Бурятские народные сказки. Бытовые

Коллектив авторов

Шабар тэнэг хбн харгыдаа орожо саашаа ябана. Яба яба? Ьаар, ойн захада гарна. Гархадан, ндэр шэнэ айхан байсан' байна. Тэрээни хархааа хойшо, морёо сосёод хатаргаад яба* шанал даа. Хатаргаад ошходон, хадам баабайн газаагаа бай* на. ", хригэн хбн ерээ", — гэжэ мореэн эмээлиин абажа нуга соогоо табяад, хуригэн хубуугээ хтлжэ шэнэ пайхай] байсандаа' ороно. Орходо, хадам эхэнь: Хбмнай ерээ, — гэжэ дэгэл хубсаайн тайлана, остоолдоо уулгана. Хонёо ала-ымди гэжэ тарган мяхаа, хатуу арсяа табина.

— Трнээ хуригэн хбн, ерээш, арсиимнай уугыш, мяханмнан идииш, — гэнэ. Тиигээд арсяа хээд гэиэ. Арсиин I

хрээд:

— Битнай арен ууна бээб, уугты! — гэнэ. бэгэн амаган хоёр арсяа уунад.

— Арсиимнай уухашье бээ хадаа мяхаймнай идеэгты, — гэнэ.,

Мяхайн хоёр гурба отолжо идеэд, садааб

гэжэ остоолоон гаршоо. бэгэ амаган хоёр хэлэнэд: "Баян хни хбн зэ-нэймай идеэд, энэ мяхаймнай идеэн гэжэ анаа бээ, холооо ябаад, морин дээрэ шалааштаа".

Хадам эхэн оро заажа гэнэ. Хригэн хбн эхэээ гара-ан бэедээ хрсэ тарим бэеэрээ орон соон ороод хэбтэнэ. Тэдэ бэгэ амаган хоёр идеэлэжэ, арсяа уужа ууна. Хгшэн за-хяаяар бисяахаар идеэлээд унталга соо ороод хэбтэхэдээ, гдээ-ииии улдэшд байна. "Энэ хоёри унтахада, тэрэ мяхайн хулуу-жа идехиимал даа", — гэжэ шэбшэжэ хэбтэнэ. 'бэгэ амаган хоёр арсяа уугаад, ороо заажа орондоо ороод унтаналТэдээни унтаан Хойно Шабар тэнэг хбн бодоод, ни хабхар бай-хада мяхаа табиан газар тээшэ ошоно. Ошожо ябааар тол-гоёо айдуутай ехээр мргэшкэнэ. Толгой уруун юума ехээр ад-харна. Гараараан баряад эльбэхэдэн, гартан бт няалдана. Газаа гаржа аршахам гэжэ дэн тээшэн ябана. Газаа гараад хэрэнсээ дээрэн хархада, уйан бортого соо хонини нооои шэ-хээтэй байна. Тэрэ хонини ноооор бэеэ аршана. Аршаад, а-райн сагаанда гараад хархадан, хонини нооон хуу баран ияал-1 даад хонинидли болошоод байна. Хадам баабайн ехэ ураи на-рин хун сабуу халаагаад, тайг дээрээ табиан байгаа. Тэрэ сабуун толгой уруун адхаршаан байгаа. Тэрэ ноооор гарка арга убээ, хонин болооб гэжэ хотон соо хониоор орожо хэбтэшэ-бэ. Хониы тал дундан ороод хэбтэхэдэн, пуни тэни барагта хоёр паар морёор ехэ хобто тээгээд, тэрэ хадамайшин хониы хулуухаяа хулуушад ерэнэд. Хотони хажууда мориоо байл-гаад, ээйин хуу татаад нэгэниин харайгаад ороно. Щабар тэнэг хбни газартьхи хажуудаси хонеэн хаяад угэнэ, хоёрть-хиёо шабар тэнэги хаяад угэнэ, дурбэ-табаи хони хобто соо тээгээд хулуушад ябаатьхина. Дрбэ-таба хониы хоорондо Шабар тэнэг хбн тээлгээд, хониди убэр туруундан гузээгээ ха-халхаяа анана. Тиижэ байсараа р сайжа захалаадьхина. р сайгаад захалхада, Шабар тэнэги хониы байрын хажуу-гаар гйлгэнэ, Шабар тэнэги хонид нуга соогоо байгаад Я ралдана. Тиихэдэ хобто соо байан хонид баа мяаралдана. Шабар тэнэг хбн: "Би хонин болоон хойноо мяарахам", — гэжэ ехэ муухайсаар шашхана. Тиихэдэ тэдэ хоёр хулуушад —. Хойнооомнай хд лдэжэ ябана, — гэжэ хоёр морёо буулгаад, хобтоо хонитойи тэргэтэйи хаяад, тэрэ хоёр хулуушад морёо унаад, гуйлгэлдэжэ арилшанад.

