Буржуа
Шрифт:
271. Alberti, l.c., p. 122.
272. Это является результатом глубоких изысканий Charles Де/ое, La foi rйiigiuse en Italie au XIV siиcle, 1906.
273. Это хорошо развито у G. Toniolo, Dei remoti fattori dйlia optenza economica di Firenze, 1882.
274. O. Hartwig, Quellen und Forschungen zur аlteren Geschichte von Florenz. l. (1875). S. 93.
275. Charles de Ribbe, Les familles et la sociйtй en France avant la Rйvolution d'aprиs documents originaux. 2 йd. 2 Vol. P., 1874. в особенности l, 56 и след. Книга несколько страдает сильно выраженной ле-плейметской
276. W. Sombart, Die Juden und das Wirtschaftsieben. 226.
277. Jafcob Strieder, Kirche, Staat und Frьhkapitalismus in der HertIing-Festschrift, IS13. Литературные указания можно найти в моем «Moderner Kapitalismus» (Band l, 1902, l).
278. Томистские сочинения, имеющие для нас значение как источники, — это прежде всего сочинения самого св. Фомы. Я цитирую по новейшему юбилейному изданию: S. Thomae Aquinatis, Summa theologiae. йd. Romae, 1886. Еще важнее для разбираемых в этой книге проблем произведения позднейшей схоластики, из которых прежде всего следует назвать «Summa» св. Антонина Флорентийского. Она большинством авторов цитируется по веронскому изданию 1741 г.: S.Antonii. Summa theologica. ed. per. Petr. Ballerini Presbyt. Veron Veronae, 1741, 4 tomi
Это издание я, к сожалению, не смог достать. Я пользовался поэтому флорентийским изданием того же года: 3. Antoni, etc. Summa moralis, cura Th. Mariae Mammachi, et Dionysii Remedelli. Florenzia, 1741, 4 t. In 8 Vol, К сожалению, деление на главы в обоих этих изданиях не всегда совпадает, так что цитаты по одному часто не могут быть найдены в другом. Наряду с Ant. Flor. следует обратиться к сочинениям его современника Бернгарда Сиенского: Bernhardini Sienensis- Opйra omnia. 5 t. P., 1636: Chrys. Javellus, Philisiphia oeconomica divina atque christiana. йd. Vent, 1540. Дитература не очень плодотворна в отношении поставленных здесь проблем. Более старая литература: Wilh. Endemann, Studien in der Romankanon Wirtschafts- und Rechtsiehre. 2В — de. 1874–1883; Funk, Uber dicoeconomische Anshauung in der mittelal-terlichen Theologen, Zeitschr. F. d. ges. Staatswiss. Bd. 25 (1896).
– ставит совершенно иные вопросы. Из новейшей литературы многообещающая работа — M. Mauerbrecher, Thorn. von Aquinos. Stellung zum Wirtschaftsieben seiner Zeit. l. Leipzig, Diss. 1898. — осталась, к сожалению, незаконченной. Заслуга глубокого изучения Ант. Флорентийского принадлежит Cari Ugver, чья книга «Die volkswirtshaftiichen Anschauungen von Antonins von Florenz» (1914) годится для первоначального введения. Ценное исследование, содержащее как раз также и интересующую нас здесь постановку вопроса, — это работа: Franz Keller. Unternehmungen und Mehrwert: Eine social ethische Studie zur Geschaftsmoral. 1912. Schriften der Gorres Gesellschaft., Sekt. f. Rechts und Staatswiss. 12 Heft. Относительно общих социально-этических проблем томизма следует обратиться: Ernst Troeltsch, Die Soziallehren der christlichen Kirchen und Gruppen, 1912.
279. S. Thomas, S. th. 11a11ae qu. 153 a 2 и 3.
280. «Virtus consistit in medio rei vel rations». Nach. Thorn. Следуя по Thorn 5.тог.11.9сар.3и4.
