Хобіт, або вандроўка туды і назад

Толкин Джон Рональд Руэл

Хаваючыся, ён пэўны час ішоў па лесе, калі заўважыў напе-радзе клубок чорнага ценю, надта чорнага нават для гэтага леса, нібы кавалак ночы, які заблукаў сярод галінаў ды так і не сышоў прэч. Наблізіўшыся, ён заўважыў, што стварала гэты скрут па-вуцінне, абматанае вакол галінаў ды пераблытанае. Раптам ён таксама пабачыў, што паўсюль на галінах над ягонай галавою сядзелі агромністыя, жудасныя павукі. Пярсцёнак пярсцёнкам, але хобіта аж дрыжыкі білі ад жаху, што могуць знайсці, заўва-жыць. Стаўшы пад дрэва, ён нейкі час назіраў за павукамі, а потым у лясной цішыні ды спакоі зразумеў, што страхалюдныя пачвары размаўляюць міжсобку. Галасы іх былі падобныя да тонкага скрыгатання ды шыпення, але шмат чаго можна было зразумець. Павукі

размаўлялі пра гномаў!

— Уцятая бойка была, але ж вартая таго, — сказаў адзін. — Упэўнены, скуры ў іх да агіднасці тоўстыя, аднак сакавітыя павін-ны быць усярэдзіне!

— Але, добрая з іх будзе ежа, калі павісяць трошачку, — сказаў іншы.

— Не трэбы доўга трымаць, — сказаў трэці. — Не такія яны ўжо тоўстыя. Дрэнна харчаваліся апошнім часам, здаецца мне.

— То заб'ём іх зараз, — прашыпеў чацвёрты. — Заб'ём зараз, няхай мерцвякамі павісяць крыху.

— Клянуся, яны і цяпер мёртвыя, — сказаў першы.

— Не. Толькі што бачыў, як адзін дрыгануўся. Прачынаюцца, салодзенькія, пасля цудоўнага сну. Пойдзем, пакажу.

I адзін тоўсты павук пабег па павуцінні, якое спускалася ад тузіна маткоў, што віселі ў шэраг на верхняй галіне. Більба, які ўпершыню заўважыў іх сярод ценяў, аж жахнуўся, заўважыўшы гномавы ногі, што вытыркаліся знізу скрутаў, ці там-сям кончык носа, пасму барады альбо край капелюша.

Павук накіраваўся да таўсцейшага матка. «Аб заклад б'ю, бедны старына Бамбур», — падумаў Більба. Павук моцна ўшчык-нуў кончык гномава носа. Са скруту данёсся прыглушаны крык, адтуль вытыркнулася ступня ды моцна і спрытна павука лягнула. Жывы Бамбур быў, жывенькі! Гук пачуўся, быццам пхнулі недадзьмуты футбольны мяч, а раз'юшаны павук зваліўся з галіны, толькі-толькі паспеўшы зачапіцца за собскае павуцінне.

Астатнія зарагаталі.

— Не памыліўся! — сказалі яны. — Мясцо жывое ды брыка-ецца!

— Ну, хутка мы з гэтым скончым, — прашыпеў раззлаваны павук ды палез назад.

Більба ўбачыў, што надышоў момант дзейнічаць. Дасягнуць паганцаў было немагчыма, стрэліць у іх няма чым, але ж, зірнуўшы навокал, ён заўважыў мноства камянёў Напэўна, некалі тут цякла рачулка, і ў перасохлым русле ляжала іх шмат. Більба нядрэнна шпурляў, і ў яго не заняло шмат часу знайсці прыемны круглы булыжнічак, які ўтульна змясціўся ў далоні. Хлопчыкам наш хобіт часцяком практыкаваўся шпурляць камяні, пакуль трусікі, вавёркі ды нават птушкі не сталі ўцякаць на ўсю моц, ледзь заўважыўшы, што ён нахіліўся. Дый дарослым ён шмат часу згубіў, гуляючы ў дроцікі, стральбу па мішэнях, накінь-кольца-на-прут, кеглі ды іншыя ціхія гульні, у якіх цэляць і шпурляюць нешта, часам і не зусім бяспечнае для наваколля. Наш хобіт шмат да чаго быў здоль-ны, акрамя выдзімання дымных кольцаў, загадак ды гатавання, проста ў мяне дагэтуль часу не было вам пра тое распавесці. Дый цяпер часу не надта. Пакуль я вам расказваў, а хобіт збіраў камяні, павук падпоўз да Бамбура і ўжо ўзнамерыўся прыняцца за яго. У гэты момант Більба шпурнуў камень — хлоп! Дакладна ў павучы-ную галаву, павук ляснуўся з дрэва, страціўшы прытомнасць, і прыціснуў ногі да пуза.

