Справа Вiктара Лукашэвiча

Чорный Кузьма

– Ужо нiчога, гэта ў мяне ад слабасцi. Ужо чатыры ночы не спала каля яе.

– Дык ты не iдзi, калi ты гэтакая слабая, нашто табе iсцi канечне. Можа б пайшоў Вiця?

– Ён пайшоў бы, каб мароз не гэтакi вялiкi.

– Ён холаду гэтак баiцца, цi можа нездароў?

Тут адбылося кароткае маўчанне, пасля якога:

– Няма ў яго ў што апрануцца. Ён у летнiм фрэнчы ходзiць. Памятаеш?

Зноў адбылося маўчанне. Яно было як жарства пад голымi каленьмi малога дзiцяцi.

– А можа заўтра пайсцi - ты за ноч набярэшся сiлы, паспiш.

Я ж буду сядзець тутака.

– Не, мне добра будзе прайсцi марозам. Галава пасвяжэе. I палатно сёння прынясу, можа яшчэ пакрою сёння, а заўтра пашыю - а то вельмi ж ён, небарак, мучыцца ў гэтым фрэнчы - гэтакiя маразы!

– Дзе ты будзеш сёння кроiць! Спаць ляжаш.

– Буду бачыць. Так дык я яму заўтра пашыла б; кудзелю ўчора ператрасла, а на падшэўку з таго ж самага кавалка... Я сама ткала б, дык дзе там - адна ў хаце, i яе даглядаць трэба, i... у хаце i так цесна, не павярнуцца... Цяпер тут вальней трохi, як Вiця кухню адбiў, не гэтак пара ўсялякая цягне, як у печы палiцца, свяжэй тут ёй дыхаць... Вiця сам дадумаўся.

– А дзе ён дошак узяў?

– У клецi столь зняў, там яна не лiшне патрэбна.

– Дык ты хiба iдзi, а то цябе i ноч на дарозе агорне... А чаму б не запрэгчы каня?

– Мне прайсцi здаравей будзе... Глядзi ж яе. Не адыходзь надоўга.

– Добра.

Пасля гэтага стукнулi цiха хатнiя дзверы i мацней - сенечныя. I пад нагамi заскрыпеў мёрзлы снег. У хаце запанавала цiшыня.

* * *

Кухня тая была - невялiкi куток насупраць печы. Пабеленыя калiсьцi цалёўкi, якiмi яна была адбiта ў хаце, былi няшчыльна прыстаўлены адна да адной, i праз шчылiны свiцелася ўсё, што рабiлася ў хаце. Цiха было, i нiкога тут.

У сенцах затупалi боты, i дзiцячы грубаваты голас загаварыў цiха:

– Снег да ботаў прымёрз... От папрымярзаў!

Неўзабаве другi, вясёлы голас:

– Што ты сам з сабою гаворыш, дурань ты?

Першы голас:

– Вельмi ўжо ты разумны... Гэта я снег з ботаў абiваю.

I пайшлi гаварыць:

– Ужо ў хату пойдзеш?

– Але.

– Жывёлу панапойваў?

– Няўжо ж не!

– Дык сядзi ў хаце цiха, не стукай нiчым.

– Хаця ты не стукай, а я то не стукаю.

– Не стукаеш! А ўчора маму пабудзiў.

– Бо мне трэба было палена раскалоць на падпал.

– Дык не мог ты ў сенцы выйсцi!

– Усё роўна, i ў сенцах стукае.

– От, яшчэ будзеш аскiрзацца!

– А што ж!

Нейкi час маўчалi, а пасля зноў той першы, дзяцiны, абазваўся голас:

– А ты што цяпер рабiць будзеш?

– Кончу ўпраўляцца i ў хату прыйду... Iдзi, дык я зачыню сенцы.

