Пераслед мінулага
Шрифт:
Дзмітрый Янчанка часта быў пагружаны ў свае дамашнія справы, яму было не да абмеркаванняў інтарэсаў Лютага або чыіх-небудзь яшчэ. Ён любіў гаварыць пра тэхніку, надвор'е і сям'ю – гэтыя тэмы былі яму бліжэй. Так здарылася і ў гэты вечар. Дзмітрый хацеў забраць толькі скрынку з новенькай дэталлю і спяшаўся вярнуцца ў гараж да сваёй машыны. Ён трохі пагаварыў пра надвор'е, сказаў некалькі слоў пра сваю сям'ю і сыходзіў з думкай: "Потым, пазней, паспеем яшчэ пагаварыць!". А што ж перашкаджала Юрыю першым расказаць пра свае творчыя планы? Перашкодай было тое, што Дзмітрый не любіў мастацтва і не выяўляў цікавасці да яго. Нават дзеля прыстойнасці ён не мог падхапіць размову на гэтую тэму. Вядома, ён заўсёды выслухоўваў Юрыя, але па яго патухлым твары было бачна і зразумела, што чалавек не меў ніякай цікавасці казаць аб творчай працы Юрыя. У адрозненне ад свайго сябра, Юрый Люты ўмеў падтрымаць любую размову, умеў адшукваць пытанні і задаваў іх суразмоўцу.
Калі вячэра была прыгатаваная, Юрый сеў за стол
Юрый Люты здаволіў свой голад сытнай вячэрай і прывёў кухню ў парадак. Дзмітрый Янчанка так і не патэлефанаваў яму, мабыць, не было на тое прычын: ніхто не памёр, нікога не павезлі ў бальніцу. Хуткая дапамога прабыла ў вёсцы дваццаць хвілін, затым ціха вярнулася назад па той жа дарозе. Юрый не чуў, як вярталася тая машына. Увайшоўшы ў спальню, ён прысеў на ложак і, нарэшце, зняў пратэз. Застаўшыся без дамашніх клопатаў, Юрый з асалодай лёг на мяккі ложак. Яго авальная галава ляжала тварам уверх, худыя ногі выцягнуліся, а рукі ляглі ўздоўж цела. Сыты кот хутка ўскочыў да яго і, аблізваючы свае белыя вусы, размясціў сваё пухлае цела на сцёгнах гаспадара.
У доме Юрыя было чыста і ўтульна. Раз ці два на тыдзень прыходзіла дапамагаць прыбрацца Абрамоўская, стрыечная сястра, якая жыла адна пад прозвішчам мужа. Але, нягледзячы на яе дапамогу, у доме ўсё ж не было той прыгажосці і душэўнага ачага, які быў пры Ларысе.
Юрый, выцягнуўшыся на ложку, доўга не мог заснуць. Мужчыну спасцігла страшнае мінулае. З цяжкім сэрцам ён зноў успомніў смерць Ларысы. Юрый глядзеў у столь, быццам не заўважаў яе. Погляд яго быў тужлівым, у ім адбівалася роспач і няшчасце. Здавалася, што мозг сканцэнтраваўся толькі на перажываннях. Сённяшняя машына хуткай дапамогі загнала яго ў гэты сумны стан. Юрый успамінаў: як урачы забралі Ларысу з болем у сэрцы, як праз дзень яна памерла ў бальніцы. Сям'я ведала, што яе слабое жаночае сэрца можа раптам спыніцца. І больш за ўсіх да гэтага была гатовая сама Ларыса. Хоць яна і спрабавала падрыхтаваць сям'ю да свайго нечаканага сыходу, але яна выдатна разумела, што родныя не хочуць думаць пра тое, што застануцца без яе.