281. S. Thorn. S. th. lla-llae qu. 155 a. 1.
282. «Dicendum quod lex vetus manifestabat praecepta legis naturae et super addebat quaedam propia praecepta» (именно
283. «Qui Deum timet, nihil negligit, quia sc, non omitit aliquod necessarium ad salu-tem sive actum sive circonstantiam debitam; et hoc, non quia timor opponatum negligen-tiae directe; sed quia timor Die excitat hominern ad actam rationis». Sc. ad sollicitudinern quia timor facit homines consiliativos (Thorn. Aqu.) и, следуя ему. Ant. тог. II 9.03.с. 2. Мы вспоминаем исповедальную книгу брата Леонардо.
284. Томистская этика со всею решительностью защищает старый еврейский принцип, что доказательны лишь половые сношения, имеющие целью деторождение: 5. Г/iom. S. th. lla-llae qu. 153 a. 2 и 3.
285. «Frequenter… ad intemperantiam declinat prodigi… quia ex quo supertlue expen-dant, in aliis, etiam in rebus voluptuosis expendere non verentur ad quas magis inclinat conpupiscentia carnis». Следуя S. Thorn. Ant. S. mor. II, 6. t 8. 1.
286. Ant. S. mor. IV, 5, 17, 4.
287. 5. Thorn. S. th. lla-llae qu. 129 a. 4.
288. Ant. S. mor. IV, 5, 17, 1.
289. Ant. S. mor. II, 6, 8, 1.
290. Ср… еще: 5. Thomas. S. th. lla-llae qu. 117–119.
291. «Consistit autem hoc vitium (sc. prodigalitas) in expendendo superflue divitias ubi et quando non oportet te minus debito eas amiando… Contingit enim quandoque, quod ali-quis excedat in dando et sic erit prodingus: puta facit convivium superfluum те1 vestem excessive pretiosam те1 ludit et huius modi et stirnul cum hoc excedet in accipiendo etc» (Ant. S. mor. II, 6, 8, 1).
292. «Est attendendus hie excessus non solum secundum quantitatem sed secundum pro-portionern, considerata qualitate personae potentis, nobilis et plebei et huius modi» (Ant. 1. с.).
293. «…dum sic perabundat in dando, deficiunt ei propria bona, unde cogitur indebite adquirere, puta per fraudes, usuram et huius modi» (Ant. 1. с.).
294. «Cum tempus sit pretiosissima res et irrecuperabilis» (Ant. S. mor. II, 9).
295. «…поп solum inferior invenitur otiosus animalibus brutus, sed etiam cunctis crea-turis, a cunctis discordans. Nam omnis creata operatur aliquo modo secundum modum suum: nulla est otiosa» (Ant. 1. с.).
296. Ant. S. mor. 11.1.16. § 2, ср. всю главу 17, носящую заголовок: «De vanis frau-dibus, quae commititur in negitiando».
297. Alberti, Delia fam., 134: «Estimo io sia non tanto per prudentia et sagacita di nostri uomini, ma yeramente piu prernio di Dio, pol ch'e nostre onestamente avanzano. Cosi lddio, a oui sopra tutti piace l'onesta e giustizia, doni a lloro grazia che possano in lunga prosperita godeme…»
298. S. Thomas. S. th. lla Пае qu. 49, 53, 123.
299. Титул 9. Pars II, S. mor. Ant. трактует об Acidia 3-й главы negligentia.
300. «Dicendum quod, sicut Phil. dicit in Eth. VI, delectatio maxime corrumpit exsistimationern prudentiae; et praecipue delectatio quae est in venerieis, quae totam ani-man absorbet et trahit ad sensibilem delectationern; perfectio autem prudentiae et cuiuslibet intellectualis virtutis, consistin in abstractione a sensibilius…» 5. Thorn. S. th. lla, ii.ge, 53 a b.
301. «Patet quod abusum divitiarum et paupertatis fugiendum docet, non ipaas divi-tias et paupertatem». Opusc. contra impugnantes relig. rionci. 3 цитировано у llgner Ant. т. Fl. 151.