Нара гархалаар Шабар тэнэг хбни хгшэниин хонеоо адууаа гарагкам гэжэ ошходон, дээрээ ехэ хобто тээЬэн тэргэ

туи дээрэ байна. "Энэ хобто соон юун бнимааб?" — гээд хаа

рахадан. энн хурайха — Шабар тэнэг дурбэ табан хонидь|

хоорондо ялайса хараад хэбтэнэ.

— Энэ иихэдээ яаан хайшингиимши, яахадаа энээн соо

ороинмшн? — гэнэ. Тэрэ хурайхан хэлнэ:

— Бн хонин болоошииб, ши харгыаа бу гара гээ хэнээш, шннингээ хуурээр нараан дээрэ гараад хээд, рш амида болоод ябахадам харгы дээрэм нарапан ургашоод байгаа. хэ-ниманем хоёр хубуун бодхоожо, нараайм тойруулжа. харгы-дам оруулаа ан. Тиижэ харгыдаа орожо, хадамаидаа хрэым. Хадам баабайм газаагаа байжа, морээм нуга соогоо табяа ан. Байсандан ороходом, хадам эхэм хубсаым тайлажа у л го© эн: Остоолдоо уулгажа тарга мяха, хатуу арси табяа ан. Шинии! хуурээр арснаа ама хрээ эм, мяханаа хоёр гурба ама ху-рээд, "садааб" гээд остоолоо гаршоо эм. Хадам эхэм унталга зааад г эн. Унталгада орходоо, шинии хуурээр хубсапаа хуу тайлаад унтаа ам. Унталга соо ороод хэбтэхэдээ, гудэпэм лдэшд байгаа ан. Унтаан хойно мяхайн хулуужа идьхэм i гээд бодоод ябажа ябхадам, толгой уруум юума адхаршоодщ толгоёороон мркэлрэм. Тэрэнээ арлигкам гээд газаа гарха-дам, хэрэнсээ дээрэн хонини нооон байгаа ан, хонини ноооор бэеэ арлигкадам, би хонин болшоод байгааб, тиигээд ороод хонеоор хэбтэшооб. Хониоор хэбтэжэ байхадам. хулуушад хулуугаад, наашиин асараа хиим.

Тиихэдэн хгшэниин хэндэшье харуулан убээ, уа халаажа нооойн сюажа гаргажа, бэшэ хубсааар хубсалуулаа пан.< Тинэн хойноо хугшэниин эхэ эсэгэдээ хуу ильгээжэ: "Хуригэн; хбйитнай газаа гархадан, хотон соооо танай хониы хулуу| шан

хулуужа, хубсаа мдэн убээ хулуушы хойноо гуйгээд, хр! ннытнай эндэ абаа. Хуригэн хбни хубсаай мореэн абажа! хонеоо абаашагты", — гэжэ засяа угэбэ. Тиижэ тэрэ хадаМ эхэ; хоёриин: "Хуригэмнай аймаштай бэрхыма даа", — гэжэ хрн-j гэмнай хоноо убээ хадаа хрэгэмнай хониы нсэгээр улдэжя ошожо хониымнай абаа. Тиижэ хадам баабай хуригэнэй хуб-сапай, мореэн абаашажа ошоо ан.

Морэйн, хубсаайн абаашажа, хониоо асаржа ерээ эн. Шабар тэнэг хубуун хугшэтэёон, хугшэниин ходо ургаажа, ажал — уудалиин адуу малиин ходо харжа, тиижэ рьёо уй соо байлиима. Тэрэ Шабар тэнэгтэй зобожо тулижа байгаад, наандаа уугаа ан. Тэрэ ажал уудалиин онтхо тхэ болоо ан.

14. БУРУУША БОРБООН

Нэгэ угээтэй хунэй хубуун байгаа ха даа. Тиигээд тэрэ хбниин баян хунэй басага абаа ха даа. Эсэгэн жаран ухэр унжэ басагандаа г эн. Тэрэ нухэрын залхуу юуш хэдэггуй, гансал хэбтэжэл байха эдеэд лэ, хдэлмэри хэдэггй. хэрндээ алаад лэ эдеэд лэ хэбтэдэг байгаа. амганиин хэрэйнг уялгашын худал-дадаг байгаа эн. Тиигээд лэ нухэрын жаран хэр алажа эдежэ дууаад ла, хооон улэшэбэ.

амганиин нэгэтэ сууха соо шара тоо хээд лэ, зунай гэртэ гурбан длиин дунда нээн соо булажархёо ха./Заа, тиигээд нхэрт хэлэнэ: "Ошшо зуаландаа нээ асарал даа, юумээ угаахамни, юумээ, хубсааа угаахамни", — гэжэ нухэ-р нээндэ эльгээбэ.