Тонкая душа ўдаўца доўга не магла змірыцца з адзінотай. Юрый Люты ўспамінаў жонку як радасную, клапатлівую і пазітыўную. Ён успомніў, як яна дапамагла яму пераадолець моцны псіхалагічны ўдар вайны і як пасля перамогі за год палегчыла ўспрыманне страшных сноў вайны, мякка супакоіла і прывучыла яго жыць сучаснасцю. Але калі Ларысы не стала, мужчына перастаў быць самім сабой. У ім закамянела душа, і ён пакаціўся ў бездань смутку. Юрый стаў такім далёкім і чужым для ўсіх: для сяброў, для сваякоў, і, што самае страшнае – для свайго адзінага дзіцяці. Ніхто не размаўляў з Юрыем. Доўгія месяцы і гады ён хадзіў з вялікім болем, і ніхто яму не змог дапамагчы. Усе спробы вярнуць Юрыя ў разважныя пачуцці не мелі поспеху. Мужчына забіваў сябе алкаголем і кроіў стратай душу датуль, пакуль яму не прыснілася жонка. Ларыса была такой прыгожай і бесклапотнай, як у апошнюю іх гадавіну. Яркім летам, ціхая па характары жанчына стаяла ў блакітным сарафане на бетоннай дарожцы спінай да мужа. Іх зялёны двор быў жывым і квітнеючым. Ларыса паварочвалася, усміхалася і казала пра час як пра будучыню, як шмат яшчэ трэба зрабіць і выправіць. Але калі Юрый падышоў да жонкі, за імгненне яна раптам стала строгай і незадаволенай. Яе распушчаныя светлыя валасы былі ўжо сабраныя ў хвосцік. Ларыса хмурылася, з яе круглых вачэй па бледных шчоках беглі кропелькі салёнай вады. З ціхай жанчыны паліліся гучныя словы. Ларыса адчытвала мужа за яго няправільнае жыццё, за тое, што ён з здаровага па духу чалавека і з разумнага мужчыны ператварыўся ў п'яніцу і дзікуна. Юрый стаяў перад ёй у сне, яму было сорамна і балюча глядзець у яе зялёныя мокрыя вочы. Ён баяўся дакрануцца да яе, баяўся няправільна адказаць. У яго не было слоў для апраўданняў. Юрый адчуў сябе здраднікам, вінаватым. Ларыса зноў стала мяккай і сказала: "Я мучаюся, каханы! Палюбі жыццё, палюбі мяне! Памірыся з сынам! Вызвалі мяне ад пакут, каб я была шчаслівая на нябёсах, гледзячы на цябе!" Яна пагладзіла мужа па шчацэ, затым зайшла ў дом і знікла. Гэты сон для Юрыя быў падобны рэальнасці. Ён стаў штуршком да цвярозага і разважлівага жыцця. Мужчына перагледзеў свае погляды і
Юрый Люты павярнуўся набок, выпіў таблеткі і бліжэй да ночы заснуў. Пад дзеяннем лек ён перастаў думаць пра ўрачоў, пра жонку, пра ўсё на свеце. Думкі і ўспаміны хутка згасалі пад уплывам стомленага розуму, а цяжкія павекі закрывалі вочы. Мужчына пагрузіўся ў моцны сон і спакой. Побач ціха драмаў рыжы кот.
2
У календары застаўся апошні тыдзень кастрычніка. З самай раніцы з’явілася халоднае белае сонца. На цёмных голых галінках і жоўтай лістоце віселі празрыстыя кроплі ўчорашняга дажджу. У поўным маўчанні рухаліся хмары. У нізінах тонкім пластом лунаў густы туман, а жоўтая трава яшчэ больш прыпала да сырой зямлі. Рэдкае чырыканне аселых птушак стала бедным і нязвыклым. Шэрая хвалістая вуліца быццам яшчэ спала, хоць у старых хатах ужо тапталіся людзі. Ціха, па-асенняму змрочна было ў вёсцы.
На світанні Юрый Люты ўжо хадзіў па дому. Пасля моцнага і здаровага сну, падмацаваўшыся сняданкам, ён збіраў сябе на шпацыр. Яго твар яшчэ выглядаў сонным і стомленым, але ў целе адчувалася бадзёрасць, а думкі прагнулі новых прыгод. Мужчына больш не хацеў проста ляжаць, а хацеў хадзіць і дзейнічаць. Раптоўнае натхненне падказала яму заняцца любімай справай. Ён цёпла апрануўся, на плячо павесіў чорную сумку, у якой ляжаў фотаапарат, і выйшаў на двор. Фота-відэапрылада, на якую ён збіраў больш за год, цяпер магла зафіксаваць усё тое, што чалавечая памяць не змагла б з выразнасцю запомніць, усё тое, што хутка знікала перад вачамі. Яму не прыйдзецца стаяць з мальбертам у холад, у дождж – у непагоду ён мог пісаць карціны дома, з фатаграфіі. Юрый браў нейкую частку здымка і пераносіў яе на палатно, змешваючы са сваімі ідэямі, ствараючы такім чынам новую ілюстрацыю.
