Дэмакратыя i этычнае жыццё

Рын Клаэс Г.

Для правільнага разумення канцэпцыі агульнай волі вельмі важна памятаць аб той ролі, якую Русо надае пачуццю любові да сябе. У «Эмілю» ён піша, штб любоў да роду чалавечага ёсць «нішто іншае, як любоў да справядлівасці ў нас саміх», карані якой, трэба адзначыць, знаходзяцца ў першабытных інстынктах чалавека. Ключавую ролю ва ўсведамленні канцэпцыі маральнасці Русо адыгрывае наступная заўвага, зробленая ім у «Эмілю»: «Любоў да іншых, якая вынікае з пачуцця самазадаволенасці, ёсць крыніца справядлівасці»⁵⁵. Тая ж ідэя гучыць у «Грамадскім пагадненні»: «Чым яшчэ, як не фактам, што няма ніводнага чалавека, які б не суадносіў слова «кожны» з сабою і ў клопаце аб іншых не

клапаціўся б аб сабе, можна растлумачыць тое, што агульная воля заўседы мае рацыю і што ўсе людзі імкнуцца да шчасця для ўсіх?»³⁶ Іншымі словамі, маральнасць ёсць сацыяльны варыянт любові да сябе, які зрабіўся магчымы дзякуючы атаясамліванню сябе з іншымі. Калі памятаць аб тым, што ва ўмовах прыроднага ладу жыцця любоў да сябе ёсць, па сутнасці, імкненне да фізічнага самазахавання, то не выклікае ніякага здзіўлення вызначэнне Русо ў «Грамадскім пагадненні» і іншых працах мэты дзяржавы як забеспячэння ўзаемааховы. У пошуку прычын, дзеля якіх людзі аб'ядноўваюцца ў супольнае грамадства, «вы не знойдзеце іншай, акрамя забеспячэння бяспекі маёмасці, жыцця і свабоды кожнага члена грамадства»". Мы, аднак, вернемся яшчэ да маральных падаплёкаў канцэпцыі самазадаволенасці Русо.

Нягледзячы на шматлікія пераканальныя аргументы на карысць таго, што агульная воля павінна разглядацца як калектыўны, «пашыраны» варыянт натуральных памкненняў чалавека, зразумела, што яна выяўляе сабой не проста перанос любові да сябе і жалю з прыроднага ладу жыцця на іншы. Агульная воля ўзнікае ў сацыяльным кантэксце, дзе таксама адбываецца ператварэнне чалавека з «абмежаванай, тупой жывёлы» ў «разумную істоту і чалавека». Агульная воля ўдасканальваецца ва ўмовах «здзяйснення і развіцця»³⁸ розных здольнасцяў чалавека. Агульную волю, такім чынам, можна разглядаць як вынік выкарыстання розных здольнасцяў чалавека яго сапраўднай прыродаю. Паколькі рухальнаю сілаю гэтых здольнасцяў з'яўляюцца натуральныя памкненні чалавека, то яны становяцца не сродкамі выраджэння, а складовымі элементамі цалкам маральнай палітычнай волі. Справа не толькі ў тым, што агульная воля мае быць у сацыяльным асяроддзі — яна звяртаецца да сацыяльных праблем. На глебе сацыяльнага жыцця натуральнае імкненне чалавека да дабра набывае новыя мэты і магчымасці. Перад Русо паўстае задача прадэманстраваць, якімі ў гэтых абставінах павінны быць паводзіны, якія б адпавядалі прыроднаму ладу жыцця.

Заўвагі

1 JeanJacques Rousseau. The First and Second Discourses. Рэд. Roger D. Masters, пераклад Roger D. Masters and Judith R. Masters (New York: St. Martin's Press, 1964), First Discourse, 62.

2 JeanJacques Rousseau. The Reveries of a Solitary. Bk. VI, 132.

3 Пераклад змешчаны ў: Cassirer. The Question of JeanJacques Rousseau fBloomington: Indiana University Press, 1963), 54.

4 JeanJacques Rousseau. Emile. Bk. IV, 217.

5 JeanJacques Rousseau. The Social Contract. Пераклад Maurice Cranston (Hammondsworth: Penguin Books, 1968), Bk. I, Chap. VIII, 6465.

6 Rousseau. The First and Second Discourses (Second). 93, 103, 9293.

7 Ibid., 129, 132133.

8 Ibid., 150151.

9 Emile Durkheim. Montesquieu and Rousseau (Ann Arbor: Univer­sity of Michigan Press, 1960), 135.

10 Rousseau. First and Second Discourses (Second). 151, 160.

11 Cassirer. The Question of JeanJacques Rousseau. 54.

12 Leo Strauss. Natural Right and History ("Chicago: University of Chicago Press, 1953), 282.

13 Rousseau. First and Second Discourses (First). 59.

14 Rousseau. Social Contract. Bk. I, Chap. VI, 60.

15 Rousseau. Confessions. Bk. IX, 377.

16 JeanJacques Rousseau. A Discourse on Political Economy. Гл.

у: The Social Contract and Discourses. Пераклад G. D. H. Cole (New York: E. P. Dutton & Co., 1950), 293.

17 Rousseau. Social Contract. Bk. I, Chap. I, 49.

18 Ibid., Bk. I, Chap. IV, 55, 58.

19 Ibid., Bk. I, Chap. Ill, 52.

20 Гл.: Paul Elmer More. «Justice». Гл. у: Aristocracy and Justice. Vol. IX of Shelbume Essays (11 Vols.; New York: Phaeton Press, 1967).

21 Rousseau. Social Contract. Bk. I, Chap. IX, 68.

22 Ibid., Bk. I, Chap. VI, 6061.

23 Rousseau. Political Economy. 289.

24 Rousseau. Social Contract. Bk. I, Chap. VI, 61.

25 Rousseau. Political Economy. 289290.

26 Rousseau. Social Contract. Bk. I, Chap. VII, 62.

27 Rousseau. Political Economy. 290.

28 Rousseau. Social Contract. Bk. I, Chap. VIII, 65.

29 John Charvet. «Individual Identity and Social Consciousness in Rousseau's Philosophy». Га. у: Maurice Cranston and Richard S. Peters (eds.). Hobbes and Rousseau ("Garden City: Anchor Books, 1972), 476.

30 Rousseau. Social Contract. Bk. I, Chap. VIII, 64.

31 Ibid., Bk. I, Chap. IX, 68.

32 Rousseau. Emile. Bk. IV, 174, 215.

33 Rousseau. Social Contract. Bk. II, Chap. IV, 76.

34 Charvet. «Individual Identity and Social Consciousness in Rous­seau's Philosophy». 478.

35 Rousseau. Emile. Bk. IV, 215, 197n.

36 Rousseau. Social Contract. Bk. II, Chap. IV, 75.

37 Rousseau. Political Economy. 293.

38 Rousseau. Social Contract. Bk. I, Chap. VIII, 65.

Раздзел VII

Агульная воля

Русо сыходзіць з таго, што агульная воля служыць не для выяўлення групавых, асобных і адвольных меркаванняў. Яна, наадварот, ёсць прынцып вызначэння маральнасці. I тым не менш, агульная воля часта паўстае ў яго проста як сума ці гарманічная сукупнасць «асабісгых інтарэсаў». «Сацыяльнае адзінства вынікае з агульнага ў розных інтарэсах; грамадства не магло 6 існаваць без супадзення розных інтарэсаў у тым ці іншым кірунку. Кіраванне грамадствам павінна грунтавацца менавіта на тым, што аб'ядноўвае розныя інтарэсы»¹.