Quo Vadis
Шрифт:
XXXIX
Урсус чэрпаў ваду з цыстэрны і, цягнучы вяроўкаю падвойныя амфары, пяяў паўголасна песню лігійскую ды ўцешлівым вокам пазіраў на Лігію і Вініція, як у садочку сярод цыпрысаў Ліна бялеліся, бы дзве статуі. Найменшы подых ветру не варушыў іхняе адзежы. На свеце сутунела, а яны гутарылі сабе ў вячэрняй цішыні, пабраўшыся за рукі.
— Ці нічога табе не будзе за тое, што выехаў з Анцыюма без ведама цэзара? — пытала Лігія.
— Не, дарагая, — адказаў Вініць. — Цэзар абвясціў, што зачыніцца на два дні з Тэрпнасам і будзе ўкладаць новыя песні. Ён часта гэтак робіць, і тады аб нічым іншым ведаць не хоча. Ды што мне цэзар, як я пры табе і гляджу на цябе! Занадта ўжо мучыла мяне туга, а апошнія ночы і сон ужо мяне не браў. Часамі як задрамаў ад знямогі, нагла прачынаўся з думкай, што над табою быццам вісіць небяспека; часамі сніў, што пакралі мне расстаўныя коні, якія мелі мяне везці з Анцыюма ў Рым і на якіх я праімчаўся тую дарогу так прытка, як ніякі цэзарскі рассыльны. Даўжэй ужо не мог вытрымаць без цябе, наймілейшая!
— Я ведала,
І сапраўды відаць было, што спадзявалася яго, бо замест абыднае вопраткі мела на сабе мяккую белую столу, з якое стройных хвандаў рукі і галоўка выхіляліся, бы расцвіўшыя пралесанькі з снегу. Некалькі ружовых анемонаў аздабляла валасы.
Вініць прыціснуў вусны да ейнае рукі, і селі на каменнай лаўцы пад дзікім вінаградам, прытуліўшыся да сябе моўчкі ды прыглядаючыся зорам, бляск якіх іставетна адбіваўся ў іхніх вачах. Чар спакойнага вечару авалодваў імі.
— Што за цішыня, які свет чароўны! — адазваўся нізкім голасам Вініць. — Ідзе пагодная ноч. Ніколі ў жыцці не чуўся я так шчаслівы. Скажы мне, Лігія, што гэта значыць? Мне ніколі не думалася, каб каханне было такім. Мне здавалася, што гэта толькі агонь у крыві ды жада, а цяпер вось бачу, што можна кахаць кожнай кропляй крыві і адначасна адчуваць такі салодкі супакой, як бы душу закалыхаў ужо сон або смерць. Гэта навіна для мяне. Гляджу на гэную непарушнасць раслін і здаецца мне, што яна ёсць і ўва мне. Вось цяпер я зразумеў, што можа быць шчасце, аб якім людзі да гэтых пор не ведалі. Цяпер толькі я здольны ўцеяць, чаму і ты, і Пампонія Грэцына такія заўсёды пагодныя… Так!.. Гэта дар Хрыстовы… А яна ў той хвіліне прыгалубіла сваю стройную галованьку на ягоным плячы і кажа: — Мой Марк дарагі… І не магла далей слова вымавіць. Радасць, удзячнасць ды пачуццё нявіннасці кахання адабралі голас, а напоўнілі вочы слязьмі расчулення. Вініць, абняўшы ейны зграбны стан, туліў яе да сябе, пасля кажа: — Лігія! Багаславем хвіліну, у якой я першы раз пачуў Ягонае імя.
Яна ціха адказала: — Кахаю цябе, Марку.
Ды зноў замоўклі, не могучы выдабыць слоў з перапоўненых грудзей. На цыпрысах згаслі апошнія касулі ліловых водбліскаў, садок пачаў серабрыцца ад месячнага сярпа.
