Радкі і жыццё
Шрифт:
— Варлен, ты што робіш?
Тут я павінен спыніцца, і мае канваіры спыняюцца таксама, што паробіш.
— Ды вось гуляем.
— Дык ты, калі ласка, хуценька схадзі да мамы ў школу і перадай ёй, што я...
Тут ужо зусім складана. У школу яны мяне; ясна, не адпусцяць, выслізну я з іхніх рук. Адмовіць Наталлі Васільеўне я таксама не магу: не ў характары нашых адносін і майго выхавання. Але ж выхаду няма.
— Н. В., я не магу зараз.
— А ты што — заняты?
— Я гуляю...
I дзеля чаго? Дзеля таго, каб яны адвялі мяне зараз у які кут ды пабілі
Аднойчы, мы тады пераехалі ўжо на гэты самы бок Гарадка, дзе жывуць Назарэнка і яго сябры, яны мяне зноў падпільнавалі. А пільнавалі так: я хадзіў гуляць да сваіх ранейшых сяброў, а вяртацца мог праз адзін з трох мастоў. I выпільнавалі мяне, прычым не без подласці. Нехта з іхніх жа гаворыць: ідзём каля Данэйкаў, там ніхто цябе не зловіць. I вусцішна, і нехаць, але і выхаду няма, і хочацца верыць. I толькі я зайшоў у ваду (там можна было пераходзіць раку), як ужо і ў іхніх руках. Зноў вядуць, і чамусьці не б’юць. Мне ўжо гадоў з дзевяць (ну, восем). Праходзім каля дома Зезюлінскіх. Я — шусь у хату. Пра нешта са мной гавораць. А выйсці мне нельга.
Я цягну, цягну, пакуль Юркаў айчым не гаворыць мне:
— Табе дамоў пара.
А я муляюся.
«/
— Можа, ты баішся?
Зноў жа не. 1ду як на пакаранне. Але на вуліцы ніхто не чакае. Імчу да хаты. Збавенне.
25.11.
У адносна цёплы і не дажджлівы (нават пробліскі сонца) дзень — Прылукі. Хваляванне і стомлена-абыякавы стан перамяшаліся. Тое, што было незвычайным, штодзённым, стала нязвыклым, да няёмкасці. Чаго тыў гэтым аўтобусе, дзе ведаюць, што ты ужо не звязаны з ім, але і пазнаюць яшчэ адзін аднаго.
I вось як сон (усё знаёмае і пязвыклае): прылуцкая асфальтаванка, контуры саду, як востраў замшэлай пракавеччыны — прылуцкі Шанхай. Усюды — змены, якія значна паціснулі і архаізавалі маё мінулае. У былым будынку школы (колішняя карчма, а ў мае гады — цэнтр жыцця) — суммы спакой, бітыя вокны, пахілы (як збуцвелы крыж) калідор прыстройкі. А новая школа перайшла за горку, пад Атоліна. Старыя вербалозы — былі жэрдачкамі. Дарогу і мост перасунулі, дагніваюць старыя сваі — каля іх неяк брудна, неглыбока, пуста. А якое было зачараванне глядзець на рэчку, мост і берагі дваццаць сем гадоў назад. Танцы на мосце — не верыцца, але было. Шуравалі яльцы, верхаводкі, плоткі, каля рэчкі былі нейкія важныя асяродкі жыцця, прыгажосці, духоўнасці. Мутная, брудная вада змыла ўсё сонечнае, вабнае. Яго спакваля размывала яшчэ ў мой час — будаваўся РЦ, потым — вопытная станцыя, большала людзей; абсягі шырэлі, але гублялася маналітнасць, адчужэнне расло...
Машыны, легкавушкі. Дарога каля пашэрхлай (не замерзла, але і згусцела, зальдзілася) і сумнай старыцы. Скрозь нейкія агароджы, скрозь відавочныя перамогі прагрэсу (раней — жаданыя, важныя). Упіраюся ў драўляную агароджу-сцяну: раптам не стала дарогі — і ўсё. А да могілак пхнуўся па нейкім тунелі, прарытым у Барысёнкавай гары. Панавіслі карані падкапаных дрэў. Ах, якія ж чарадзейныя былі горкі. Дзесьці тут засталіся і такія кавалкі дзяцінства, што стогнеш. Паваляны, выкарчаваны сад, які мы садзілі з Шуркам -Бабуркам.
