Quo Vadis

Сянкевіч Генрык

— Людзі горшыліся ўжо з публічнага пяюнства, але прыдумаць сабе, каб цэзар рымскі выступаў як мім… Не! Гэтага хіба ўжо Рым не стрывае!

— Мой мілы! Рым усё ператрывае, а сенат ухваліць гратуляцыю «айцу бацькаўшчыны».

Цераз хвіліну дадаў: — А галайстра яшчэ пышніцца тым, што цэзар ёсць ейным блазнам.

— Скажы сам, ці льго ўжо больш знікчамнець?

Пятроні рушыў плячыма.

— Ты сабе жывеш дома, заняты думкай то пра Лігію, то пра хрысціян, дык хіба не ведаеш, што сталася анадай. Адыж Нэрон звянчаўся публічна з Піфагорам. Выступіў у ролі маладое сужэнкі.

Здавалася б, ужо мерка перабрана, праўда? І што скажаш? Прыйшлі закліканыя фламіны і ўрачыста звянчалі яго. Я быў пры гэтым! Я ўжо, здэцца, цярплівы, аднак не абараніўся ад думкі: калі багі існуюць, дык павінны ўрэшце даць нейкі знак… Але ж цэзар не верыць у багоў і мае рацыю.

— Ёсць ён, знача, у адной асобе богам, найвышэйшым святаром і атэістам, — сказаў Вініць.

Пятроні давай смяяцца: — Праўда! Не прыйшло мне ў голаў, а то ўдала, такое мікстуры яшчэ свет не бачыў.

Пасля, затрымаўшыся, кажа: — Трэба яшчэ толькі дадаць, што гэны найвышэйшы святар, што не верыць у багоў, ды той бог, што з іх кпіць, баіцца іх, як атэіст.

— Доказам — тое, што здарылася ў святыні Весты.

— Што за свет!

— Які свет, такі й цэзар!.. Гэта доўга не патрывае.

Так сабе гутарачы, увайшлі ў дом Вініція, які весела загадаў вячэру, пасля звярнуўся да Пятронія й кажа: — Не, мой мілы, свет павінен адрадзіцца.

— Мы яго не адродзім, — адказаў Пятроні, — хоць бы й таму, што ў часах Нэрона чалавек ёсць як матыль: жыве ў сонцы ласкі, а пры першым халаднейшым павеве — гіне… хоць нехаця! На сына Майі! Не раз пытаў сябе, якім цудам такі Піцый Сатурнін мог дажыць дзевяноста трох гадоў, перажыць Тыбэрыя, Калігулу, Клаўдыя?.. Але хрэн з ім! Ці дазволіш мне паслаць тваю лектыку па Эўніку?

Уцякла нейк соннасць, і хочацца весяліцца. Закліч на вячэру цытрыстаў, а пасля пагутарым пра Анцыюм. Трэ аб гэтым добра надумацца, асабіста табе.

Вініць паслаў па Эўніку, а над побытам у Анцыюме не меў ахвоты ламаць сабе голаў. Хай ломяць яе тыя, хто не ўмее жыць без праменняў цэзаравай ласкі. Свет не кончыцца на Палатыне, злашча для тых, хто нешта іншае ў сэрцы й душы мае.

І гаварыў гэта так бестурботна, з такім ажыўленнем і весялосцю, што ўсё гэта зацікавіла Пятронія, які, паглядзеўшы на юнака, сказаў: — Што табе зрабілася? Ты сяння такі, як быў тагды, калі насіў яшчэ залатую буллу на шыі.

— Я сяння шчаслівы, — адказаў Вініць, — запрасіў я цябе наўмысна, каб табе аб гэтым пахваліцца.

— Што ў цябе сталася?

— Штось такое, чаго б не памяняў на рымскую імперыю.

Гэта сказаўшы, сеў, абапёрся на поруччы крэсла і пачаў гаварыць з рассонечаным абліччам: — Ці памятаеш, як мы былі ў Аўла Плаўцыя, і там першы раз ты бачыў боскую дзяўчыну, якую ты сам назваў заранкай і вясною? Памятаеш тую Псыхэ, тую незраўняную, тую найпрыгажэйшую з красуняў і з вашых багінь?

Пятроні глядзеў на яго з такім здзіўленнем, як бы хацеў спраўдзіць, ці ў галаве ягонай усё ў парадку.

— Па-якому ты гаворыш? — перарваў урэшце. — Ясна, што памятаю Лігію.