Адчынiлiся хатнiя дзверы з сянец, i ў кухню ўвайшоў той, хто гаварыў кагадзе ў сенцах дзiцячым голасам. Ён быў у шарачковай кароткай, вельмi гаматной капоце - мусiць, яна была на кудзелях, - у ботах, у шапцы з вушамi - з шэрага труса. Ён адразу скiнуў з сябе капоту, шпурнуў на лаву; паважна, як стары, хукаючы на рукi, падышоў да стала. Дастаў з акна пачак тытуню, скруцiў папяросу i закурыў. Узяў з

качэргаў нейкi ражон, прычынiў iм дзверцы ў комiне i пускаў туды дым, задзiраючы галаву. Ён быў белагаловы, сiнявокi, гадоў яму было дванаццаць, а можа i трынаццаць. Гэтак ён стаяў i курыў, радасна адчуваючы хатняе цяпло.

У хаце, там, дзе ляжала хворая, зашаравалася аб зямлю дрэва - мусiць, ножка ў зэдлiку. Дык курэц у кухнi, душачыся дымам, апошнi раз шпарка зацягнуўся i схаваў недакурак у кулак. Хацеў зачынiць у комiне дзверцы, але не было ўжо калi - з хаты падходзiлi да кухонных дзвярэй, ён ледзьве ўспеў стаць каля стала, як у дзвярах з'явiлася сястра.

– Цi не курыш ты?

– Не.

– А чаму ж дым па хаце ходзiць?

– Дык я яго ў комiн пускаў. Яго адразу выцягае на двор. Гэта адно трохi на кухню пайшло... Як бачыш выцягне.

– Нашто ты курыш?

– Так.

– Рана табе яшчэ курыць,

Сказала гэта i як бы штосьцi ўспомнiла, пра нешта падумала - сцiхла раптам, шырока адчынiла кухонныя дзверы, каб вiдаць было хворую, i ўвайшла ў кухню. Брат сеў на лаву, пасядзеў i, падумаўшы, што ўсё роўна ўжо, стаў пад комiнам i спакойна дакурыў.

– Вучышся?

– Вучуся.

– I Вiця?

– Або ты не ведаеш!

– Калi ж вы ўпраўляецеся дома?

– Досвiткам устаём.

– А як вясною будзе?

– Мусiць, Вiця пакiне.

– А ты?

– Буду давучацца.

– А што ты так робiш?

– Нiчога.

– А дзе твае кнiгi?

– У сенцах на лаве.

– Чаму ты iх вынес?

– Так сабе... Замiнаюць адно.

– Ты, мусiць, нiколi не чытаеш iх?

– Чаму не, чытаю... Папытайся сабе ў Маргарыты... Куды яна пайшла?

– Па палатно.

– Гэта Вiцю на капоту?

– Ён у летнiм фрэнчы ходзiць?

– Ходзiць.

– Як жа ён не захалодзiцца?

– Не ведаю.

I падумала цяпер: "Нашто я пра гэты фрэнч папытала, усё трэба ведаць, але не пра ўсё гаварыць". Увайшла назад у хату, глядзела яшчэ праз дзверы на яго i зноў думала пра тое, успомнiўшы, што кагадзе сцiхла гаварыць яму, каб ён не курыў.

"Нейк жа боты яму справiлi... У халодным зрэб'i зiмуе, але хоць абуўся добра... Можа яму, што ён курыць, асалода якая ад гэтага; можа ён iншае i не ведае нiколi. Мусiць жа, ён нiколi не даспiць, не даесць; устае досвiткам малацiць, а намалацiўшыся, вучыцца бяжыць, а прыбегшы з гэтага вучэння, сечку рэзаць iдзе. Дзiва што ён гэтакi спрацованы".

Дык не магла яна, каб зноў не запытацца:

– Калi табе гэтыя боты шылi?

– Яшчэ ўвосень.

– Мусiць, збожжа якое прадавалi на боты?

– Не, гэта я запасвiў.

Яна ўспомнiла лiст ад сястры: "...Якубу вучыцца трэба iсцi i каровы дапасваць, дык мы i самi не ведаем, што рабiць. Ён вельмi занудзiўся, таварышы яго ўсе вучыцца пайшлi..."

– Дапасваў ты?

– Але.

– А як жа ты вучыцца пайшоў?

– Спазнiўся траха не на два месяцы.

– Як жа цябе прынялi?