Цераз хвіліну Вініць пачаў гаварыць: — Я ведаю… Ледзь толькі я сюды прыйшоў, ледзь паспеў прывітацца, на вачах тваіх ужо йграла пытанне: ці зразумеў тую боскую навуку, якую ты вызнаеш, і ці ўжо ахрышчаны? Не. Яшчэ не ахрышчаны, а ці ведаеш, кветанька, чаму? Павал мне сказаў: «Я пераканаў цябе, што Бог прыйшоў на свет і даўся ўкрыжаваць на збаўленне свету, а ў крыніцы ласкі хай абмые цябе Пётр, які першы цябе багаславіў». Дый я таксама хацеў, каб ты, мілая, глядзела на мой хрост, і каб маткаю мне была Пампонія. Дык дзеля таго я дагэтуль яшчэ не хрышчаны, хоць веру ў Збаўцу і Ягоную салодкую навуку. Павал мяне пераканаў і навярнуў, ды ці ж інакш магло быць? Як жа я мог бы не верыць, што Хрыстус прыйшоў на свет, калі Пётр так навучае, які быў вучнем Ягоным, і Павал, якому аб’явіўся? Як жа мог бы не верыць, што быў Богам, калі ўваскрос? Бачылі ж яго і ў горадзе, і над возерам, і бачылі людзі праўдамоўныя. Я верыў гэтаму ад тае пары, як пабываў у Острыянуме, бо я і тады сказаў сабе: на цэлым свеце хутчэй схлусіць кожны іншы чалавек, толькі не той, які кажа: «Бачыў!» Але вашае навукі я баяўся. Бо здавалася мне, што яна адбірае мне цябе. Я думаў: няма ў ёй ані мудрасці, ані гожасці, ані шчасця. Сяння, аднак, калі пазнаў яе, што ж бы з мяне быў за чалавек, калі б не жадаў, каб над светам панавала праўда, любоў, дабро, вернасць, літасць замест махлярства, нянавісці, злачынства, здрады, помсты? Хто ж бы гэтага не хацеў? Адыж гэтага вучыць вашая навука.
Іншыя навукі быццам таксама дамагаюцца справядлівасці, але гэтая адна толькі робіць сэрца людское справядлівым. Ды апрача таго — чыстым і верным, як тваё і Пампоніі. Сляпым быў бы, каб гэтага не бачыў. а калі пры тым ХрыстусБог абяцаў жыццё вечнае й шчасце бязмернае такое, якое толькі Божая ўсёмагутнасць даць можа, дык чаго ж больш хацець? Калі б я спытаў Сэнэкі: нашто заляцае цноту, калі грэх дае больш задавальнення? — не ўмеў бы мне напэўна нічога талковага адказаць. А я цяпер ведаю, нашто трэ быць сумленным, — на тое, што дабро і міласць плыве з Хрыста, ды на тое, каб, як смерць замкне нам вочы, знайсці жыццё, знайсці шчасце, знайсці сябе самога ды цябе, найдаражэйшая… Як жа не палюбіць ды не прыняць навукі, якая адначасна і праўду кажа і смерць перамагае? Хто б не цаніў больш дабра, чым зла? Я думаў, што гэтая навука адбірае шчасце, а тым часам Павал пераканаў мяне, што не толькі нічога не адбірае, але яшчэ дадае. Ледзь у галаве ў мяне ўсё гэта тоўпіцца, але чую, што так ёсць, бо ніколі я не быў такім шчаслівым дый не мог быць, хоць бы забраў цябе тагды сіламоц і трымаў дома. Ты ось нядаўна гаварыла: «Кахаю цябе», гэных слоў я не выдабыў бы з цябе ўсёю магутнасцю Рыму. О, Лігія! Розум сведчыць, што навука гэта ёсць Боская і найлепшая, сэрца адчувае гэта, а такім дзвём сілам ніхто не здолее супрацівіцца.
