Блакіт і золата дня

Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч

– “Яраслаў бысць хром”, - прабасіў другі юнак, у акулярах.

– Ды яшчэ па белай пляме на чэрапе, - жвава падхапіла яна.
– След мяча. Неяк і гэтага пазналі б.

І тут Міхал не вытрымаў. Страшна было нават падумаць, што дзяўчына знікне некуды - і канец. Таму ён падышоў і глухім, бы ў бочку, ненатуральным голасам спытаў:

– Прабачце, хіба дакладна невядома, дзе пахаваны князь?

– Ну так, так, - загарэлася яна.
– А хіба вы не ведаеце?

У Міхала быў выгляд

чалавека, які праглынуў лом.

– Не ведаю, - сказаў ён, - я толькі паляўніцтвазнавец.

– А мы археолагі, - усміхнулася яна, - зараз тут, з украінцамі разам, працуем.

– Цікавая ў вас праца, - шчыра сказаў Міхал.

– А ў вас?

– Т аксама. Але ў вас яна асаблівая: скарбы шукаць, закінутыя гарады.

Усе пырснулі. Толькі яна надзвычай уважліва глядзела на яго:

– Гэта не так прыгожа. Вы што, ніколі не бачылі раскопак?

– Не. Але вельмі хацеў бы.

– Хлопцы, - рашуча сказала яна, - бяром яго з сабой. Хочаце з

намі?

– Вельмі, - загарэўся ён.

– Тады едзем. На Борычавым Узвозе пракладалі траншэю і натрапілі на цікавыя рэчы. Нас там чакаюць.

– Горача, - заныў Лёвачка, - піва хачу. Паспеем.

– Леў Пятровіч, - яна заклала рукі за спіну, тонкія рукі з залацісг^ім пушком каля локцяў, - я думаю, з вас ніколі не выйдзе акадэмік. І не толькі акадэмік, а нават чалавек. Наш знаёмы імкнецца павысіць свой узровень, а вы... Фу, якая негасціннасць!

І ўсе паехалі. Відаць, Мар’яна была добрым завадатарам.

У трамваі Міхал сядзеў поруч з ёю і расказаў, па яе патрабаванню, аб тым, хто ён такі, ці надоўга тут (на два дні) і як палююць на лісіцу ў нары (з факстэр’ерам).

А ветрык гуляў яе валасамі, лашчыў твары ўсіх, сваволіў у лістоце каштанаў, прыгаршчамі кідаў на рукі дязўчыны залатыя плямы.

Так Міхал, нечакана для самога сябе, папаў ад саркафага на раскопкі.

Э-ех, князь, князь, што ты са мною зрабіў!

На раскопцы было вельмі пыльна і горача. Усе хлопцы працавалі ў адных трусах, і Міхала таксама прымусілі распрануцца.

Булыжнік на ўзроўні вачэй блішчаў так, што вачам было балюча. І дзівосным караблём плыў над галавою блакітны, белы і залаты Андрэеўскі сабор.

Але Міхал больш глядзеў на дзяўчыну, якая пэндзлем і гнутаю голкай вельмі старанна ачышчала ад глеістай зямлі нейкую рэч.

Усе людзі падабаліся Міхалу. І адзін тоўсты чалавек, відаць, вялікая шышка, але таксама ў трусіках, ляпаў Міхала па плячы.

Такія слаўныя хлопцы былі гэтыя археолагі!

І раптам Міхал заўважыў, яе сінія халаднаватыя вочы, узнятыя

на яго.

– Бачыце, Міхал, ёсць такія знаходкі, пра якія ніхто і дагэтуль не ведае, што гэта. Дорага дала б я, напрыклад, каб дяведяттття.

што гэта такое. Але мне ніхто не скажа.

Лёвачка ў папяровай касцы (ён стаяў над траншэяй, як Банапарт) з’едліва сказаў:

– Мар’яша, абяцанне помніш?

І ўсе загулі:

– Абяцанне... Абяцанне...

– А што, - сур’ёзна сказала яна, - і сапраўды пацалавала б таго, хто б растлумачыў.

– Не спадзявайся, родненькая, - прытворна ўздыхнуў Лёвачка,

– калі будзеш чакаць тлумачэння, так і памерці табе нецалаванай.

– Пакажыце мне, - сказаў міхал і пряцягнуў руку.

Пальцы яго, калі ён браў рэч, сутыкнуліся з пальцамі Мар’яны, і ён адчуў сябе так, быццам нейкая стрэмка мякка ўвайшла ў яго сэрца, напоўніўшы хваляваннем.

У Міхала ў руках была невялічкая штучка з рога: круг, перасечаны, перпендыкулярна па плоскасці, квадратам. І ў тым і ў другім былі прабітыя невялічкія дзірачкі. Мала таго, было прасвідравана нават месца перасячэння плоскасцяў, на ўсю даўжыню.

Міхал сядзеў на кукішках і моршчыў лоб. Усе глядзелі на яго, большасць з усмешкаю.

– Кінь, Міша, - сказаў Лёвачка, - гэта галава яшчэ спатрэбіцца для вырашэння праблема аб месцы, дзе паміраюць сланы.

Кругом відны былі ўсмешкі. Белазубыя, шырокія. І яшчэ панавала цішыня.

– Ведаю, - вельмі проста адказаў Міхал.

Нехта войкнуў.

– Што?
– уся падаўшыся ўперад, спытала Мар’яна.

– Жыццё дрэнна ведаеце, археолагі, - зларадна сказаў Міхал, -каб ведалі добра, дык не давялося б вам думаць, ад якой бочкі гэты шпунт.

– Не здзекуйцеся, - сказала яна.
– Для нас вельмі важна. Што

гэта?

– Я ж і кажу: “шпунт”. Праўдзівей, дзіцячая цацка. Дзеці і цяпер ёю гуляюць. У некаторых вельмі глухіх вёсках Палесся. Бяруцца тры бутэлькі з гарбуза. У адной дзірка круглая, у другой - квадратная, у трэцяй - крыжападобная. І трэба зрабіць для ўсіх адзін шпунт, каб праз яго можна было няпіттття з бутэлькі. І тады робіцца такая вось фігура.

– Ну добра, - сказаў Лёвачка, - ну квадрат, ну круг. Але дзе ж тут крыж? Нешта я не разумею.

– Галава яшчэ спатрэбіцца, калі акадэмікам будзеш. Кінь, Лёва, - сказаў Міхал.

І павярнуў прадмет так, што відны былі толькі бакі плоскасцяў.

– Вось табе і крыж. І дзірка, праз якую напіцца можна.

– Ч-чорт, як гэта я не здагадаўся, - пачухаў патыліцу Лёва.

– А дзеці палескія здягадаюцца. Ды і ў старажытным Кіеве, відаць, здагадваліся. Прагрэс.

– Апошні ўдар, - адмеціў нехта і задаволена зарагатаў.

Лёвачка схіліў галаву да пляча.

– Ну хлопцы, ну хлопцы, ну Міхал! Гэта ўжо забаронена: ляжачага не б’юць.