Поўны збор твораў у чатырнаццаці тамах. Том 4
Шрифт:
Воддаль ад іх і ніжэй, у разагнанай сярод туману прагаліне, абапёршыся на расстаўленыя рукі, сядзеў на скале страшны, у падзёртай куртцы гефтлінг. Голы, без валасоў, яго чэрап тырчаў на тонкай шыі з шырокага каўняра паласатае курткі, на якой чарнеў нумар і вінкель, цёмныя вачніцы-праваліны ўтрапёна ўставіліся на іх. Пэўна, ён убачыў у іхніх руках хлеб, здрыгануўся і, прыскокваючы на месцы, пачаў хрыпла выкрыкваць:
— Брот! Брот! Брот!
Потым абарваў крык, зябка скалануўся і ўжо зусім чалавечым, поўным адчаю голасам патрабаваў:
— Гіп брот!
— Ге, захацеў чаго, — саркастычна ўсміхнуўся Іван, гледзячы на яго.
А гефтлінг некалькі секунд памарудзіў
— Гіп брот! Гіп брот! Іх бешайнэ гестапо! Гіп брот!.. [37]
— Ах, гестапа! — Іван узняўся на ногі. — Ану, марш адсюль! Ну, жыва!
Ён пагрозліва памкнуўся было да вар’ята і толькі ступіў некалькі крокаў, як той скочыў са скалы і адбег далей уніз.
— Гіп брот — нікс гестапо. Нікс брот — гестапо! [38]
37
Дай хлеб! Дай хлеб! Я данясу ў гестапа! Дай хлеб!.. (ням.)
38
Дай хлеб — не буду гестапа. Не дасі хлеб — гестапа! (ням.)
— Ах ты, сабака! — закрычаў скрозь вецер Іван.
Яго ахапіла злосць, хлопец памкнуўся быў дагнаць гэтага шантажыста, але той засцярожліва адбег яшчэ далей. Згледзеўшы, што Іван спыніўся, ён таксама стаў.
— Гіп брот!..
Іван засунуў руку за пазуху — немец застыў, чакаючы, але хлопец выхапіў пісталет і хруснуў курком.
— Пістоле! — са страхам крыкнуў вар’ят і кінуўся назад.
Іван прыкусіў вусны, ззаду да яго падскочыла Джулія.
— Дать он хляб! Дать хляб! — спалохана загаманіла яна.
Вар’ят тым часам адбег, прыпыніўся і, азіраючыся, хутка пасігаў уніз.
— Іван, дать хляб! Дать хляб! Нон гестапо! — боязна патрабавала дзяўчына.
«Гад прадажны, — думаў хлопец, злосна гледзячы на хісткую постаць вар’ята. — З ім жарты нядоўгія — наробіць крыку і выдасць немцам. Што зробіш з дурным? I забіць шкада, і адчапіцца няма як. Прыйдуць з сабакамі, патрапяць на след — лічы, усё прапала».
— Эй! — крыкнуў хлопец вар’яту— На брот!
Той, затрымаўшыся за скалу, спыніўся, азірнуўся, здалося, нават падумаў, і неўзабаве праз вецер данёсся ягоны голас:
— Нікс… Ду шіссен! Іх бешайнэ гестапо!.. [39]
I зноў падаўся ўніз.
— Ідзі ты к д’яблу! Нікс шыссен! На вось… На!
Іван сапраўды адламаў ад буханачкі кавалак і падняў яго ў руцэ, каб вар’ят убачыў. Джулія, стоячы побач, скаланалася ад холаду і занепакоена пазірала на гефтлінга. А той пастаяў крыху, потым апусціўся на выступ скалы. Да іх ён падыходзіць баяўся.
— Ах так, сабака! — закрычаў Іван, страціўшы цярпенне. — Ну і чорт з табой! Ідзі ў гестапа! Ідзі!!!
39
Не… Ты будзеш страляць! Я данясу гестапа!.. (ням.)
— Іван, нон гестапо! Нон, Іван! — затармашыла яго за рукаў Джулія. — Дать нэмножко хляб! Нон гестапо…
— Чорта з два яму хлеб. Хай ідзе.
