Т?р?к хал?х?семпе ч?лхисем

Шрифт:
Терек челхисемпе халахсене-весене йатса ?урекенсене-аталантарна май диалектсемпе челхесем пер пек пулса таче?, пер енчен – весем перлехле пулнине, тепер енчен – терек челхи арканнине анлантарса паракан уйрамлахсем-малтан диалектсем, унтан уйрам челхесемпе челхесен ушканесем пулса таче?. Терек халахесем Алтай тавесен районенче анла выранта йеркелене??е, халахсен ытти челхелле ушканесемпе-монгол, тунгус, маньчжур тата тибето-китай
Алтай терекесем хайсен йахепе терле халахсене, ?ав шутра нетюрксен те, пахантарна. ?ыру ?алку?есем пелтерне тарах, вла?а темен пысакаш выльах кетевесем, ?аратна пурлах тата хайен ху?алахенче чурасен пурлахе пухна аратла пуянлах аллинче тытса тана. ?ак феодалла-патриархалла перлешу пу?енче каган тарать. Анчах алтай терекесемпе ана паханса таракан халахсен йахе-йахе, чылай авалхи общество организацийе, хальхи анланура классем йеркеленсе ?итмен-ха. Государство таван йахсене ху?алаха пер пек аталантарассипе ?иреп мар перлештерни ?е? пулна.
Пирен эрари I пин ?уллах Алтай терекесен историне ытларах археологи тата ?ыру ?алку?есем тарах пеле??е. Археологи теп ?алку?есем-пытару тата унта тупна япаласем. ?ав вахатра ?ынна юланутпа ?уреме лашапа тата ут таврашесемпе перле пытарас йала саралать. Ту Алтайен айламесенче пысаках мар чул темескесем чавна, весен айенче ?ер чавмалли тавата кетесле шатаксем пулна. ?ав шатаксене пытарнисене ?урам ?ине хуна. Пытарнипе юнашар утне пытарче?. Хаш-пер чухне вилтаприсене ?иелтен чул ункисемпе кана палла туна. Масар варринче яланах чапла ?ын вилтапри пулна, ун тавра хайпе перле пытарна салтаксемпе чурасен вилтаприсем выртна. Чуханлах вата?ер вилтапри пуянлахне уйрамах палартса тарать. ?аканпа перлех пысак темескесем те тел пула??е. Весене пытарни инвентарь пуянлахепе тата пытару ритуален каткаслахепе паларса тарать. Вилтаприне уха йепписем чикне йене, тимер ?е?е, пи?иххисемпе пуян илемлетне пи?иххисем, авалхи терек ?ыравесем тултарна кемел сават-сапа хуна. Стена хы?енче лаша скелечесем вырта??е. Ун пек темескесене Катанда яле Патенчи Алтайра, Туятара тата Кузбасри ур юханшывенче у?на.
Выльах – черлех ерчетесси – хальхи Якутин территорине терек челхелле аслашшесем-Пирен
Феодализм патне чура ху?алах стройе урла пына ?ершывсемшен (самахран, Китайшан, Индишен, Ираншан – Азире, Италишен, Францишен, Испанишен – Европара) феодализм ?ине ку?ни феодализмла ?ыханусем ?ине ку?ни ?ене утам пулнине тата елек-авал йеркеленме пу?лана халахсене йеркелеме пу?ланине пелтерне. Феодализм патне авалхи авалхи стройран турременех пырса кене ?ершывсемшен (самахран, Европара – Германишен, Англишен, Скандинави ?ершывесемшен, Российашан, Чехишен, Польшашан, Хевелтуха?енче – хаш-пер терек йахесемшен), йахсемпе аратла перлешусем феодализм аталанавепе перле халахсем туса хурасси пу?ланна. Европапа Азири аратла ушкансемпе перлешусен (самахран, монголсемпе терексен хаш-пер йахесен) ?ак процесс пу?ламаше чылай кая юлса, XI—XIII ввана керет.
Конец ознакомительного фрагмента.