Т??кэтэх ырай

— Т??? да бу дойдуга т?р??б?т???м и?ин, туохтаа?ар да хаар т??эрин к??тэбин…

Уокка сыраллыбыт муос куукула курдук мырчыста?ас, ол эрээри хайдах эрэ о?олуу сирэйдээх эмээхсин, баран хаалыа диэбиттии, сымна?ас илиитинэн миигин харыбыттан тутан олорон кыыгыныыр. ?т?р-наар кими да кытта кэпсэппэтэх бы?ыылаах. «Бы?ыылаах» буолуо дуо, кэпсэппэтэх буолан сэргээн истэр ки?иэхэ т?бэ?эн, умнулла сыспыт кэ?иэхтээх куола?а са?а холбоммут араадьыйалыы хардьыгыныы-хардьыгыныы к?бдь??рэр. Бу – субан туруйа курдук собус-со?отох ыалым эмээхсин. Кини олбуоруттан быкпата?а сыл а?аара буолла. Хайа эрэ к?ст?бэт ки?и кэлэн,

Би?иги уулуссабыт – Строителлар уулуссаларыттан Халтурин уулусса?а киирэн а?ыйах хардыыны о?ордоргун эрэ, «Ма?ан переулога» диэн ааттаммыт куорат кииниттэн алыс ыраа?а суох да сыттар, билигин дьэбэрэ?э тимириэхчэ буолбут кэтэх дьиэлэрдээх, ?т?хс?йэ бы?ыытыйбыт т??лбэ о?ото. Оттон урут манна балачча кыахтаах дьон олорбутун туо?улуур модьу-та?а к?р??нээх, киин хочуолунайтан оттуллар буолан ха?ан да кырыарбат дьэндэспит улахан т?нн?ктэрдээх дьиэлэр уулусса икки ?тт?нэн кэчигирэ?эн тураллара. Нуучча ха?аактара эрэ кыайа тутан о?орбут, олбуор а?аарын б?т?нн?? нэлэс гыннарар с??кэннээх мас аартыктардаах, ?рд?к эркиннэрдээх к?р??лэр киэ? тиэргэннэрин истэригэр туох да ааттаах буола турарын сатабыллаахтык кистииллэрэ. Суола-ии?э кы?ыл кумахтан кутуллубут бэрт дэхси, ыраас буолан, о?о аймах таптаан оонньуура. Оччолорго уулусса чуумпута, б?чч?мэ олохтоохтору барыбытын ??рдэрэ.

Манна 70-с сыллар б?т??лэригэр а?ам т??рт хостоох, та?ыгар баанньыктаах, улахан ыскылаат сарайдаах уора?айа турбута. Ма?най куоракка киирдэхпит утаа уулуссабыт олус сэргэх, ача к??х мастарынан суугунуур палисадниктардаах, бэйэ-бэйэлэригэр киэптэ?эрдии бииртэн-биир дьэрэкээн о?уордаах ыстаабаннарынан симэммит дьиэлэрдээх, уу-хаар хоммотох кураанах миэстэтэ этэ. Дэлэ?э да?аны, переулокпытыгар киирдибит да?аны атахпыт та?а?ын туура тэбэн атах сыгынньах дыгы?а с??р??хп?т дуо. Дьиэбититтэн а?ыйах хаамыылаах сиргэ кы?ыл кирпииччэнэн тутуллубут халы? истиэнэлэрдээх, кыара?ас т?нн?ктэрдээх, бы?ыыта, былыргыта хайа эрэ баай ки?и туттарбытыгар с?пт??х, хас да кырыылаах кырыы?алаах дьиэ баара. Ити дьиэ к?н???н аана лип хатаа?ыннаах буолара. Оттон т??н?н би?иги харахтаабатах мааны массыыналарбыт кэлэн, ?йэбэр ??йбэтэх ?ч?гэйкээн хоруопкаларбын адьас тыа?а-уу?а суох тиэйэн баралларын утуйар хо?ум т?нн?г?нэн д?р?н-д?р?н к?р?р?м. Онон сылыктаатахха, кистэлэ? ма?а?ыын бы?ыылаа?а.

