Пастка для пярэваратня
Шрифт:
— На каго? — не вытрываў хтось з калоны.
Усмешачка на губах у пана Бадзея.
На пляцы
Пан Бадзей прайшоўся паўз калону, стаў каля Саўкі і прагугнявіў:
— Саўка з таго свету, выходзь.
Саўка ступіў наперад. Нешта бязгучна шэпчуць губы. Ці не пракляцце вымаўляюць яны? А мо просяць аб літасці?
— Саўка з таго свету, ты падбухторшчык, — працадзіў праз зубы пан Бадзей.
Вось
— Ты падбухторшчык. Казаў, што тут нізашто сядзяць. Так?
Саўка паціснуў плячыма.
— Мабыць, казаў.
Пан Бадзей замахнуўся кулаком.
— Дык я твой рот на замок. На свірнавы.
Саўка, як і там, на беразе возера, стаяў, угнуўшы галаву ў плечы. Як і тады, на вачах у яго выступілі слёзы.
— На замок! Каб маўчаў!
— Угу, — угукнуў Саўка.
— Бізунамі спляжым! Жывога месца не пакінем.
— Угу.
— Ты! Ты! Угукала! — твар у пана Бадзея пачырванеў.— Я цябе… Мы цябе…
— Угу.
На лобе ў пана Бадзея выступілі жылы. Здавалася, не ён крычыць на Саўку, а Саўка на яго.
— Будзеш смалу на тачцы чарцям падвозіць.
— Угу, — праз слёзы прамовіў Саўка. На яго падбародак скацілася сляза.
Чаму пан Бадзей так крычыць? На Саўку нельга крычаць. Ён жа безабаронны, як дзіця, цішэй вады, ніжэй травы.
— Ты будзеш, будзеш…
— Угу.
Дзе панская сіла, там мужыцкая спіна. Я думаў, што канец Саўку. Думаў, што пан Бадзей зараз накінецца на яго, змалоціць на горкі яблык. Але ж не. Ашчэрыўся, як сабака.
— Саўка, ты сёння міма вушэй прапускаеш. Ты яшчэ на тым свеце. Сёння не буду караць. Дачакаюся, калі адчуеш, што на гэтым. Тады прыдумаю пакаранне. Не-су-свет-на-е-э…
Саўка паціху запытаў:
— Куды мне ісці?
— Стань, дзе стаяў, і не лезь пад гарачы язык. Саўка стаў каля мяне. Ягоныя плечукі часта-часта калаціліся.
— Большую калону на школу, а меншую — шукаць каменьчыкі,— скамандаваў пан Бадзей.
Я хацеў запытацца ў Саўкі, пра якую школу і якія каменьчыкі гэты жываглот кажа, ды не паспеў. Набеглі стражнікі, сталі штурхаць нас, дзелячы на дзве калоны. Большую пагналі кудысьці за баракі, а меншую, у якой былі я, Пятрусь і Саўка, прывялі на пляц, увесь усыпаны вострымі каменьчыкамі-краменьчыкамі.
Людзі адразу ж разышліся па пляцы і, ступаючы асцярожна, бы па шкле, пачалі нешта шукаць, пільна-пільна ўглядаючыся.
— Што яны шукаюць? — пацікавіўся Пятрусь у Саўкі.
— Той каменьчык, які тут наш Іванка згубіў. Ну й прыдумалі! Дураць бедным людзям галаву.
Не верыцца, што народны цар Іванка гуляў па такім вострым каменні.
— Махляры, — не стрымаўся я. — Выдумалі пра каменьчык.
Саўка ўздыхнуў.
— Паабяцалі, што выпусцяць з п'афілактоыя таго,
Паабяцалі… Каб у душы надзея цеплілася. Не хочуць, каб сталі такія ж абыякавыя, як Саўка. Хочуць, каб боль адчувалі, каб не тупілася яна. Калі людзям балюча, то ім радасць. Яны нават не радасцю, а чужым болем жывуць.
Прыгадалася, як бацька расказваў пра цётку, якая жыла ў суседняй вёсцы. Хвалілася тая цётка: «Калі я з кім-небудзь пасваруся, то і паем з апетытам». Яе сварка, вядома, некаму бокам вылезе. А ёй добра, весела. І гэтыя на яе падобныя.
— Саўка, — перапыніў мае думкі Пятрусь, — куды большую калону паслалі?
— Будаваць школу для сына пана Катовіча. Ён адзін у ёй будзе вучыцца. Так пану Катовічу захацелася.
Для аднаго вучня школу будуюць! Відаць, немаленькую. Што ж сын пана Катовіча стане там рабіць? Хіба сабак ганяць? Змарнее, і першы клас не скончыўшы. Няўжо пан Катовіч не разумее, што родны сын стане няшчасным? А мо разумее, ды так хочацца яму?
— Трэба ўцякаць адгэтуль, — сказаў Пятрусь. — Не сёння, дык заўтра.
— Каменьчыкі шукайце. Пан Бадзей на нас пазіае. Бачыць на т'ы сажні пад зямлёй, — сказаў Саўка.
— Знайшоў! — раптам усклікнуў хлопец, які шукаў непадалёку ад нас. — У мяне той каменьчык, які згубіў наш народны цар Іванка.
Хлопец падбег да пана Бадзея, працягнуў каменьчык.
— Прываліла шчасце, — прамовіў хтосьці.
Ды дарэмна ён пазайздросціў. Пан Бадзей узяў каменьчык і штосілы шпурнуў яго.
— Боўдзіла! — закрычаў, шалеючы. Хлопец, мусіць, пачаў даказваць нешта сваё, бо пан Бадзей затупацеў нагамі.
— Кураня курыцу вучыць? Ды я… Я цябе ў трубе закатую…
Сказаў дык сказаў! Каб у трубе закатаваць, трэба туды залезці, сесці адзін каля аднаго.
— Боўдзіла! Ёлупень! Хіба нашаму народнаму цару Іванку такія каменьчыкі патрэбны? На мыла адпраўлю.
Хлопец пераступіў з нагі на нагу.
— Які той каменьчык? Скажыце. Шукаем, а не ведаем што.
— Знойдзеш! Згнаю-у!..
Хлопец, сагнуўшыся, пацягнуўся назад. А на пляцы з усіх бакоў:
— Ха-ха-ха…
Смяюцца. Са свайго. Радуюцца. Дык яны, нявольнікі, адзін аднаго на ражне бачылі б.
— Трэба ўцякаць, — сказаў Пятрусь.
Ні стуль ні ссюль вытыркнуўся каратканогі. Той самы, які на Саўку данёс.
— Данясу.
І тут… (гэтага я не чакаў) да яго рвануўся Саўка.
— Не-э…
— Данясу.
— На калені пеад табою стану. Хочаш?
— Данясу, — каратканогі павярнуўся і пабег. «Яшчэ адзін хвост ад селядца заслужыць», — падумаў я.
Паэт Карней у прафілакторыі
Нас зноў пастроілі па тры ў рад. Пан Бадзей зыркнуў вачыма.