Нхэршни памганайнгаа хуурээр ошшо нээ абардаха-даа, суухатай тоо рлобо. нээтэеэ, тоотоёо абаад, хюу юума гэртээ орожо ерэбэл даа.

— Биш иимэ олзотой ерэбэб, — гэжэ. амганиин:

— Ябаан хн яа зууха, хэбтээн хн хээли алдаха, — гээд садтаран тооо эдюулбэ нхэрт.

— Иимэ айншииш даа, — гэжэ байжа хёоно хаям даа тэрэ амганшии нхэр. Тиихэ бэрин нхэршни сахюурта бууяа баряад гйшэбэ даа, агнахамни гээд. Тужада тайга соо ороод ло, тэрэшни торшэбэ, гэрээ олохоёо болёод. Дэмээ ябажа байаар ла, гурбан тээшээ нхэтэй шонын нхэ олобо. Тэ-рээни олоходоо, дулаа бэдэржэ хонохо анаатай хн шонойи нхэн соо ороо хим. Тэндэн шонойн хбд хэбтэжэ байгаа. Тэрэ хбшын бариха анаатай рша гараад, хубсааяа

тайлаад, хоёр нхын бглд, гурбатьха нхр ороо э-

рвн. Шонын хбд салдаган хни орохолоор шошоон бэеэ-рзэ гйлдэжэ гаршана. Хубсаайн хуу тархидаа лгээд гуйлдэ-шэбэ. Гклдэжэ гаршана. Тэрэ хбмнай салдагаар лэш хним, юуш бой. Эхэээн гараак нара-й хби шэнди болоод лэшэнэ. Бодоод ло ябба даа тэрэшни. Дайдада гаршоо хиим, тврд ябажа байаар. Нэгэ талмайда гарахадаа, баян айл харажархёо. гл дэрын нэгэ айлай газаа хагдан соо орожо хоноо. Айлын нохойд ехэ хусаа. Хнэй орожо ерэхэдэн нохойн хусаа гээб даа. Тиигээд лэ тэрэшни тэндээ р сайса хэбтэш.

Баян хунэй хулэншэд глгр бодоод неэгээ аана. Тэ-. рэмнай намарай саг. Хлэншэдэй неэгээ аажайхаДан (баян хун нэгэ басагатай байгаа) нэгэ басаган хадан торгон дэгэлтэй хотоной ара бийдэ ерээд лэ рынг хэрэгтэ уужархиба, шээнэ. Тиигээд лэ нхимкай хагдан соо хаража хэбтэнэ. дэр болоходо баа тархияа бултайлгаа гээб даа. Басаган бодоод нюаа ниихэдээ, алтан бээлигээ дунда хургандан бай-пан нэшэжэрхибэ. глвнэй наранай гарахада бээлигшни ялалзана хиим, ту я а сосёод ло. Тэрэ хбмнай харажал хэбтэнэ хиим.

Хлэншэнд хрэй соооон хэрндээ газаашан гаргаш-хана. — неэдээ гаргаад хлэншэд гэртээ ороно. Тэрэ зуурта нэгэ унеэн хотоной хрээ хабиржа байтараа аргаална. Хбн хаража хэбтэнэ. Тээ нэгэ хэды болоод байхада, хлэншэ хэрэй бааа суглуулаад, хотонойгоо шэгшы руугша хэжэр-* хибэ. Хоёр нохой нинд хусаан, тэрэ хб руу хараад ла байна.

— Юундэ энэ нохоймнай хусаба гээшэб? Мн ууна, хараад ууна, хрээ руу хараад ла байна. Эндэмнай юун бии болооб, — гээд баянай хлэншэдии ороходон.

— Намайе бу сохиитаа, би хн гээшэб, — гэнэ хбн.

— Юун хн хаанааа ерээбши? — гээд урана.

— Би Бурууша Борбоон гээшэб. Битнай трээн хм, Бу-рууша Борбоон хмби, суран нюсэгэн хмби, — гэбэл даа.

Тиигээд лэ хлэншэндиин абаашаба тэрээни, баян хун-д тушааба. Баян хн тэрэнээ эдеэллээд, арууан мэдэ мэд-хлээд, зархаяа малай гэр соо оруулаа. Хониной арууан дэгэл соо хэбтэнэ тэрэшни.

Гэнтэ нугада хэбтэжэ байхадан, баянай хоёр хлэншэ орожо ерээд зугаална.

— Энэ баянаймнан басаган харанхалжа унашоо хиим.' нээниин убээ болшоо хиим. Лама бд мрглжэ бай-на, хоног нгэрш.