Би?иги обургу олбуорбутуттан кыра а?аарын хайа охсон ылан, атын ыал буруо та?аарбыттар. Ол дьиэ му?ур хотуна – бу мин орой мэник о?о илиибин салыбырыы тутан олорор ч??чэ Маня. Кини дьиэтин ки?и дьиэ диэ?ин хайдах эрэ тыла тахсыбат. ??тээнтэн эрэ обургу, орук мас арба?а?ыныы адьарыттыбыт кырыы?алаах самнархай ыыспа. Дьэ манна ким да таайбатах таабырына буолбут дьэбириэй эмээхсинэ ч??чэ Маня чу?кук оло?о би?иги харахпыт ортотугар т?м?ктэммитэ. Оччолорго, сэбиэскэй былаас к?ннээн турар кэмэ буолан, бары кэриэтэ айыыттан-абаа?ыттан аккаастаммыт атыйыыстар этибит. Оттон эмээхсин, икки харахтаахтан кистээн-кистээн, т??ннэри та?ара холоругун иннигэр б?к т??эн олорон кириэстэнэн сапсынарын хомсомуол о?олор, би?иги, саалабыт т?нн?г?нэн с??рг?л?? к?р?рб?т. Ч??чэ Маня, билигин санаатахха, та?ара?ыт эбит. Арыт т??н кыра наада?ар та?ырдьа та?ыстаххына, аана лабыр?аан олорор буолара. Би?иги олбуорбутугар киирэр куруук сабыылаах т?нн?г?н н???? к?рд?хх?, с??нэ улахан ки?и к?л?гэ та?ара?а ??эн то?хо?нуура. Онтон эппит сала?ан т?ргэнник атахха биллэрэрбит. Эмээхсин дьиэтиттэн оччолорго да дэ??э быгара. Ол та?ыстар эрэ уора?айын и?э куоска ньаа?ынаа?ынынан, ыт моргуорунан туола т??эрэ. Кэлин б?д?г?рэ кырдьан баран, ч??чэ Маня килиэп да ыла барара ыараабыта. Арай биирдэ тахсыбытым, олбуорун иннигэр тайахтанан олорор. Улаханнык кэпсэппэт бэйэтэ миигин ы?ыран ылан, а?ыйах харчы биэрэн, килиэп, ??т атыыла?арбар к?рд?ст?. Онтон ыла олбуорум иннигэр то?уйан ону-маны атыыла?ыннарар идэлэннэ. Мин куттанан дьиэтигэр киирбэппин. Эмээхсин тимиччи т?сп?т, мо?ой курдук т?г?р?к хара хара?а туох эрэ дьикти тымныы суостаа?а, онон уулусса дьоно бары да дьиксинэрбит, толлорбут.

– Хаар сып-сырдык суор?анынан бу кирдээх куораты б?р?йдэ?инэ, мин санаам арыый сырдыырга дылы гынар.

Эмээхсин тугу эрэ кэпсээри о?осторун таайан аттыгар намы?ах мас лаабыска олордум.

– Мин тугу кэпсиирбин истиэххин

– Ыы-?ы, – кэ?и?ниибин.

К?????? к?н хара?арыа эрдэ. Хаар хантан эрэ ыраахтан с?рэ?элдьээбиттии кыырайан кэлэн, ириэнэх сири булаат, тута ууллан, уостан хаалар. Тэйиччи о?олор тустан булумахта?аллар.

«Мин о?о сылдьан Саха сирэ баарын букатын билбэт да, истибэт да этим. Бэйэм Одесса диэн кэрэ куоракка т?р??б?т?м. Оо, ол билигин да мин т??лбэр киирэр – кыара?ас уулусса, тапталлыбыт туой лоскуйдарыттан о?о?уллубут кырыы?алаах кирпииччэ дьиэ, а?а?ас т?нн?к, герань сибэккитэ уонна ийэм. Мин аатым, дьи?эр, Марисель диэн этэ, ону манна кыайан ааттаабат буолан Маня дииллэр. Ньиэмэстэри кытта сэрии иннинэ олус бэркэ олорбуппут. Сэрии са?аланарын кытта а?абын аармыйа?а ы?ырбыттара. Кини аптекарь этэ, онон тугу кыайан сэриилэ?иэй, сотору ?лб?т?н ту?унан сурук туппуппут. Убайым Клим иккис сылын артыыс ??рэ?эр ??рэнэрэ. Би?иги дьиэ кэргэн бары музыканан ?л???йэрбит. То?о диэтэххэ, э?эм аатырбыт скрипач этэ. Оттон ийэм бэйэтэ арфа диэн кэрэ тыастаах инструме??а оонньуура. Миигин кып-кырабыттан рояльга оонньуурга ??рэппиттэрэ.

