Quo Vadis

Сянкевіч Генрык

А яна нахіліла да яго голаў: — Адхілі заслону… Нараз зашапацела лісце недалёкіх міртаў; постаць знікла, як сонная мара, здалёк толькі дакацілася рэха смеху дзіўнага, злавеснага. Перад Вініціем стаяў Пятроні.

— Чуў, чуў і бачыў, — адазваўся.

На гэта Вініць: — Хадзем адгэтуль!..

І пайшлі. Мінулі зіяючыя святлом люпанарыі, гай, ланцуг конных прэторыянаў і знайшлі лектыкі.

— Зайду да цябе, — кажа Пятроні.

Селі разам у лектыку. Усю дарогу маўчалі. Аж толькі ў атрыюме Вініціевага дому Пятроні адазваўся: — Ці ведаеш, хто гэта быў?

— Рубрыя? — спытаў, сцяпянуўшыся на ўспамін, што Рубрыя была вясталкай.

— Не.

— Дык хто?

Пятроні зніжыў голас: — Агонь Весты зняслаўлены, бо Рубрыя

была з цэзарам. А з табою гаварыла… Тут дакончыў яшчэ ніжэй: — Дзіва аўгуста.

Настала маўчанне.

— Цэзар, — кажа далей Пятроні, — не ўмеў перад ёю ўтоіць сваёй жады да Рубрыі, дык няйначай хацела адпомсціцца, а я перашкодзіў вам таму, што калі б, пазнаўшы аўгусту, адвярнуўся ад яе, дык згінуў бы без ратунку. Ты, Лігія, а можа, і я.

Вініць ускіпеў: — Агорклі мне вашы банкеты, Рым, цэзар, Тыгэлін, аўгусты ды вы ўсе! Я душуся! Не магу тут жыць! Не магу! Разумееш мяне?

— Траціш голаў, меру, толк!.. Вініць!

— Кахаю яе адну ў свеце!

— Ну дык што?

— Дык не хачу іншага кахання, не хачу вашага жыцця, вашых баляў, вашае бессаромнасці й вашых злачынстваў!..

— Што з табою? Ці не хрысціянін ты?

А юнак ашлапіў даланямі голаў і паўтараў, як бы з роспачы: — Яшчэ не! Яшчэ не!

XXXII

Пятроні ішоў дадому, паціскаючы плячыма і моцна незадаволены.

Сцяміў цяпер і ён, што перасталі з Вініціем разумецца, што душы іхнія разыйшліся зусім. Калісь Пятроні меў на маладога ваяка вялікі ўплыў. Ува ўсім быў для яго ідэалам, і часта некалькіх іранічных слоў ягоных даволі было, каб ад чаго-небудзь Вініція паўстрымаць або да чаго заахвоціць.

Сяння з таго не засталося й заваду так далёка, што Пятроні не спрабаваў нат даўніх спосабаў, чуючы, што ягоная дасціпнасць ды іронія саслізнуцца без выніку з новых наслаенняў, якія на душу Вініція налажыла каханне й сутычнасць з таёмным хрысціянскім светам. Дазнаны скептык зразумеў, што згубіў ключ да гэнай душы. Вось гэта выклікала ў ім незадавальненне, а нат і трывогу, уздвоеную шчэ здарэннямі апошняе ночы. «Калі прымха аўгусты ёсць трывалай жадою, — разважаў Пятроні, — дык будзе адно з двух: або Вініць спакусіцца і можа, папаўшыся, згінуць, або (і гэта больш верагодна) упрэцца, і ў такім выпадку згуба ягоная немінучая, а з ягонай, можа быць, і мая, хоць бы й дзеля таго, што ён мой сваяк, ды што аўгуста, зненавідзеўшы ўсю нашу радню, перакіне вагу свайго ўплыву на бок Тыгэліна…» І так і гэтак было дрэнна. Пятроні быў чалавекам адважным і смерці не баяўся, але, нічога ад яе не спадзеючыся, не хацеў яе выклікаць. Пасля доўгай надумы вырашыў: найлепш і найбеспячней будзе выслаць Вініція з Рыму ў дарогу. Ах, каб мог даць яму Лігію ў дарогу на дадатак, даў бы з радасцю! Але й так спадзяваўся, што не надта цяжка будзе яго намовіць. Тады распусціў бы на Палатыне вестку пра хваробу Вініція і аддаліў бы ад яго небяспеку дый ад сябе. Аўгуста хіба ж не ведала, ці Вініць пазнаў яе; магла думаць, што не, дык самагоднасць не надта ўцярпела. Інакш, аднак, магло быць у будучыні, і трэба было б забяспечыцца. Пятроні перадусім маніўся справу адвярнуць, бо меркаваў, што калі цэзар раз ужо рушыць у Ахайю, тады Тыгэлін, прафан мастацтва, сыйдзе на другі план і страціць уплыў… У Грэцыі Пятроні не меў сабе канкурэнтаў.

Прымеж таго пастанавіў мець вока над Вініціем і заахвочваць яго ў дарогу. Праз колькінаццаць дзён разважаў нат аб тым, што, калі б выстараўся ў цэзара эдыкт і выгналі хрысціян з Рыму, дык Лігія пойдзе разам з іншымі вызнаннікамі Хрыста, а за ёю і Вініць. Тады ўжо непатрэбна будзе й намаўленне.

