Шрифт:
Вільгельм Гаўф
Гісторыя пра адсечаную руку
Нарадзіўся я ў Канстанцінопалі. Мой бацька служыў драгаманам у Порце і, акрамя таго, вёў даволі прыбытковы гандаль араматычнымі эсэнцыямі і шаўковымі тканінамі. Ён даў мне добрае выхаванне, часткова навучаючы мяне сам, а часткова даручаючы заняткі нашаму святару. Спачатку бацька планаваў перадаць мне сваю справу, аднак я паказаў вялікія здольнасці, і таму, па парадзе аднаго сябра, ён вырашыў вучыць мяне на лекара (тым больш што лекары, калі яны адукаваныя крыху лепш за звычайных махляроў, якія швэндаюцца па рынку, могуць дасягнуць у Канстанцінопалі значнага поспеху). У наш дом прыходзіла шмат франкаў, і вось адзін з іх пераканаў майго бацьку адпусціць мяне на ягоную радзіму, у горад Парыж,
Нарэшце франк зрабіў усе справы і пачаў рыхтавацца да падарожжа. Вечарам перад ад’ездам бацька завёў мяне ў сваю спальню. Там убачыў я на стале прыгожае адзенне і зброю. Аднак наймацней прываблівала мой позірк вялікая купа залатых, бо яшчэ ніколі не бачыў я адразу столькі грошай. Бацька абняў мяне і сказаў: “Вось, мой сыне, я падрыхтаваў табе ў дарогу адзенне. Гэтая зброя цяпер таксама належыць табе. Яе даў мне твой дзед, калі я выпраўляўся на чужыну. Я ведаю, ты валодаеш зброяй. Ніколі не карыстайся ёю, каб напасці, аднак для абароны бі на поўную моц. Маёмасць мая невялікая. Паглядзі, я падзяліў яе на тры часткі: адну аддаю табе, другая застанецца мне на пражыццё і на чорны дзень, трэцяя ж будзе для мяне святой і недатыкальнай, яна паслужыць табе ў цяжкую часіну”. Так казаў мой бацька, і ў ягоных вачах блішчалі слёзы; напэўна, ён прадчуваў, што мы ніколі ўжо больш не пабачымся.
Падарожжа прайшло добра, хутка мы прыплылі ў краіну франкаў і яшчэ праз шэсць дзён дабраліся да вялікага горада Парыжа. Тут мой франкскі сябар наняў для мяне пакой, а таксама параіў ашчадна выдаткоўваць грошы, якіх было ў мяне дзве тысячы талераў. Я пражыў у Парыжы тры гады, вывучаючы ўсё, што павінен ведаць адукаваны лекар, аднак схлусіў бы, калі б сказаў, што заставаўся там з ахвотаю. Звычаі гэтага народа не падабаліся мне, да таго ж у мяне было там вельмі мала блізкіх сяброў; што праўда, тыя нешматлікія былі вельмі годнымі маладымі людзьмі.
Туга па радзіме ўсё больш адольвала мяне, ды і пра бацьку не меў я ўвесь гэты час ніякіх звестак, і таму вырашыў пры першай зручнай нагодзе вярнуцца дадому.
І вось з краіны франкаў у Высокую Порту адпраўлялася дыпламатычнае прадстаўніцтва. Я наняўся хірургам у суправаджэнне пасла і шчасліва дабраўся да Стамбула. Аднак бацькоўскі дом быў зачынены, і суседзі, пабачыўшы мяне, здзівіліся, бо бацька ўжо два месяцы як памёр. Святар, што калісьці вучыў мяне, прынёс ключы. Самотны і пакінуты сноўдаўся я па асірацелым доме і знаходзіў усё такім жа і на тым самым месцы, як яно было пры бацьку. І толькі грошай, пра якія ён мне казаў, нідзе не было. Я спытаўся пра іх у святара, і той, пакланіўшыся, адказаў: “Ваш бацька памёр святым чалавекам. Усе свае грошы ён перадаў царкве”. Гэта было і ёсць для мяне загадкай. Аднак што я мог зрабіць? Супраць святара ў мяне не было сведкаў, таму заставалася толькі суцяшацца тым, што ён не забраў разам з грашамі бацькаў дом і тавары.
Гэта было першае няшчасце, якое напаткала мяне. Потым яны пасыпаліся адно за адным. Я не займеў шырокай вядомасці як лекар, таму што саромеўся карыстацца тымі прыёмамі, якімі так плённа паслугоўваюцца рыначныя махляры, і мне паўсюль не ставала бацькавай падтрымкі, бо ён мог бы ўвесці мяне ў колы багатых і магутных людзей. Да таго ж бацькавы пакупнікі пасля ягонай смерці рассеяліся, а новыя набываюцца марудна. І вось аднойчы, калі я зноў у роспачы разважаў пра сваё становішча, мне прыйшло на памяць, што калі я жыў у замежжы, то часта бачыў там сваіх суайчыннікаў. Яны вандравалі па краіне і прапаноўвалі на рынках і кірмашах розныя тавары. Я згадаў таксама, што іхнія заморскія тавары заўсёды ахвотна куплялі і што такі гандаль можа прынесці вялікае багацце. Такім чынам і было прынятае маё рашэнне. Я прадаў бацькоўскі дом, частку грошай аддаў на захаванне надзейнаму сябру, а на астатнія купіў тавараў, якія за морам лічыліся рэдкімі: шалі, шаўковыя тканіны, пахошчы і алей, – арандаваў месца на караблі і выправіўся ў другое падарожжа ў краіну франкаў.
