?л????н а?ар. Топпооску дьиэ?э хаалар. Ампаар и?иттэн а?а?ас аанынан бэдэр са?ынньах та?ырдьа быра?ыллар. Онтон бэдэр тириитэ, имиллибит сарыы, сиэрэй суккун сон, хас да кы?ы??ы бэргэ?э та?ырдьа тамнааттанар. Обун ыла-ыла б?к-тах тутан бэрэмэдэйгэ хаалыыр. Манчаары и?ирдьэ тугу эрэ хасы?ан баран к?м?с куру быра?ар. Тахсарыгар саппыйаны кытта тимир сааны тутан тахсар.

Дьиэ ааныгар тиийэн ???й?н туран ки?итин ы?ырар. Топпооску дьиэттэн тахсан ??т уму?а?ар киирэн, ха?ас илиитигэр с??гэйдээх ыа?а?ы тутан, у?атыгар чабычахтаах арыыны кыбынан тахсар.

Обун бэрэмэдэйи ылан санныгар биллэхтии быра?ар. Ыт тэйиччи туран тохтоло суох ?рэр. Бу барыта олус д?б?? уонна судургу курдук буолла.

Ыар ыалдьыттар тиэтэйэ-саарайа аттарын миинэн, атын сир диэки туора бараллар. Т??ннэри наар тыанан айаннаан, сыыйа дьиэлэрин диэки эргитэллэр. Хайа эрэ алааска а?ыы сылдьар атыыр ??р?н к?р?нн?р, суолларын муннараары, сылгылары иннилэригэр ??рэн бараллар.

Сарсыарда, биир кыра б?тэй алааска тохтоон, аттарын а?ата ыыттылар. ?й??лэрин, буспут эти, сиэтилэр. Солуурчахха чэй ?р?н истилэр. ?т?р а?аабатах дьон аччыктаабыттар, утаппыттар. С??гэйдэриттэн сиэтилэр. Онтон к?н ортотугар диэри утуйдулар.

Киэ?э, бору?уй буолуута, эмиэ айаннаатылар. Т??н дьиэлэригэр чуга?аан баран, тыа?а тохтоон малларын ?ллэ?иннилэр. Манчаары Обу??а суккун сону, икки ылта?ын тэриэлкэни биэрдэ. Улахан

сарыы саппыйа и?игэр биэс киис тириитэ, алта б??чээн ыыта баар эбит. Онтон биир киис тириитин уонна эмиэ биир б??чээн ыытын Обу??а биэрдилэр.

– Бу сырыыбытын иэгэйэр икки атахтаахха и?итиннэрэр буолаайа?ын. Мин туспунан кимиэхэ да кэпсээмэ. Этиэ? да ?л?р?н кэби?иэхпин с?п. Мин абаа?ы ки?ибин, – Манчаары Обу??а сутуругун к?рд?р?р.

– Оттон бу малбын дьоммор хантан ыллым диибиний? – Обун к?нд? малы ыларыгар ол ту?унан санаабыта.

– Бэбэ?э биэрдэ диэ. Киниэхэ дьиэ ма?а кэрдэр ???г?н буолбат дуо, – диэн Топпооску с?бэлиир.

– Дьиэ ма?ын кэрдэрбэр хаччы ылыах буолбутум.

– Бу малы эбии ?лэлээбиппэр биэрдэ диэ. Ону булан эппэккин дуо? Мин туспунан дьо??ор да кэпсээмэ. Кэпсиэ? да сэрэн, – Манчаары эмиэ сэрэтэр. Ол эрээри сирэйэ-хара?а сымна?ас.

* * *

Обун Арамаан Бэбэ?э Ыстапааннаахха кэлэн икки хонно. К?н?с тыа?а тахсан мас кэрдэр. ???с киэ?этигэр дьиэтигэр дьэ тиийэн, Бэбэ?эттэн уларсыбыт мата?атын туппутунан киирдэ. Дьоно дьиибэргээбит харахтарынан к?рд?лэр.

– Хайа то?о ы?ырбытый? Бу тугу а?аллы?? – Тиэхээн са?ата суох олорбохтоон баран ыйытар.

– Оттон Бэбэ?э биэрдэ, – Обун мата?а и?иттэн ылта?ын тэриэлкэни хостоон ылан остуолга уурталыыр. Суккун сону, б??чээн ыытын хостуур. Бэбэ?э с?бэтинэн киис тириитин ыалга хаалларбыта. Онуоха-маныаха диэри диэн.

– Тыый, нохоо, суккун сон. Сабыс-са?а. Бу тугуй, б??чээн ыыта дуу? – ийэтэ эмээхсин кэлэн б??чээн ыытын сыллаан к?р?р.

– Бу туох ааттаах к?нд? маллары биэрдэ? Тугу ?лэлэттэ? – Тиэхээн эмиэ ыйытар. Со?уйа к?р?н хара?а кэ?ээбит.

– Оттон уму?ах хастарбыта. Уонна ааспыт сайын киниэхэ от охсубутум дии, – Обун этиэх буолбут тылын этэр.

– Ол уму?а?ы саас, то??о, ха?аллар ??? дуо?

– Уолбар тутар са?а дьиэбэр хастарабын диэбитэ. Баран Бэбэ?эттэн ыйыты? да?аны.

– Тугу-тугу кэпсээн эрэр ки?и буоллу?, – Тиэхээн т?нн?г? к?р?н ылар.

Обун санаатыгар, дьоно Манчаарыны кытта сылдьыбытын сэрэйдилэр. Туох эрэ б?р?к?тэ суох бы?ыыга т?бэспит дьон курдук буоллулар. ??рб?т бы?ыылара биллибэт.

Сарсыарда туран Тиэхээн инитин олуйан-молуйан ыйытта. Обун т?р?т да му?кук, к?н? му?утаан, ыктаран билиннэ. Барытын кырдьыгынан кэпсээтэ. Дьоно кини кэпсээниттэн с?рдээ?ин куттаннылар. Уоллара туох эрэ улахан буруйу о?орбутун курдук саныыллар. Дьиэ?э киирэн, к?рд?рб?т?нэн туран, баай ыал малын-салын халаа?ын диэн, икки атах истибэтэх суола. Улахан буруй, айыы, саат-суут.

Тиэхээн к??лгэ баран туутун к?р?н кэллэ. Онтон ?тэ?элээх балык бу?ан к?н?ск? а?ылыктарыгар олордулар.

– Тыыллыма?а бара??ын Даркы Дьаакыпка бу малы барытын т?нн?р. Уонна ата?ар ??э??ин буруйга-сэмэ?э тиэрдимэ диэн к?рд?с, – дьиэлээх дьахтар Ылдьаана санаатын т?м?г?н эригэр Тиэхээ??э и?итиннэрэр.

– Оттон оччо?о Манчаары уолбутуттан сити?иэ суо?а дуо? Кимиэхэ да кэпсээмэ диэн сэрэппит буолбат дуо, – Тиэхээн кыынньыбыт сылаас ??ттэн сыпсырыйар.

– Кырдьык, ити ки?и уолбутун ?л?р?н да кэбистэ?инэ к???лэ, – эмээхсин эбэн биэрэр.