А сама справа была магчымай. Гэта ж не так яшчэ даўно, калі жыды паднялі забурэнне з нянавісці да хрысціян, цэзар Клаўдый, не ўмеючы адрозніць адных ад другіх, выгнаў жыдоў. Дык чаму б Нэрон не выгнаў хрысціян? У Рыме было б вальней. Пятроні пасля таго «плаваючага банкету»

часта спатыкаўся з Нэронам і на Палатыне, і ў іншых дамох. Падсуліць яму падобную думку было лёгка, бо цэзар не ўпіраўся ніколі злыбедным ці шкодным на каго нагаворам. Раздумаўшы добра, Пятроні ўлажыў сабе цэлы план. Вось жа, запросіць цэзара на прыгатаваны ў сябе банкет і на ім схіліць яго, каб выдаў эдыкт. Спадзяваўся нат, што цэзар даручыць яму выкананне. Тады б выправіў Лігію з належным каханцы Вініціевай гонарам і спагадай, напрыклад, у Байэ, і хай бы там сабе кахаліся й гулялі ў хрысціянства колькі заўгодна.

Тым часам часта адведваў Вініція, раз дзеля таго, што пры цэлым сваім рымскім эгаізме не мог адвыкнуць ад яго, а па-другое — каб набухторваць яго ў дарогу. Вініць прыкідваўся хворым і не паказваўся на Палатыне, дзе штодня радзіліся іншыя намеры. Некаторага дня Пятроні чуе ўрэшце ад самога цэзара станоўкі загад, што цераз тры дні выбіраецца ў Анцыюм, і зараз назаўтра пайшоў паведаміць аб гэтым Вініція.

А той паказвае яму спіс асобаў, запрошаных да Анцыюма, які рана прынёс яму цэзараў вызвольнік.

— Ёсць тут і маё прозвішча, — кажа, — ёсць і тваё. Вярнуўшыся, застанеш такі самы й дома.

— Каб мяне не было між запрошанымі, — адказаў Пятроні, — дык значыла б, што трэба памерці, але не спадзяюся гэтага перад выездам у Ахайю.

Буду Нэрону занадта патрэбны.

Пасля, перагледзеўшы спіс, адзываецца: — Нядаўна вярнуліся ў Рым, ды вось зноў трэба развітацца з ім і цягнуцца да Анцыюма. Але трэба! Бо гэта не толькі запросіны, гэта адначасна й загад.

— Ну а каб хто не паслухаў?

— Атрымаў бы іншага роду позву: каб выбіраўся ў значна далейшую дарогу, у такую, з якое ўжо не вернецца. Ой, шкада, што не паслухаў ты мае рады й не выехаў, пакуль было льго! Цяпер мусіш ехаць да Анцыюма.

— Цяпер мушу да Анцыюма… Бач, во ў якіх мы часах жывем і якія мы нявольнікі!

— Гэта аж толькі сяння ты скеміў?

— Не. Але, бач, ты ж мяне пераконваў, што хрысціянская навука ёсць непрыяцелькай жыцця, бо яго быццам звязвае. А ці ж могуць быць путы цвярдзейшыя, чым тыя, што мы носім? Кажаш, Грэцыя дала мудрасць і красу, а Рым — сілу. Дзе ж наша сіла?

— Закліч сабе Хілона, не маю сяння ахвоты філязафаваць. На Геркулеса! Не я спрычыніў гэтыя часы, і не я за іх буду адказным. Гаворам пра Анцыюм. Ведай, што чакае цябе там вялікая небяспека, лепш бы мо было табе здужацца з тым Урсусам, што задушыў Кратона, чым туды ехаць, а аднак не можаш не ехаць.

Вініць махнуў рукою й кажа: — Небяспека! Мы ўсе блукаемся ў поцьме смерці, і кожны момант чыянебудзь галава занураецца ў той цьме.

— Вылічаціму табе ўсіх, што мелі крыху розуму, і дзеля таго няма часаў Тыбэрыя, Калігулы, Клаўдыя, якія дажылі васьмідзесятых або дзевяцьдзесятых гадоў. Вазьмі, напрыклад, такога Даміцыя Афра. Ён жа спакойна састарэўся, хоць цэлае жыццё быў злодзеем і злыднем.

— Можа, дзеля таго! Можа, менавіта дзеля таго! — адзначыў Вініць.

Потым узяў спіс і пачаў вылічаць: — Тыгэлін, Ватыній, Афрыканскі Сэкст, Рэгул Аквілін, Сулій Нэрулін, Эпр Марцэл і ім падобныя! Банда злыдняў і канярэзаў!.. І сказаць, што яна валадарыць светам!.. Ці не лепш ім было б абвозіць якое егіпскае ці сірыйскае боства па мястэчках, бандурыць у сіністры і зарабляць на хлеб варажбою ці скокамі, галабокам?..

— Або вадзіць малпы на матузе, сабак, што ведаюць лік, ці асла з дудою, — дадаў Пятроні. — Усё гэта праўда, але гаворам аб важнейшых рэчах. Вазьмі лоб у жменю і слухай: сказаў я на Палатыне, што ты хворы й не можаш выходзіць з дому, прымеж таго, прозвішча тваё ў спісе стаіць, гэта значыць, хтосьці не паверыў маёй інфармацыі і пастараўся цябе ўпісаць знарок. Нэрону ты не патрэбны, бо аб цыркавым гайсанні з табою, вайсковым, гаварыць не будзе, а аб музыцы й паэзіі ты не маеш паняцця. Вось жа, упісала цябе няйначай Папея, а гэта значыць, ейная похаць не была пералётным аганьком, яна жадае цябе здабыць.