Юрый Люты выйшаў на двор разам з катом. Паветра было свежае і прахалоднае. Яно абуджала сілы і дух у чалавечым целе. Перш за ўсё Юрый выпусціў сваіх дамашніх птушак з зачыненага памяшкання, пакарміў іх. Рыжы кот ішоў за гаспадаром. Юрый выйшаў за веснічкі, гадаванец рушыў услед за ім. Аднак, калі Юрый ступіў на дарогу, Рыжык адразу ж сеў ля абочыны і паглядзеў на гаспадара так, быццам прасіў яго не сыходзіць. Мужчына падышоў, пагладзіў жывёлу і, ціха і нетаропка, накіраваўся да ракі праз усю вёску.
Жвіровая дарога павяла Юрыя ўздоўж палёў, дзе да вайны па краях вуліцы стаялі прыгожыя жывыя хаты. Затым дарога правяла Юрыя праз хмызнякі і трохі павярнула ў бок, прывяла да ўчастку Дзмітрыя Янчанкі. Юрый Люты, заўважыўшы ў двары невялікую постаць Дзмітрыя, прыпыніўся ля плота. На час ён адклаў свай шпацыр да ракі, бо захацеў пагаварыць з сябрам.
Разам з усходам сонца загудзеў легкавы аўтамабіль Дзмітрыя Янчанкі. Мужчына ў чыстай зялёнай робе і чорнай шапцы бадзёра хадзіў па двары, бегла аглядаў машыну, шукаў драпіны на чорнай фарбе. Дзмітрый па сваёй прыродзе быў спакойным і стрыманым чалавекам. Часам ён быў занадта ўпартым. Кожны будні дзень, а бывала і ў выхадны, ён адпраўляўся ў пасёлак Санцычы, дзе працаваў кіроўцам грузавой машыны ў час збожжаўборачнай пары, а цяпер, калі глеба яшчэ заставалася мяккай, працаваў на трактары, апрацоўваючы палі і падрыхтоўваючы іх да пасеву азімых культур.
Янчанка адышоў ад аўтамабіля і незадаволена зірнуў на жорсткае святло світанка, якое прабівалася скрозь падлеткавыя хвоі. Затым ён хутка адвёў погляд і голымі пальцамі ўзяўся за вароты. Далоні адчулі холад, а ўсё нутро адчула, як памянялася надвор'е. Дзмітрый прадставіў, як зусім хутка адужэе вільготны паўночны вецер, а за ім замест дажджу пойдзе снег. Сёння было холадна і мокра. Дні станавіліся карацей. Янчанку не падабалася гэтая змена адыходзячай восені, бо з прыходам снежна-дажджлівых перападаў атрымлівалася мала працоўных спраў, як на рабоце, так і дома. Ён любіў чымсьці заняць сябе. Дзень сядзець і глядзець тэлевізар – гэта не пра яго. Ён заўсёды шукаў сабе працу, нейкі фізічны занятак. Нават зімой, у завіруху, Дзмітрыю не ляжалася на канапе. Рукі свярбелі ад гультайства, і ён заходзіў у гараж або хадзіў па двары ў пошуках працы. Калі дома рабіць не было чаго, у мужчыне абуджалася жаданне дапамагчы самай пажылой жыхарцы вёскі, Валянціне Пруцік. Ён чысціў ад снегу заезд да яе двара, а то і дроў у хату мог занесці. Нават яго жонка Галіна не магла прыпыніць яго працавітасць хоць на пару дзён. Няўседлівы муж праводзіў з ёй толькі паўдня, а потым сыходзіў па сваіх справах. А калі дні станавіліся даўжэй, Дзмітрый не пераставаў шукаць сябе ў іншых. У прыклад, часцей заходзіў у госці да Юрыя не толькі пагаварыць, але і адшукаць у яго працы, дапамагчы інваліду з якой-небудзь цяжкай працай. Вось, мінулым летам, Дзмітрый лазіў на дах Лютага, дапамагаў яму мяняць ліст шыферу. А гэтым летам скошваў траву не толькі ў сябе ў двары, але і падстрыгаў двары іншых. І як бы не раздражняла Галіну валанцёрства мужа і яго адсутнасць дома, яна ніяк не магла змяніць яго празмерную цягу да працы. Толькі ў маладосці, да нараджэння першага дзіцяці, яны шмат праводзілі разам часу: падарожнічалі за мяжу, ездзілі ў розныя гарады на святы да сяброў.