Шрифт:
1
Крер кзг Тнзилг унч яшь бирерлек т тгел иде. Кечкен буйлы, ябык кыз. Тсе уа башлаган косынкасы астыннан икег аерып тараган чм кара ччлре кренеп тора. Ччлре тисенекен охшаган аны, нисенекен тартса салам тсенд булыр иде. Гадтт, ул бтерчек кебек, урынында гына тора белми. Шул тынгысызлыгы аркасында нисеннн д элгештер. зе шук булса да гадтт аны кзлре уйчан, сагышлы, дньяны ачысын-тчесен кргн олы хатыннарныкына тартым.
Тик бген ул зен охшамаган иде. Кзлренд очкын уйный, баскан урынында талпынып-талпынып куя, келе нрсдер кт, кайдадыр ашкына… нисе, утыз биш
Кнслр янындагы багана тбен радио тыларга ыелган кешелрне барсы да итди. Кемдер кара кйгн, кемдер нфртен тышка чыгармаска тырышып иреннрен кыскан, кемдер кашларын ыерып йодрыгын йомарлаган, кемдер дньядан ваз кичкн кыяфт белн тир-ягын кзт, кемнрнедер йзенд астыртын тантана чалымнары уйный. Бер авыл кешелре булсалар да радиодан ишетелгн хбрне трлесе трлеч кабул ит.
Смоленск лксене Белорусия чигеннн ерак тгел урнашкан Качкы авылына бу хбр нинди иллр белн килеп иткндер, мма кешелр ирт танан ук зара пышылдаша башлаган иде инде:
– Сугыш чыккан икн бит. Нимеслр басып кергн.
– И, ходаем, нилр ген булып бетр инде тагын.
– Безнекелр себереп чыгарачак аларны.
– Блки, яхшыга юраргадыр, … Совет властене д рхт крсткн ире юк бит…
– Юктыр ла, гайбт кендер. Германия белн безнекелр килеш тзегн ди бит. Тату яшрг дип.
Яа хбр телдн-телг кчеп йрс д аны хаклыгына кплр ышанып итмде. Моа кадр д чик буйларында кораллы брелешлр турында сйлгннре бар иде. Аларны берсе д дрес булып чыкмады, рхлд, рсми мгълумтлр моны кире какты. Тик бу юлы сугыш чыгу турындагы хбр дрес иде. Тш итг к "Радиодан сугыш турында сйлячклр икн," – дигн сзлр таралды. Ашыгыч эше булмаганнар алдан ук радио тлинксе урнашкан багана тбен барып айлы урын алып куйды. Эше булганнар артык еракка китмск тырышып, радиога колак сала-сала хркт иттелр.
Бераздан чит ил эшлре буенча халык комиссары Молотовны тавышы ишетелде. Аны "Граждане и гражданки Советского Союза!" – дигн сзе бтен авыл халкын мизгел эченд шушы багана тбен ыйды. Кплр эшлп йргн ирлреннн, снк-тырмаларын да куярга онытып, килеп басты.
Качкы борынгы татар авылы булса да революциядн со кемнрне Себерг среп, кемнрне атып тереп халыкны сирклделр д трле ирлрдн трле миллт вкиллре кченеп килде. Кешелр элеке шикелле к аралашып бармаса да ачыктан-ачык дошманлашучылар да юк, зара сыешып яшилр. Хзер ул татарныкы булудан туктап кпмиллтле Совет кешелре яши торган гадти авыл иде.
нисе белн Тнзил д авыл читендге аланда печн йлндереп йрилр иде. Тавыш ишетел белн алар да, башкалар кебек к, йгер-йгер багана тбен килделр. Молотовны беренче сзе к кызык тоелды. "Гражданки" димде ул, ничектер сер итеп "граждынки" дип йтте. Бу Тнзилг ген сер тоелмаган икн. Баган тбен итг аны ахирте Наташа куып итте:
– Эй, граждынкы, куда торопишься, – дип клде ул Тнзилне терсгеннн алып.
Икесе д челтертеп клеп ибрделр. Лкин Тнзилне нисе шундук шелтлрг ашыкты:
– ыегыз авызыгызны! – диде ул кызын Наташадан читкрк алып китеп, – Уен тгел бу. Сугыш чыккан.
