Хрыстос прызямліўся ў Гародні
Шрифт:
* Якім чынам непісьменны кат першай паловы ХVІ ст. мог прадбачыць з'яўленне, скажам, пана Канелапуласа, тэарэтыка партыі ЭРЭ, паэта, філосафа, акадэміка і тэарэтыка забойства, а таксама падобных яму, — таямніца сія вялікая ёсць! Пэўна, усё ад Бога, і некаторыя асобы дзякуючы яму маюць дар прадбачання.
Кат прымацаваў да паробкі другое крыло.
— Гэта клетка для салаўя, — ён разглядаў яе з пяшчотай і законным гонарам творцы. — З крыламі. Лятучая. Лётай сабе ў ёй дый слаў Пана Бога і нашу царкву.
І нечакана лёгка ўскінуўся на ногі.
— Хадзем, чаго табе пакажу.
Ён
— Усясільны ён, усё ён можа, чалавечы мозг, калі з ім Бог і царква, — ціха сказаў кат. — Бачыш, унь прыбор для здабывання мозгу цераз нос і даследавання яго на прадмет небяспечных думак. Бяда толькі, вымае добра, а вось назад уставіць, калі нічога не знайшоў, — гэтага яшчэ не дабіўся. Нічога, даб'юся. Гэта доўбня з прываднымі коламі. Калі ўдала стукнуць год у трынаццаць — ніякіх думак і замераў у чалавека больш не застанецца, акрамя замеру маршыраваць і атрымоўваць за гэта хлеб.
Ён песціў рукамі машыны.
— А ото клеткі.
Адна клетка была вялізная, як карабель, абцякальнай формы, з шарнірнымі лопасцямі.
— Унь плаваючая клетка. З плаўнікамі. Для кіта… А унь там — бачыш, з нагамі — бегаючыя, для львоў… Гэ, брат, тут тыдзень можна паказваць. Клеткі розныя. Хачу яшчэ такія, каб поўзалі, прыдумаць. Для чарвякоў.
— Для чарвякоў, бадай што, лішняе, — падаў голас ганец.
— Ну, не кажы. Мала што! Яны таксама ля карэнняў рыюць. Паехалі?
Ён падпяразваў сарочку скураным рэменем з кручкамі. Сарочка была відавочна з чужога пляча, і ганцу зноў стала непамысна.
Кат узяў меч.
— Можа, і не трэба, — сказаў ганец.
— Ну, на ўсякі выпадак. А што?
— Ды ерэтыкі. У лепшым выпадку вешаць, а то і вогнішча.
Кат расплыўся ва ўсмешцы.
— Ну, брат, гэта ты добрае прынёс… Гэта…
— Уга-га! — падзяліла захапленне, сказала замест гаспадара істота на шафе.
І толькі зараз у святле свяцільніка ганец убачыў там вялізную, у палову сажня, кугакаўку. Ён ніколі не бачыў такіх. У два разы большая за любога пугача. Ганец пазадкаваў да дзвярэй.
— Ну, звяры, — сказаў кат, — не дурэйце тут без мяне, заставайцеся разумныя. Я вам за гэта мяса прывязу з горада.
…Яны павольна ехалі берагам Нёмана. Сонца было ў зеніце і паліла няшчадна і нелітасціва.
— Я, брат, чалавека ведаю да апошняга, — разважаў кат. — Як ніхто больш. Работа ў мяне старадрэўняя, пачэсная, ганаровая. З усімі вялікімі людзьмі, ужо не кажучы пра ўсіх разумных, знаёмы.
І раптам ганец зноў убачыў на катавым твары расчараванне і меланхолію.
— Але работа ў мяне няўдзячная. Гандляр, скажам, дагодзіць пакупцу — яму рукі ціснуць, у наступны раз да яго прыйдуць. А да мяне? Лекару ад таго, хто ачуняе — падарункі. — Кат усхліпнуў. — А я стараюся, начэй не сплю для агульнай, для грамадскай карысці, а мне — ну хоць бы хто. Айцы царквы, вядома, не ў лік, іх можна не браць пад увагу. Але нічога я так не хачу, як чалавечай падзякі. Мне — ад людзей бы дзякуй. Ну, сказаў бы хаця адзін: вось, братка, здорава ты з мяне галаву знёс. Я проста цяперака на сёмым небе. Дык
— Хрыста з апосталамі смерцю караць.
Кат спыніў каня.
— Жартуеш, ці што?
— Ды не, праўда.
— Б-бацюхны, — глухім голасам сказаў кат. — В-вой!
— Што, не любіш?
— Ды не… Не! Выпадак які рэдкі! Шчасце, шчасце якое прываліла!
Кат задумліва ўсміхнуўся сонцу і жаўрукам. Яны набліжаліся да брамы ў валу.
— Лічыну апусці.
— Не лічыну, а забрала… Для барацьбы за справядлівасць. — Кат апусціў чырвоную маску. — Пане мой Божа, шчасце якое. Слухай, няўжо грамада не падзякуе, не адзначыць маёй працы, доўгай маёй працы? І ён… Слухай, яму ж усё адно ўваскрасаць — можа, і пахваліць?
— А можа…
— Хутчэй, братка, хутчэй.
Яны пусцілі коней наўскапыт.
…Калі яны праязджалі праз Ростань, рэдкія людзі былога натоўпу яшчэ аставаліся на ёй. Сядзелі ля ратушы, маўчалі. І маўчанне стала яшчэ больш хмурнае, калі ўбачылі конніка ў чырвонай масцы.
— Паскакалі, — сказаў Зянон, убачыўшы ката і ганца.
— Паскакалі, — Гіаў стругаў мечнай загатоўкай трэсачку.
Марка і Кляонік гулялі ў косці. Нічога не сказалі, толькі змрочна прасачылі за коннікамі.
— Каб самазванец — яны б так хутка па ката не паскакалі, не павезлі, — сказаў Дудар.
— Ясна, — жорстка кінуў Кірык. — Абмішуліліся мы. На нашых вачах другі раз Хрыста ўзялі, а мы далі ім узяць. Апошнюю нашу абарону перад мытарамі. Шкада.
— Кінь глупства вярзці, галава, — усміхнуўся Кляонік. — Проста чалавек. Людзі. Таму і шкада.
Каваль ужо амаль кіпеў:
— Раз хапаюць, раз адразу па ката ды на каразн — значыцца, гэта не проста людзі.
Вус глядзеў на свет змрочнымі вачыма праз бліскучыя залатыя пальцы.
— Да нас прыйшоў. Ведаў, што кепска.
— Каб нас абараніць, прыйшоў, — яшчэ ўзвысіў голас Вястун. — Каб горад свой абараніць. Ад голаду, ад іхняй чумы, ад падаткаў, ад манахаў. Сам Хрыстос! То што, дамо?!
І раптам ён ускочыў. Абвёў вачыма бязлюдную плошчу, сляпучыя пад сонцам муры, зачыненыя ад гарачыні аканіцы.
— Гэй, людзі!
Плошча маўчала.
— Людзі! — гаркнуў на ўвесь голас Кірык. — Забойства! Хрыстос прыйшоў у Гародню!
РАЗДЗЕЛ ІХ ДНО ПЕКЛА
Дантэ
Дзе ты, бяда, радзілася,Што за мяне ўчапілася?Песня
Яны стаялі ў вялікай суднай зале, толькі цяпер не ля дзвярэй, а ля ўзвышэння, на якім высіўся стол. Нікога больш сёння ў зале не было: занадта важлівая была справа, каб дапусціць кагосьці з пабочных, хай сабе і багатых людзей.