А Вініць далей: — Я ўжо з ёю заручаны.

— Што?..

Вініць усхапіўся і заклікаў вызвольніка: — Хай усе нявольнікі да аднаго прыйдуць

сюды, жыва!

— Ты ўжо з ёю заручаны? — паўтарыў Пятроні.

Але не паспеў ён супакоіць здзіўлення, як прасторны Вініціеў атрыюм зараіўся людзьмі. Беглі зазяханыя старыя, мужчыны сярэдніх гадоў, жанчыны, хлапчукі й дзяўчаты. Штомомант атрыюм напаўняўся шчыльней; на калідорах, званых «фаўцэс», чуваць было закліканні ў розных мовах. Урэшце ўстанавіліся ўсе пад сценамі й між калюмнамі. Вініць стаў ля імплювіюма, звярнуўшыся да Дэмаса-вызвольніка, і сказаў: — Хто выслужыў у маім доме дваццаць гадоў, узаўтра павінен з’явіцца да прэтора, атрымае вольнасць; хто не выслужыў, атрымоўвае па тры залатнікі і праз тыдзень падвойную порцыю еміны. Да эргастулаў на вёску паслаць загад, каб даравана кары, знята путы з ног і кормлена ўдосталь. Ведайце, што настаў мой шчаслівы дзень, і хачу, каб радасць была ўва ўсім доме.

Яны праз момант стаялі моўчкі, як бы вушам не верылі, потым усе рукі ўзняліся ўгару, і ўсе паднялі голас: — Аа! Спадару! Ааа!..

Вініць адправіў іх жэстам рукі, дык, не паспеўшы аддзякаваць, спешна разыйшліся, напаўняючы дом шчасцем ад даху да падзямелля.

— Заўтра, — адазваўся Вініць, — яшчэ раз заклічу іх у вагарод і загадаю перад сабою маляваць меты, якія хто хоча. Тых, што намалююць рыбу, вызваліць Лігія.

Пятроні, які ніколі нічаму доўга не дзівіўся, супакоіўся ўжо і спытаў: — Рыбу? Ага! Памятаю, што казаў Хілон: гэта мета хрысціян.

Пасля выцягнуў руку Вініцію й гавора: — Шчасце заўсёды там, дзе яго чалавек бачыць. Хай Флора сыпле кветкі вам пад ногі на многія леты! Жадаю табе ўсяго таго, чаго сам сабе жадаеш.

— Дык дзякую табе, бо я думаў, што адрайвацімеш і траціцьмеш па-пустому час.

— Я адрайваць? Нашто? Наадварот, кажу табе, што робіш добра.

— Га, зменлівы! — адказаў весела Вініць. — Хіба забыўся, што калісь раіў мне, як выходзілі з дому Грэцыны?

А Пятроні сухадушна: — Не! Толькі змяніў погляд.

І цераз хвіліну дадаў: — Мой мілы, у Рыме ўсё змяняецца. Мужыкі змяняюць жонак, жоны змяняюць мужыкоў, а чаму ж мне не змяніць погляду? Недалёка ўжо было таго, каб Нэрон узяў вянец з Актэ, якую адмыслова для яго вывелі з каралеўскага роду. І што ж! Меў бы паважную жонку, а мы — паважную аўгусту. На Пратэя і ягоную марскую шыр! Я заўсёды змяняціму думку, калі прыйдзе патрэба і калі мне будзе выгадна. Што да Лігіі, дык ейнае каралеўскае паходжанне больш пэўнае, чым пергамскія продкі Актэ. Але ты сцеражыся ў Анцыюме мсцівае Папеі.

— Ані думаю! І волас не спадзе мне з галавы!

— Калі думаеш яшчэ раз мяне здзівіць, дык дарэмная натуга, але скуль маеш такую пэўнасць?

— Заручыў мне гэта Апостал Пётр.

— А! Казаў табе гэта Апостал Пётр! На гэта няма аргументу; дазволь мне, аднак, дарадзіць табе пэўную асцярожнасць хоць бы й дзеля таго, каб Апостал Пётр не аказаўся хвальшывым прарокам, бо калі б Апостал Пётр прыпадкам памыліўся, страціў бы ў цябе давер, які яшчэ напэўна Апосталу Пятру прыдасца.

— Гавары, што хочаш — я яму веру! І калі манішся мяне да яго знеахвоціць, іранічна паўтараючы ягонае імя, дык памыляешся.