Наступны камень прасвістаў праз вялікае сеціва, падраўшы яго, ды спыніўся на здаравенным павуку, які сядзеў усярэдзіне, а праз імгненне — бац! — зваліўся трупам. У павучынай калоніі пачалася мітусня, і на гномаў часова забыліся — дакладна вам кажу. Бо камяні ляцелі і ляцелі, і хоць самога Більба не было бачна, напрамак, адкуль каменні з'яўляліся, вылічыць было няцяжка. Быццам валасатыя маланкі, павукі рушылі да хобіта, матляючы ва ўсе бакі вяроўкамі ліпучага павуціння, і хутка паветра цалкам запоўнілі лятучыя ды ліпучыя пасткі.

Більба ж спрытна перабег у іншае месца. Прыйшла да яго ідэя паціху адвесці звар'яцелых павукоў падалей ад гномаў, калі здолее зацікавіць іх, падмануць верагоднай здабычай ды раз-злаваць яшчэ болып. Калі ледзь не паўсотні павукоў прыбегла да месца, дзе ён быў раней, хобіт пакідаў яшчэ

камянёў у іх, ды яшчэ ў тых, хто застаўся на дрэвах, а потым затанчыў паміж дрэвамі ды заспяваў песеньку, каб пачвары канчаткова ашалелі ды рынуліся наўздагон — а таксама каб ягоны голас пачулі гномы.

Вось што ён спяваў:

Стары тоўсты павук зачапіўся за сук!I не бачыць мяне стары тоўсты павук!Мухажэрца стары, адчапіся!На мяне, дуралей, азірніся!Гэй, дурненькі, стары ды нязграбны павук!Мухажэрца стары, валасаты!Гэй, мяне не дастанеш з сука ты!Злазь хутчэй, варушыся,Ды за мной паганіся,Махналапы ты дурань пузаты!

Не вельмі добрыя вершыкі, напэўна, але ж трэба памятаць, што хобіт сам іх склаў, ды ў час не надта зручны для верша-складання. I пакуль спяваў, ён параскідаў больш камення, ды натупацеў пры тым. Амаль усе павукі за ім пагналіся, некаторыя па зямлі, некаторыя па галінах, пераскокваючы з адной ды на іншую, перакідваючы масты з павуціння ў пустых месцах. Ад Більбавых дражнілак яны набралі хуткасць значна большую, чым мог спадзявацца хобіт. Дый раззлаваліся яны неверагодна. Нават без уліку камянёў, наўрад ці якому павуку падабаецца, калі яго клічуць «стары тоўсты павук», а ўжо «мухажэрца стары, вала-саты» і ўвогуле для ўсіх гучыць кпліва.

Більба шмыгнуў на новае месца, але некалькі павукоў пабеглі да розных краёў той лагавіны, дзе знаходзілася павучыная кало-нія, ды пачалі заплятаць павуціннем усе прагалы паміж дрэвамі. Хутка хобіт апынуўся б у пастцы з тоўстым павуціннем вакол яго — такая была павучыная ідэя. Стоячы акурат у цэнтры кола пачвараў, якія на яго палявалі ды запляталі дрэвы павуціннем, Більба знайшоў у сабе дзёрзкасць заспяваць зноў:

Гэй, дундук, дурны павук!Цалкам лес ты заплятай,Я ж салодкі, смачны, сочны —Намагайся, пашукай!Заплятай хоць цэлы дзень,Тоўсты ты дундук,Можа, мой спалюеш цень,Ёлупень-павук!

3 гэтымі словамі ён азірнуўся і ўбачыў, што апошні прагал паміж дрэвамі ўжо закрыла павуцінне. Але пашанцавала, што яшчэ не моцная, густая сетка, а ўсяго колькі тоўстых двайных нітак, паспешліва працягнутых з дрэва на дрэва. 3 похваў выляцеў хобітаў меч, і — жык-жык, павуцінне распалася на кавалкі, а хобіт пайшоў прэч, спяваючы.

Павукі меч заўважылі, хоць (мне так здаецца) і не зразумелі, што ж гэта. Усім кагалам кінуліся яны следам па зямлі і галінах, трасучы валасатымі лапамі, ляскаючы ды скрыгочучы жвадламі, вырачыўшы вочы — шаленства дзікае. Яны пераследавалі Більба столькі, колькі хобіт адважыўся адысці, дый далей пабеглі. А той ціхенька пракраўся назад, нібы мышка.

Каштоўнага часу заставалася, ён ведаў, самую крышачку, пакуль павукі не згубяць ахвоты ганяцца за ценем і не вырашаць вярнуцца да гномаў Трэба гномаў ратаваць. Найгоршай часткай працы было ўскараскацца на галіну, дзе віселі заматанью гномы. Не думаю, што ён бы здолеў, каб не пакінутае павуком павуцінне, тоўстае як добрая вяроўка. Хоць яно і ліпла да рук і дзёрла іх, хобіт дабраўся да верху — і знайшоў там старога, тоўстага і нязграбнага павука, які застаўся вартаваць палонных ды бавіў час тым, што іх шчыпаў: даведваўся, хто сакавіты ды смачнейшы. Відавочна спадзяваўся паласавацца, пакуль паплечнікаў няма. Спадар Торбінс спяшаўся, таму не паспеў павук зразумець, што адбываецца, альбо ўбачыць хобітава Джала, як ужо скаціўся з галіны мёртвы.