Лігія слухала, уставіўшы ў яго свае блакітныя вочы, падобныя пры месячным бляску да містычных кветак, ды так араселыя, бы кветкі.
— Так, Маранька! Праўда! — пацвердзіла, прытуляючы мацней голаў да ягонага пляча.
І ў гэнай хвіліне чуліся абое надта шчаслівымі, бо разумелі, што апрача кахання лучыць іх яшчэ нейкая іншая сіла, салодкая і непераможная адначасна, праз якую само каханне становіцца чымсь непрамінальным, непадлеглым змене, расчараванню, здрадзе, а нат смерці. Сэрцы іхныя зверыла моцная пэўнасць, што насуперак
Згодна біцімуць нашыя сэрцы, адна будзе малітва й адна ўдзячнасць Хрысту. О, мая дарагая! Разам жыць, разам салодкага Бога хваліць і чакаць па смерці новага шчаснага святла, што ж лепшае можна ўявіць! Дзіўлюся з сябе, як гэта я раней гэтага не разумеў! І ведаеш, што мне цяпер здаецца? Гэтая навука паканае ўсіх. За дзвесце-трыста гадоў прыйме яе ўвесь свет: людзі забудуць пра Ёвіша, і не будзе іншых багоў акрамя Хрыста ды іншых святынь акрамя хрысціянскіх. Хто ж бы не спагадаў сабе шчасця? Ах! Чуў я гутарку Паўла з Пятроніем, і ці ведаеш, што ў канцы Пятроні сказаў? «Гэта не для мяне», але нічога больш адказаць не ўмеў.
— Скажы, што Павал яму гаварыў? — просіць Лігія.
— Было гэта вечарам, у мяне. Пятроні пачаў, як звычайна, жартаўлівую гутарку, а Павал кажа яму: «Як можаш, мудры Пятроні, пярэчыць існаванню і ўваскрэшанню Хрыста, калі не было тады яшчэ цябе на свеце, а Пётр і Ян бачылі Яго, дый я бачыў, едучы да Дамаску? Дык перш хай твая мудрасць выкажа, што мы лгуны, тады можаш запярэчыць нашаму свядоцтву». Пятроні адказвае: «Пярэчыць я не думаю, бо ведаю, што дзеецца шмат рэчаў таёмных, якія сцвярджаюць людзі, веры годныя, але што іншае — адкрыццё новага чужаземнага Бога, а што іншае — прыняцце Ягонай навукі. Не хачу ведаць нічога, што б магло мне папсаваць жыццё, збурыць гожасць ягоную. Гэта малаважна, ці нашы багі праўдзівыя, важна тое, што ўсё ж такі яны прыгожыя, весела нам пры іх і бестурботна». Тады Павал талкуе так: «Адкідаеш навуку справядлівасці й міласэрнасці, баючыся жыццёвых турботаў, а падумай, Пятроні, ці жыццё вашае іставетна ёсць бестурботнае? І ты, і ніхто спаміж найбагацейшых ды найважнейшых не ведае, кладучыся вечарам, ці не прачнецца ўзаўтра з прысудам смерці. А скажы: калі б цэзар вызнаваў гэтую навуку, якая дамагаецца міласці й справядлівасці, ці ж тваё шчасце не было б больш пэўным? Табе шкада ўцехаў, а ці ж не было б тады жыццё весялейшым? Даражыце гожасцю жыцця і хараством, вось жа, калі набудавалі вы столькі прыгожых святынь і статуяў на гонар бостваў злых, мсцівых, распусных і хвальшывых, дык чаму ж бы не даканалі гэтага ў гонар адзінага Бога міласці і праўды? Хвалішся сваёю добраю доляй, вяльможнасцю, раскошамі, але ж ты мог бы таксама быць і бедным, бяздольным, паміма высокага паходжання, а тады лепей бы табе сапраўды было на свеце, калі б людзі вызнавалі Хрыста. У вашым горадзе нават жа і пачэсныя родзічы, не хочучы турбавацца гадаваннем дзяцей, часта выкідаюць іх з дому, дзе іх падбіраюць чужыя сем’і, называючы іх «гадаванцамі».
