Quo Vadis
Шрифт:
А яна, не аднімаючы галавы ад ягонага пляча, падняла вочы як бы ў задуменні на срэбныя верхавіны цыпрысавыя і адказала: — Добра, Марк. Ты пісаў мне пра Сіцылію, дзе і Аўлы маняцца асесці на старасць… Вініць з радасці не даў дакончыць: — Так, любка мая! Нашыя гаспадаркі ляжаць па-суседску. Чароўны гэта бераг, дзе клімат, як мёд, а ночы яшчэ яснейшыя, чым рымскія, упаяючыя… Там жыццё й шчасце — гэта амаль тое самае.
Ды пачаў лятуцець пра будучыню: — Там можна забыцца пра турботы. Шпацыравацімем у гаі, у аліўніках, у цяньку. О Лігійка! Што за раскоша кахацца, галубіцца, разам любавацца морам і небам, разам аддаваць шанаванне міламу Богу, дабро тварыць навакол і справядлівасць!
Змоўклі абое, загледжаныя ў будучыню; ён туліў толькі яе штораз мацней да сябе, а на руцэ ягонай мігацеў ад месяца залаты
У работніцкай убогай частцы гораду ўсе ўжо спалі, панавала цішыня.
— Ты дазволіш мне спатыкацца з Пампоніяй? — спытала Лігія.
— А няўжо ж. Адведвацімем іх, запрашацімем да нас. Хочаш, дык забярэм да сябе Апостала Пятра? Ён прыгноблены векам і працаю. Павал нас адведваціме, наверне Аўла Плаўцыя, і як ваякі закладаюць калоніі ў далёкіх краёх, так мы заложым хрысціянскую калонію.
Лігія ўзяла руку Вініція і хацела далікатна пацалаваць, але ён, шэпчучы, як бы баючыся спалохаць шчасце, бараніўся: — Не, Лігія! Не! Я цябе павінен цалаваць і вяльбіць, дай ты мне руку.
— Кахаю цябе.
Ён прыціснуў вусны да ейных белых, як язмін, рук, і праз хвіліну чулі толькі біццё сваіх сэрцаў. У паветры ні шораху, цыпрысы, моў мёртвыя, казаў бы й яны затрымалі дыханне ў грудзях… Нараз неспадзяваныя раскаты грому разарвалі паветра. Лігія жахнулася, Вініць выпраставаўся і супакойвае: — Гэта львы ў віварыях рыкаюць… І пачалі абое наслухоўваць. За першым раскатам паўтарыўся другі, трэйці, дзесяты, з усіх бакоў і кварталаў. У горадзе часамі бывала да тысячы львоў пры розных арэнах, і не раз, упіраючыся мызамі ў клетку, такім спосабам агалошвалі сваю тугу да вольнасці й пустыні. Так тужылі й цяпер, пераклікаючыся рыкам на цэлы горад. Нейкая злавесная й панурая пагроза тоілася ў гэтым, і Лігія, ад якое прагнаў ясную й спакойную візыю будучыні, слухала гэты рык з дзіўным жахам і сумам.
Але Вініць абняў яе моцнаю рукою і пацяшае: — Не бойся. Ігрышчы блізка, дык усе віварыі перапоўнены.
І пайшлі абое ў дамок Ліна пад марш штораз магутнейшых рыкаў львоў.
XL
У Анцыюме тым часам Пятроні штодня трыумфаваў над усімі аўгустыянамі, якія ўвіхаліся за ласкамі цэзара. Уплыў Тыгэліна змалеў зусім. У Рыме, дзе трэ было спратваць людзей, якія выдаваліся небяспечнымі, абдзіраць іх маёмасць, рабіць палітыку, ладзіць відовішчы, задзіўляючыя пышнатою ды благім густам, а ўрэшце заспакойваць дзікія прымхі цэзара — Тыгэлін, спрытны і адчайны, быў безумоўна патрэбен. Але ў Анцыюме, сярод палацаў, красуючыхся ў ажурах мора, цэзар жыў жыццём Гэллады. Ад самага рання да вечара чыталі вершы, дыскутавалі аб іхняй будове і стройнасці, захапляліся ўдалымі сказамі, цікавіліся музыкай, тэатрам, адным словам, усім тым, што стварыў і чым упрыгожыў жыццё грэцкі геній. У такіх абставінах беспрыраўнальна больш, чым Тыгэлін і аўгустыяне, адукаваны Пятроні — гумарыста, вымоўны, поўны субтэльнага адчуцця і густу — мусіў здабыць перавагу. Цэзар патрабаваў ягонага таварыства, цікавіўся ягоным поглядам, раіўся падчас творства і прыязніўся жывей, чым калі йнакш. Асяроддзю выдавалася, што ўплыў ягоны асягнуў канчатковую перамогу, што прыязнь між ім і цэзарам будзе сталай, трываціме многія гады. Тыя нат, што калісь недалюблівалі элеганцкага эпікурэйца, пачалі яго цяпер акружаць і дбаць пра ягоныя ласкі. Сёй-той быў нат шчыра задаволены ў душы, што верхаводзіць чалавек, які сапраўды ведаў, хто чаго варты, і падхлебніцтва ўчарашніх ворагаў прыймаў з усмехам скептычным, але ці то праз лянівасць, ці праз вытворнасць не мсціўся і магутнасці свае не выкарыстоўваў на чужую згубу ці шкоду. Бывалі моманты, калі згубіць мог і Тыгэліна, але ён воліў яго высмейваць як невука й грубіяна. Рымскі сенат адпачываў, бо ўжо ад паўтара месяца не было ніводнага прысуду смерці. І ў Анцыюме, і ў Рыме расказвалі, праўда, дзівосы пра распусныя выдумкі цэзара і ягонага фаварыта, але кожны воліў мець над сабою цэзара вымудраванага, чым абыдлячанага ў руках Тыгэліна. А Тыгэлін з галавы сходзіў і хісліва сумняваўся, ці не зрачыся зусім уплываў, бо цэзар не раз адзываўся, што ў цэлым Рыме і між усімі прыдворнымі ёсць толькі дзве душы, якія разумеюцца, ды двух сапраўдных гэленцаў: ён і Пятроні.