Клим араас инструме??а барытыгар дэгиттэрдик оонньуура, онон консерватория?а тута киирбитэ. Сэрии буолла?ын ???с сылыгар, артыыстары кытта фро??а бара сылдьан, сура?а суох с?пп?тэ. Мин оччолорго уон то?ус саастаах этим, оскуола кэнниттэн ??рэххэ киирэр кэммэр сэрии буолан хаалан, тута та?ас тигэр баабырыка?а ?лэлэтэ ыыппыттара. Т??ннэри-к?ннэри фро??а та?ас тигэрбит. Арай биирдэ икки сменаны бы?а ?лэлээн баран дьиэбэр кыратык утуйа т??ээри кэлбитим, а?ам барыа?ыттан тыа?аабатах ийэм арфата оонньуур. Акаары санаабар, а?ам кэллэ?э диэн, дьиэ?э к?т?н т?сп?т?м, ийэм биир байыаннай та?астаах ки?и иннигэр хойуу батта?ын ы?ан баран, арыгы истэ?инэ буоларыныы, к?лэ-к?лэ, арфа?а оонньуу олорор. Кини с?рдээх кыра?ыабай дьахтар этэ, онон эр дьон харахтара арахпакка хатанара. Ки?и мин киирбиппэр ойон туран то?хох гынна, оттон ийэм ымыр да гыммата, оонньообутун курдук оонньуу олордо. Тута хоспор аастым. Кыы?ырбыт уохпар ааны таа?а салыбырыар диэри к??скэ бырахтым. «А?ам уонна убайым ?л? сыттахтара, оттон кини итинник… Оо, а?ам му?наах хайдахтаах курдук кинини таптаан та?ара о?осторой, оттон кини… Ол и?ин миигин иккис симиэнэ?э ыыппыт эбит дии, манна ити ки?илиин к??лэйдээри. Мин ?лл?хп?нэ эмиэ кы?аллыа суох…» дии санаан, абаккабыттан ытаан сы?ыр?ыы сытан, устунан утуйан хаалбыппын. Арай ким эрэ баттахпыттан со?он сиргэ т??эрбититтэн у?уктан кэлбитим, итирэн хаалбыт ийэм ытаабыт-со?ообут сирэйэ к?ст?н ааста, уонна:

– Кини оннугар эн барбыты? буоллар, эн!!! Мин о?ом ханна эрэ хаайыы тымныы муннугар ?л??р? сытта?а, онтон эн манна сылаас оро??о сытыахтааххын!!! ?сс? кыы?ырбыт буола-буола. О?ом ту?угар сыалай батальону да кытта к??лэйдиэ?им, ону эн ?йд??? суо?а, акаары!!! – диэн ытыыр икки, ынчыктыыр икки ардынан, миигин кырбыы-кырбыы, кыбдьырынар. – Билэ?ин дуо, акаары, кинини ньиэмэс билиэниттэн босхолоон баран ытан кэби?ээри гыммыттарын арыычча алы гыннаран ыраах Сибииргэ хаайыыга ыыттарбыттарын? Ону ким о?ордо? Ити эн сиргэнэр ки?и?!!! – сарылыы-сарылыы, аан диэки ыйар.

Итирик ки?и к????н хамсаныытыттан сылбыр?атык куотан та?ырдьа ойдум. Ийэм тугу туойарын билээри театрга с??рэн и?эн, Клим итинник дьыл?аламмытыгар ийэм миигин буруйдуурун дьиктиргии санаатым, дэлби хомойдум. Театр би?игиттэн чугас этэ уонна иккис дьиэбит курдуга. Э?эм, ийэм, убайым бары бу дьиэттэн быкпаттара, онон харданы мантан буларбар б?к эрэнэрим. Ытаабытынан театр администраторыгар тетя Софа?а саба т?ст?м.

– Клим туох буолбутуй? Уонна ийэм онно то?о миигин к?т?р??р?й? – диэн ытыырым быы?ыгар ыйытабын.

Тетя Софа, эр ки?илии улахан илиитинэн миигин имэрийэ-имэрийэ:

– Клим олус талааннаах уолчаан этэ. Оттон эн а?а? курдуккун… Убайгын та?нарыахсыт диэн Сибииргэ хоту хаайыыга ыыппыттар. Ийэ? ол и?ин кы?ыытын та?аарар. Дьи?эр, ытарга уурбуттарын маннаа?ы хамандыыр к?рд???? т??эрэн ыппатахтар, – диир.

– Онно мин туох буруйдаахпыный?

– Талааннаах ки?ини судургу ки?итээ?эр ордук а?ыйаллар. Клим э?этин туйа?ын хатарыа хаалла?а дии… Чэ, итинник курдук… – тетя Софа бэйэтэ да мунаахсыйан саннын ыгда?натар.