Мог жа й ты апынуцца такім вось гадаванцам! Ды гэтага проста не магло б здарыцца з табою толькі тады, калі б твае родзічы жылі паводле нашай навукі. А калі б ты, дачакаўшыся мужнага веку, ажаніўся з каханаю жанчынай, напэўна хацеў бы, каб яна была табе вернай да смерці. А тым часам глянь, што ў вас робіцца, колькі сораму, колькі ганьбы, колькі матацтва жанімскаю вернасцю!
Адыж вы ўжо самі дзівіцёся, калі знойдзецца ў вас жанчына, так званая «унівіра». А я табе кажу, што тыя, якія Хрыста ў сэрцы насіцімуць, не зломяць вернасці мужом, так як і мужы дахаваюць яе жонам. Вы ж не верыце ні вашым валадаром, ні вашым бацьком, ні жонам, ні дзецям, ні слугам. Перад вамі дрыжыць увесь свет, а вы дрыжыце перад уласнымі нявольнікамі, якія ў кожнай хвіліне могуць вайною абурыцца на вашае гныбіцельства, як не раз ужо бывала. Багаты ты — расстанешся з багаццем, малады — узаўтра загадаюць паміраць. Ты кахаеш, а тут тоіцца супраць цябе здрада; раскашуешся вілламі і статуямі — узаўтра можаш быць выгнаным на пустыню Пандатарыі; маеш тысячы слугаў, а тыя слугі ўзаўтра могуць з цябе кроў выпусціць. А калі так дзеецца, дык як жа можаце быць спакойнымі, шчаслівымі і радасна жыць? А вось я агалошваю навуку, якая наказвае валадаром любіць падданых, гаспадаром — нявольнікаў, нявольнікам — служыць з міласці, рабіць справядлівасць і міласэрнасць, а за гэта абяцана ім шчаслівасць безбярэжная, моў бясконцае мора. Дык як жа можаш, Пятроні, казаць, што навука гэтая псуе жыццё, калі яна яго наладжвае, калі і сам ты быў бы ў сто разоў шчаслівейшым і спакайнейшым, каб яна агарнула свет, як агарнула яго вашае рымскае ўладства».
Так, Лігія, гаварыў Павал, а Пятроні на гэта: «Гэта не для мяне», — і, прыкідваючыся сонным, выйшаў, на адходным толькі дакінуў: «Для мяне лепш мая Эўніка, чым твая навука, юдэйчык, але не хацеў бы з табою вайны весці на словах». Затое я слухаў слоў Паўлавых усёй душою, а як гаварыў пра нашых жанчын, цэлым сэрцам захапляўся тою навукаю, з якое ты вырасла, бы лілейка з вогкае раллі. І пералічаў у думках: Папея кінула двух мужоў дзеля Нэрона, Кальвія Крыспініла, Нігідыя ды амаль усе, якіх ведаю, акрамя аднае Пампоніі, матачылі, гандлявалі верай і жанімскай прысягай, і адна толькі ты, толькі мая, не адступіць, не звядзе, не прыгасіць вогнішча, хоць бы мяне звяло і адступіла ад мяне ўсё, чаму давяраў. І пытаў сябе ў душы: чым жа адудзячуся табе, калі не міласцю ды пашанай? Ты не чула, як я тамака ў Анцыюме гутарыў бесперастанку з табою, моў з прысутнаю. У сто разоў больш люблю цябе за тое, што ўцекла тады ад мяне з дому цэзара. Не хачу ягоных раскошаў і музыкі, хачу цябе толькі аднае. Даволі будзе аднаго твайго слова, а выедзем адгэтуль далёка.