Подзіву годная Пятроніева спрытнасць зацвердзіла ўва ўсіх перакананне, што
Сэрцы прысутных замерлі ад жаху, бо Нэрон ад дзяцінства не чуў ніколі такога асуду; толькі твар Тыгэліна заіскрыўся радасцю. Вініць збялеў, бо думаў, што Пятроні, які ніколі не быў п’яны, цяпер, як на бяду, упіўся.
А Нэрон мядовым трэмолавым галаском, у якім звінеў плач зраненае самагоднасці, пытае: — Што ж ты тут знайшоў нядобрага?
Пятроні насеў на яго: — Не вер ім, — адазваўся, паказваючы рукою на прысутных, — яны нічым не знаюцца. Пытаешся, што нядобрае ў тваіх вершах? Калі хочаш праўды, дык скажу табе: добрыя яны для Віргілія, добрыя для Авідыя, добрыя нат для Гомэра, але не для цябе. Табе не можна такіх пісаць. Той пажар, які апісваеш, заслаба гарыць, твой агонь заслаба паліць. Не слухай падхлебніцтва Люкана. Яму за такія самыя вершы прызнаў бы я генія, але не табе.
А ведаеш чаму? Бо ты вялікшы за іх. Каму багі далі столькі, колькі табе, ад таго можна больш вымагаць. Але ты лянуешся. Жадаеш прыдрамаць пасля прандыюма замест прыседзець над работай. Ты ж можаш стварыць твор, аб якім свет да сяння не чуў, і дзеля таго кажу табе ў вочы: напішы лепшы!
І гаварыў гэта тонам нядбальным, як бы кпіў, а разам і дакараў, але вочы цэзара займгліліся раскошай, ён сказаў: — Багі далі мне крыху таленту, але далі й нешта больш: сапраўднага знаўцу і прыяцеля, які адзін умее праўду гаварыць у вочы.
Сказаўшы гэта, выцягнуў сваю пукатую, пакрытую іржавым валоссем руку да залатога кандэлябра, зрэквіраванага ў Дэльфах, каб спаліць вершы.
Але Пятроні выхапіў іх.
— Не, не! — кажа. — Нат і няўдалыя належацімуць да людства. Пакінь іх мне.
— Ну дык дазволь адаслаць іх табе ў пушцы майго помыслу, — адказаў, сціскаючы яго, Нэрон. А па хвіліне гаварыў далей: — Так, маеш рацыю, мой пажар Троі мала гарыць, слаба пячэ. Я думаў, што як дараўняюся да Гомэра, дык і годзе. Нясмеласць і недацэньванне сябе заўсёды мне перашкаджалі.
Ты мне адкрыў вочы. Але ведаеш, чаму так ёсць, як ты кажаш? Рэзьбяр, творачы статую, шукае сабе мадэлю, а я ж не меў мадэлю. Я ніколі не бачыў гораду ў вагні, дзеля таго мой опіс бляды, бяспраўдны.
— Згадзіся з тым, што трэ, аднак, быць вялікім мастаком, каб гэта разумець.
Нэрон задумаўся і цераз часіну пытае: — Адкажы мне, Пятроні, на адно пытанне: ці ты шкадуеш згарэўшае Троі?
— Ці шкадую?.. На кульгуна-мужа Венеры! Хто б таго шкадаваў! І скажу табе чаму: Троя не згарэла б, калі б Праметэй не абдарыў людзей агнём і калі б грэкі не аб’явілі Прыяму вайны; бо каб не было агню, Эсхілос не напісаў бы свайго «Праметэя», роўна як без вайны Гомэр не напісаў бы «Іліяды», а мне больш даспадобы, каб існавалі «Іліяда» і «Праметэй» замест мясціны праўдападобна сціпленькай і бруднай, у якой цяпер сядзеў бы нейкі сасланы пракуратар і нудзіў бы цябе сварнёю з арэопагам.
— Вось што значыць разумна гаварыць! — адазваўся цэзар. — Для паэзіі й мастацтва можна й трэба ўсё прысвяціць. Шчаслівыя ахайяне, што прыдбалі Гомэру змест для «Іліяды», і шчаслівы Прыям, які аглядаў гібель айчыны! А я? Я не аглядаў гораду ў полымі.
Настала хвіліна маўчання, перарваў яе ўрэшце Тыгэлін: — Я ж табе казаў, цэзар, выдай загад, а спалю Анцыюм. Або ведаеш што? Калі табе шкада гэтых віллаў і палацаў, загадаю спаліць караблі ў Остыі або збудую табе на Альбанскім прыгор’і драўляны горад, у які сам пусціш полымя. Хочаш?