Імчуся — ну, не бягом ;— а вокам да дзедавага помніка. Вунь ён — каменнае, абсечанае дрэва. Скрозь абступілі іншыя магілы. Ну, дзень добры, дзед. Знімаю шапку. Дзень добры, Павел Максімавіч. Яшчэ раз сустрэліся. Можа б, не так усё чулася востра, калі б ведаў, што і сам лягу на гэтых могілках. Прыходзілі б людзі, нехта мяне ўспамінаў бы, і я быў бы тут свой...
Тут іду, і розныя часы, і велізарны аб’ём жыцця адбіваецца ў драматычнай завершанасці і незваротнасці. Лена Красоўская, Міра Гробар, Соф’я Фролаўна Саковіч, Кашканы, брат Івана Сабалеўскага, бацькі Яні Сушчынскай. Новыя, аглушальна раптоўныя магілы: Ганчарык, Жудро, побач — Тарноўскі, Рудовіч.
I шкадуеш усіх іх больш, як сябе, і мутнеюць вочы, і напружаны пачуцці, і вяртаецца столькі ўспамінаў. Хто тут помніць цяпер маю аднакласніцу Лену Грыневіч? А гэту Міру з Атоліна (апрача сваіх)? Мельнічонкі, а сярод іх Коля... Чаму? Што за драмы? У каго спытаць?
Могілкі ўшчыльнілі часы і ўзросты. Ляжаць маладзёны побач са старымі — равеснікі не па нараджэнні, а па смерці. Яны ўжо не старэюць, але і застаюцца нашымі равеснікамі. I дзесяцігадовы Сярожа Нальгачоў рос і сталеў са мною, я адчуваю яго сённяшнім сваім равеснікам.
I вось у альховых жэрдках кавалак выкатанай з дзёрну зямлі. Калі я плакаў апошні раз, у якім дзяцінстве? Не помню. Каб плакаў — было б лягчэй. Плачу, плачу, гладжу гэтыя шэрыя жэрдкі. Дарагі таварыш Шурка Бабурка — тут ты, побач, і ў бясконцай далечы. Плачу ўсё-такі, але не лягчэе. Тут не раз бачыў яго каля магілы бацькі, і вось ужо лёг. За дзвесде метраў ад нашай школы, за некалькі метраў ад урокаў фізкультуры (школьная горка, лыжня), непадалёк ад многіх сцежак, дарог, на якіх вадзіла школьная пара...
Пайду. Не, зноў вярнуся. Пайду. А прад вачыма гэтая магіла. I прад вачыма ён сам, і ў часы школьныя, і час апошняй сустрэчы. I я гавару з ім, і ўголас, і ў маўклівым дыялогу. Калі б ён стаў дрэвам, гэта было б каструбаватае дрэва, але якое прыветнае. Можа, дуб. Не разгалісты, не велічны, але дуб.
Але спыняюся: вось тут недзе плакала мінулай вясной тая жанчына ў гумовых ботах. Але цяпер тут дзве магілы. Няўжо і маці ўжо лягла побач з дачкой? Можа быць. Бо ледзь пазначаны крывы, няпэўны надпіс жоўтаю фарбай на дошцы: Анна Хм... Не разабраць.
1ду з могілак, і ўсе ідуць за мной. Ах, я пераключаюся, я гавару: хлопец з Каханаўкі, Міша Мяцеж, Воўка Юховіч. Думаю пра Васіля Паўлавіча — ёсць жа нехта І для мяне ў Прылуках. I раптам дазнаюся: жыве яшчэ Анна Іванаўна Сцешчуковіч. 90 гадоў! Звязвае ўсе часы, усе нашыя пакаленні — колькі дасягнуцца, аж да дзеда майго. Хай жыве!
14.12.
Гродна, чацвёрты дзень поўнай адзіноты, а галаве усё кепска — санлівае ўтрапенне, ды кашаль, ды стома, ды нерухомасць пачуццяў — вось тут і жыві.