— Он плёхой гефтлінг. Он кранк. Он гестапо…
Хлопец не адказаў, паклаў за пазуху палову буханачкі, пісталет і пайшоў да ранейшага месца ўгору. Джулія моўчкі ішла побач. Ён адчуваў, што так абыходзіцца з гэтым
— Нікуды ён не пойдзе. Брэша ўсё.
Ён супакойваў яе, але да самога спакой не прыходзіў. Чорт ведае ад каго толькі залежыць жыццё чалавека? Дзе ж гэта справядлівасць? Вар’ят, а вось выжыў, прарваўся ў горы, выкруціўся з аблавы, уцёк з-пад куль… А колькі самых найлепшых хлопцаў палегла ў лагеры?
Сапраўды ўспомніш пра справядлівасць, на якую такая скупая стала зямля.
Яны ўжо выправіліся былі ў шлях, у абход вялізнага слаістага выступа, як Іван азірнуўся і палез у прарэху курткі. Джулія таксама паглядзела назад, але вар’ята нідзе не было. I ўсё ж Іван дастаў кавалак, вярнуўся і, пашукаўшы здатную мясціну, паклаў яго на камень, дзе яны нядаўна сядзелі.
— Ладна. Чорт з ім, гадам! Няхай падавіцца! — нібы апраўдваючыся, сам сабе прабубніў хлопец.
Джулія згодна маўчала.
11
Вецер усё гнаў і гнаў бясконцыя космы туману, куртка на Іване стала волкай, зябкая дрыгота скаланала спіну. Ён усё азіраўся, пачынаючы ўжо сумнявацца, ці знойдзе скарынку вар’ят. З’явілася нават жаданне вярнуцца, забраць, з’есці яе самому, і, каб як адкараскацца ад надакучлівых думак, ён хутчэй засігаў далей ад гэтага месца.
Неўзабаве яны абышлі слаёны гіганцкі выступ, што, нібы акамянелы птушыны хвост, тырчаў у небе, узлезлі вышэй, і тады раптам туманнае воблака каля іх разарвалася, неяк быццам асела. Яны ўбачылі вышэй ад сябе голы, круты камяністы масіў і зусім побач на схіле сцежку. Яна бегла не ўніз і не ўгору, а асцярожна між камянёў прабілася наўскос па схіле. Была яна не дужа прыкметная ў гэтым хаосе скал, але ўсё ж абое ўраз заўважылі яе і прыемна здзівіліся.
Іван першы ступіў на яе, азірнуўся ўніз — там між пасмаў туману таксама мільгалі змрочныя скалы, правалы, між іх дзе-нідзе праплывала шызая далячынь. Угары ж, у высокім прысмужаным небе, гарэў асветлены сонцам пярэсты, густа аснежаны хрыбет. Праўда, калі хлопец прыгледзеўся, дык аказалася, што хрыбтоў там аж два: дальні — магутны і шырокі, падобны на сівую нерухомую мядзведзеву спіну, і бліжні — зубчасты, трошкі прысыпаны снегам, які крайняю сваёй вяршыняй з седлавінай ля боку ўпіраўся ў самае неба. Гэтая вяршыня і здавалася адсюль найбольшай, але Іван ужо ведаў такое ашуканства гор, калі самая бліжэйшая з іх здаецца і самаю высокай. Відаць, усё ж галоўны тут быў той дальні мядзведжы хрыбет, думалася, што за ім ужо жаданая мэта іхніх уцёкаў — партызанскі Трыест.
Задраўшы голаў, хлопец з хвіліну ўглядаўся ўгору, у гэты парог на іх шляху ў будучыню, вельмі хочучы ўпэўніцца, што пагоні тут ужо не будзе, што самае страшнае яны пераадолелі, што людзі цяпер ім не сустрэнуцца, — цяпер ім супрацьстаяла толькі прырода, для змагання з якой трэба адно: болей сілы. Затым ён паглядзеў на прыціхлую і таксама, відаць, агорнутую новым клопатам сваю спадарожніцу: яна рухава жмурыла бухматыя вейкі, таксама ўзіраючыся ў снегавыя хрыбты. I тады, мабыць, упершыню, у яго з’явілася ціхая задаволенасць ад таго, што перад грознаю невядомасцю гор ён не адзін, што побач усё ж чалавек, хоць бы і жанчына. Адчуўшы кароткі пробліск задавальнення, ён кінуў: