Отчаяние (на каз.яз.)
Шрифт:
— Б жолы сыбаасын бере алса жарар еді, здері тым кп деседі.
— Шршіт емес, жоар деседі ой.
— Жоар болса тіпті жасы болды. Ана жылы бізді ауылды жылысын айдап кетіп еді. зі келе жатыр екен олыма!
алы жртты арасымен ала ортасындаы жаршы мнараа бара жатып, жаа ана Абылайа зі естірткен сз халы лаына алай тез жеткеніне абанбай батыр а-та. Бір жаынан, осыншама жртты іп-ілезде алаа жиналанына тбесі ккке тигендей уанды. «Мндай халыты жоар тгіл, ытай да жее алмайды. Тек басаратын ер болсын!» Ол атынан секіріп тсіп, иін тіресе тран жртты а жара мінбе-мнараа шыты.
— Уа, халайы! Мен аракерей абанбай батырмын! —
— Мен, мен бармын! — деді бір кндей кркіреген жуан дауыс.
— Шы, мына мінбеге!
Жртты а жарып, жолбарыс мшелі, нар кеуделі, жиырма бестер шамасындаы асары жігіт ала арай мтылды. Бл Шыршы зені бойынан Тркістандаы наашысыны йіне келіп жатан Сіргелі руыны «бала балуан» атанан Елшібек атты батыр жігіті еді. Ол мінбеге шыысыменен, абанбай батыр:
— Ал, халайы! Келе жатан осал жау емес, — деді. — Елімізді, жерімізді атап алу шін бізден жректілік табылар, тек бірлік керек. Тркістанды жауа берседер, аза еліні шаыраы лап жерге тскені. Жас деп ырын арамадар, ерідер мына Елшібек ерді соынан! Талаптыны алдынан нр жауар. Ел бастаймын деген батырдан ашанда батылды табылады!
— Ереміз Елшібекке!
— Бастасын бізді жауа.
Осы кезде мінбе жаынан таы шу шыты.
— Уа, жол берідер! Жол берідер!
— Ули слтанны зі ой!
Жрт а жарылып жол берді. Мінбеге ия мртты, аср келген, ндыз брікті, отыздар шамасындаы жігіт шыты.
— Халайы! — деді ол алы жрта арап, — кем он трт жасар балам білманср екеумізді осы Тркістана ие болыдар деп тастап кетті. абанбай батырды сзін тегіс естідім. Елшібек балуан менен жас болса да, жоры крген, топ крген жігіт. Осы кнге дейін олыма найза стаан жан емеспін… Егер мен Елшібекке жрдемші бола алсам, сендерді деген жерлерінен шыаным деп ойлаймын!
Ули сзін натпаан лдекім:
— У, слтан боланыа болайын! Треден шыып, араа жол бере ме екен!
— айтсін бейшара, соыс крмегенін айтып тр ой! — десіп жатыр. — Ел басына кн туалы транда, азір тре-ара дейтін дым да жо, кім жртты жауа арсы бастай алса, біз соны соынан ереміз!
— Дрыс айтасы, шыраым, — деді слделі асаал. — Тілегі о болсын! умин!
— умин! — Жрт олдарын жайып, беттерін сипады.
— Жауа шабуа жарайтын жрт алада алып, згелері тарадар! — деп дауыстады Елшібек.
Жрт тарап, ару стаан кісілер сапа тра бастады. абанбай енді Елшібекпен, Улимен оштасты.
— Ендігі істі здері де білесідер ой, — деді ол аналара, — жан-жатаы елге ат шаптырыдар. білайыр хана тезірек хабар жеткізідер. Арадаы елге азір мен зім аттанам! Келе жатан жау те ауіпті. Бар азаты ктеру керек!
— п, абанбай батыр! Жолы болсын! — деді Елшібек пен Ули осарласа.
Алып денелі абанбай атына арай аядады. Дл осы кезде аладаы жалыз ашада байлаулы тран абанбайды аты шулы «Ккдауыл» атанан ара кк атын жетелеп, аратауды сусар бркін киген са бойлы, бота кз аба бойжеткен алдынан клдене тарта берді.
— Батырды жолы болар ма екен, зім аттандырайыншы, — деді маржандай аппа тісін крсете клімсіреп, сйтті де тізгінді олына алып, зегісіне аяын салан ас батырды олтыынан стап, жоары ктере бастады.
абанбай атына мінген со ана ызды жзіне дрыстап арады. ыз екі кзі жаудырап, абанбайды имаан адамдай
— Рамет, рбым, — деді абанбай, жрегі кенет дрсілдеп, — айдын клді ауы аттандырды ой, жолым болады екен! —
ыз лі жаудырай арап тр.
— Айтаныыз келсін!
— ош бол, арындасым!… — абанбай атыны басын тежей алды, — кездесе алмай алсам, е болмаса біліп кетейін, аты кім, арындасым?
— Атым Гуар… Бсентин Малайсары батырды арындасымын, — ыз б жолы сйріктей ппа саусатарын сынды. — Алла сау-сламат крісуге жазсын!
— Айтаны келсін, арындасым! ош бол!
— ош болыыз!
абанбай Ккдауылын тебініп ап, «Гуар… Гуар!…» деп кбірлей солтстікке арай жнеп берді. зап бара жатып, артына брылып арады. ыз лі орнында тр екен. Ол а орамалын алып, жігітке «сау айтыыз!» деп екі-ш рет блады.
— Гуар десе Гуар-а екен! — деді абанбай, атыны борбайына амшыны басып жіберіп.
Бл Тркістанны теріскей беткейіне шыанда, алыстан ара-бйраланып крінген аратауды бктеріне арай шбырып бара жатан салт атты адамдарды крді. «анішер Абылай ой, ашып барады» деді ол, сосын Ккдауылыны тізгінін сл босатып, олындаы а найзасын беліне ыстырып, за-сонар сар желіске салып, шаардан зай берді.
Сыбан Раптан онтайшы бастаан жоарды алы олыны келе жатанын екі-ш кн тпей-а бкіл Ара, Еділ, А Жайы, Ертіс, Есіл бойындаы елдер де тегіс естіді. Біра «Асарбас» айтып, бас рап, елін, жерін жаудан орауа халыты мршасы болмай алды. Таудан лаан тасындай, ттеннен келіп алан Сыбан Раптанны жеті салалы жетпіс мы олы Жетісуды отстігі мен кншыыс жаын бір айды ішінде басып алды. Бл апат аза ауылдары мен алаларына кктен тскен жасылдан кем тиген жо. Ержрек азаматтар Асу, Трфан секілді шаарларын орап та крді, біра олдарынан келмеді. Аыры отыз жылда жер шін, су шін бірімен-бірі таласып, барымталасып, бден кнігіп алан аза жігіттері шотанып жиналанмен, п-стте сап тзеп скерге айнала алмады. Кей жерде арсылы еткен ауылдар болса, жоар жаы еркектерін ойдай бауыздап, атын-ызын байлап-матап кдікке айдады. Тау жайлаан ырыздармен кршілес отыран кейбір аза ауылдары жау аяы басылмайтын з-иялара ашып ана жан сатады. аза жері енді жазысыз жылаан жртты кз жасымен дымылданды. Таланан мал-млкі, рт алан алалар… Он бесінші асырды отызыншы жылы аза елімен рысын бастап, екі асыр бойы соысып келе жатан ойрат хандары енді ана дегендеріне жетті. Слу ыз-келіншектерді шаштарынан матастыра топтап, батырлары йелдікке алды, найза стауа жарайтын жігіттерін ойдай бауыздады, крі-рта шал-кемпірлерді айдалаа айдап тастады. Жас балаларды, «тбі блар да бізге жау болады» деп, найзаларыны басына іліп алып, ке-шешелеріне крсетіп ар-ар клді. Жас ыздарын кзінше атын еткен жоар шапыншыларыны иянатын крген талай ата-ана орланып шаштарын жлып, беттерін ан-жоса етіп тырнап, бкіл сар даланы сарнауа, зарлы нге толтырды. Небір азаматтар аыл-естерінен адасып, жынданып кетті.
«аламан — Мамыр» жырында Шыыстау тірегінде болан бір рыс былай суреттеледі:
Ол кезде жерге талас аза, алма,
Атысып, ауыл шауып, жылыны алма.
алматы бір соыста аза жеіп, Брі де Тобытыны тойа барма.
Той ылан Орта жзде Смеке хан, Жиылды той болан со бірталай жан.
Бай, бйбіше, лкендер сонда кетіп, Жас жігіт, ыз-келіншек йде алан»…
«нет Баба Арынны ел аасы,
зі би, зі молда, ламасы.
лгі айтан Орта жзге адыл екен, Сол кезде тосан беске келген жасы» —