Ледзь толькі ўмацаванні Дарданэлаў засталіся за спіною, лёс, здавалася, зноў пачаў мне спрыяць.
Так вандруючы, нарэшце дабраўся я да італьянскага горада Фларэнцыі. Я меркаваў прабыць там доўга, часткова таму, што гэты горад спадабаўся мне, а часткова таму, што хацеў адпачыць ад цяжкасцяў валацужнага жыцця. Я арандаваў лаўку ў гарадскім квартале Санта Крочэ, а ў карчме, што стаяла недалёка адтуль, наняў два цудоўныя пакоі з балконам. Потым я распаўсюдзіў абвесткі, дзе гаварылася, што я лекар і купец. Ледзь толькі паспеў я адчыніць маю лаўку, як туды валам павалілі пакупнікі. І хоць кошты ў мяне былі крыху вышэйшымі, чым у маіх суседзяў, прадаваў я больш, бо заўжды быў ветлівым і добразычлівым. Так я пражыў у Фларэнцыі чатыры цудоўныя дні, і вось аднойчы вечарам, зачыніўшы лаўку і папаўняючы, паводле старой завядзёнкі, слоікі з мазямі, я заўважыў у адной з іх паперку, якую, наколькі мне помнілася, туды не клаў. Я разгарнуў цыдулку і знайшоў там запрашэнне прыйсці сёння ноччу роўна ў дванаццаць гадзін на мост Понтэ Вэк’ё. Я доўга гадаў, хто ж мог запрасіць мяне туды, і падумаў – бо не ведаў у Фларэнцыі аніводнай душы, што мяне хутчэй за ўсё хочуць правесці да нейкага хворага. Я пастанавіў ісці, але ўзяць з сабою дзеля ўласнае бяспекі падараваную мне бацькам шаблю.
Бліжэй да поўначы я выправіўся ў дарогу і хутка прыйшоў на Понтэ Век’ё. На мосце было пуста і бязлюдна, але я вырашыў чакаць, пакуль не высветліцца, хто ж мяне сюды клікаў. Ноч была халодная, ярка свяціў месяц. Я стаяў і пазіраў з моста ўніз, дзе пераліваліся ў месяцовым святле хвалі Арна. У гарадскіх касцёлах прабілі поўнач. Я выпрастаўся і ўбачыў перад сабою высокага чалавека. Постаць ягоная хавалася пад доўгім чырвоным плашчом, крысом якога ён захінаў сабе твар.
Спачатку мяне працяў лёгкі страх ад такога раптоўнага з’яўлення гэтага чалавека ў мяне за спінаю, аднак я хутка авалодаў сабою і сказаў: “Калі гэта вы загадалі мне прыйсці сюды, то ласкава прашу патлумачыць мне сваю волю”.
Чырвоны плашч павярнуўся і павольна вымавіў: “Ідзі за мной!” Ды мне стала неяк вусцішна ісці сам-насам з гэтым незнаёмцам, таму я не зрушыў з месца і сказаў: “Не, спадар. Прашу вас спачатку растлумачыць мне, куды мы ідзем, а таксама адкрыць на хвілінку свой твар, каб я мог пераканацца, што вы не задумалі супраць мяне злога”.
Аднак чырвоны, падобна, застаўся абыякавым да маіх словаў: “Калі ты не хочаш, Цалёўкас, то заставайся”, – сказаў ён і пайшоў далей.
Тут я ўспыхнуў: “Вы мяркуеце, што такі чалавек, як я, дазволіць глуміцца з сябе кожнаму дурню і будзе халоднай ноччу дарэмна чакаць на мосце?!” Трыма скачкамі дагнаў я незнаёмца, схапіў яго за крысо плашча і, трымаючы другой рукой шаблю, закрычаў яшчэ гучней. Аднак плашч застаўся ў маёй руцэ, а незнаёмец знік за першым жа вуглом. Мой гнеў пакрысе сціх, тым больш што я меў у руках плашч, які мог быць ключом да разгадкі гэтай незвычайнай начной прыгоды.
Я захутаўся ў плашч і рушыў дадому, аднак не зрабіў і сотні крокаў, як нехта ўшчыльную наблізіўся да мяне і прашаптаў на франкскай мове: “Прыміце да ведама, граф, што сёння ноччу нічога не атрымаецца”. Ды не паспеў я азірнуцца, як незнаёмец ужо знік, і я зноў пабачыў толькі мільгатанне ценю на сценах дамоў. Тое, што словы гэтыя адрасаваліся плашчу, а не мне, не выклікала сумневу, аднак ніякім чынам не тлумачыла маіх прыгодаў. Раніцай наступнага дня я вырашыў, як буду дзейнічаць. Спачатку я хацеў даць аб’яву, нібыта знайшоў плашч. Аднак тут існавала верагоднасць, што яго забярэ нейкая трэцяя асоба, і я застануся ні з чым. Разважаючы так, я больш уважліва разгледзеў плашч. Ён быў зроблены з цяжкога генуэзскага аксаміту, падбіты каракулем і багата аздоблены золатам. Цудоўны выгляд плашча падштурхнуў мяне да іншага рашэння, якое я і паспяшаўся выканаць.