Тнзил бтн клмск, эченд кайнаган шатлык хислрен крстмск тырышты. Тик барыбер талпынып-талпынып куйды, радиодан ишетелгн сзлрне итдилеген алаган саен
– Эта война навязана нам не германским народом, не германскими рабочими, крестьянами и интеллигенцией, страдания которых мы хорошо понимаем, а кликой кровожадных фашистских правителей Германии, поработивших французов, чехов, поляков, сербов, Норвегию, Бельгию, Данию, Голландию, Грецию и другие народы, – дип двам итте Молотов.
"Кровожадный…" – дип иреннрен кыйшайтты Тнзил моны ишеткч. би-бабаларын кулаклыкта гаеплп Себерг сргн, тисен "халык дошманы" дип алып киткн, нисен ледн-ле кнслрг чакыртып сорау алган Совет власте. Мен кайда ул "кровожадные правители"! Нич еллар буена з халкын мсхрлп, трмг ябып, атып тереп яшгн хакимият. з гражданнарыны каны, кз яше, ан рнлре белн тукланучы гарип мгыять. Мен кайда ул и зур канэчкеч!
Кешелр кзлрен тлинкг тбп, тын да алмыйча тылыйлар иде. Молотов сйли:
– Правительство Советского Союза выражает твёрдую уверенность в том, что всё население нашей страны, все рабочие, крестьяне, интеллигенция, мужчины и женщины отнесутся с должным сознанием к своим обязанностям, к своему труду. Весь наш народ теперь должен быть сплочён и един, как никогда. Каждый из нас должен требовать от себя и от других дисциплины, организованности, самоотверженности, достойной настоящего советского патриота, чтобы обеспечить все нужды Красной Армии, флота и авиации, чтобы обеспечить победу над врагом.
Тнзилне колагы зене анына тигн сзлрне ген элктер иде бугай. "…требовать от себя и от других дисциплины, организованности, самоотверженности…" Димк, кешелрне иреген чиклче чылбырлар тагы да ныграк кыскарачак. Сугышны сбп итеп, изне кчйтчклр. Ммкин булганны да, ммкин булмаганны да эшлрг мбр итчклр. Мен нрс турында сйли иде чит ил эшлре буенча халык комиссары.
– Правительство призывает вас, граждане и гражданки Советского Союза, ещё теснее сплотить свои ряды вокруг нашей славной большевистской партии, вокруг нашего Советского правительства, вокруг нашего великого вождя товарища Сталина.
Бу сзлрдн со халык арасында чыш-пыш китте:
– иптш Сталин зе кайда икн?
– Ник ул чыгыш ясамый икн?
Кемдер мондый сорауларга чик куйды:
– Сугыш чыккан бит. Эше кптер.
Ул арада Молотовны бераз калтыраныбрак чыккан тавышы катты, дртлерк, ышанычлырак булып ягырады:
– Наше дело правое. Враг будет разбит. Победа будет за нами!
Бу сзлр сз ген тгел, хтта хыял, яки максат та тгел, чынбарлык, инде ирешелгн уыш булып ишетелде. Безне юлыбыз хак. Дошманны э т итми себереп тгбез. и безне кулда. Нич дист еллар буена з длтене зурлыгына, кчлелеген инанып яшгн кешелрг шушы ит калды. Алар инде Берлинны яулаган батырлар шикелле кул чабарга тотындылар. Тнзил д кул чапты. Сзлрне тэсире кчле иде.
Молотов чыгышыннан со, колохоз рисе сз алды. Тнзил аны сзлрен тылап тормады, Наташа янына китте. Сугыш чыгу шатлыгын кем белндер уртаклашасы кил иде. Наташаны да куанычы эчен сыймый иде бугай, ул Тнзилне итклп алды да:
– йд, Катя янына, – дип ары атлады. Аннан члшеп Ольганы эзлп киттелр.
Шул рвешле ахиртлр ыелышып елга буена тштелр. Авыл уртасыннан аккан сай гына елганы исеме булмаса да ярында таллар с, яшь-илкенчкк ыелышырга ямьле д, айлы да урын иде. Елга буйлап барып, кнслр буендагы кешелрдн ераклашкач, дртесе бер булып кычкырып ибрде: