Йеха буьйсанаш
Шрифт:
Делкъе йиначул тIаьхьа Iела садаIа дIатевжира. Ламаз а дина охьахиъна Айза хьалагIаттийра аганахь самаваьллачу кIанта. Цунна тIаьххье меттахъхьайра Iумар а.
«Ма декъаза хIуманаш йу-кх зударий, – ойла йора Iелас, берашна там бан гIертачу зудчуьнга а хьоьжуш. – Дийнахь а, буса а синтем бац церан».
Шен декъах йаьккхина сискал кара а йелла, Iумар дIа а тевина, аганан гIожа тIе тевжира Айза. Шурех буьзна, пхенаш сенделла кIайн накха беран бага а боьллина, вукхунна йоьссина шура сацо гIерташ, тIе куьг а диллина, кIанте хьоьжуш, дIатийра иза.
БIаьстенан махо Iаржйинчу йуьхьа тIехь хIиттина, тхи санна, хьацаран
«Хаза зуда нисйелла суна, – ойла йора Iелас. – Хаза, дика, онда, къинхетаме. Дуьненахь ас хьегна бала бицбайта, сох къинхетам бина, Дала нисйи-кх. Шиъ кIант ву, цхьа сту а бу. Дех дисина ирзо а ду. Кхин суна оьшуш хIумма а дац. Дела, Хьо дика ву-кх. Амма, Аьрзу… Цо хIинца а зуда ца йалийна…»
– Тахана, кха тIе йогIуш, новкъахь Эсет кхийтира сох, – элира Айзас, Iелин дагара хиъча санна.
– Мила Эсет? – хаьттира цецваьллачу Iелас.
– Мила Эсет бохург хIун ду? Гати-Юьртахь цхьаъ бен йуй Эсет?
– Гатин зуда йуьйцу ахь?
– Цхьацца дуьйцуш йогIуш, КIант хьахавелира тхойшиннан. Цаьршинна хIинца а деза вовшийн…
– Эрна деза. Иза йеза декхар дац Аьрзун. Цаьршимма дицдан деза вовшийн. Марехь зуда йу Эсет. Стаг оьзда хила веза.
– Цаьршиннан дагара цхьанне а ца хаьа…
– Дика ду-кх, ца хиъча. Хиъча, иэхь а ду.
– Иштта ала атта ду, стаг. Хьо, хьайна йеззарг а йалийна, охьахиъча, дезаш вовшехдаьллачу цаьршиннах дог ца лозу хьан?
– Ас хIун дан деза? Азаллехь рицкъанаш цхьаьна йазделла ца хилла-кх цаьршиннан.
Шина а некхах декхначу берана йуха а наб кхийтира. Аганна тIе шен тиша, боьзан кортали а тесна, гаьнгали лестош, Iелина улло охьахиира Айза.
Генна регIан баса а вогIавелла, ойлане велира Iела. ХIаъ, дукха хан йара байлахь висинчу шина вешин зударий бало хан йуьзна. Шайна безаш мехкарий боцуш а, йа шаьшшиъ мехкаршна ца везаш а ца Iийра и шиъ ткъе итт-пхийтта шераш дуззалц. И неIалт хилла тIом бара дерригенна а бехке. Оцу тIамо ца вуьтуру и шиъ цIийнан лаппагIа йогIа а, денза дисинчу ирзо тIе хьовза а. Дерриг халкъо санна, цаьршимма а мерза сатийсира тIом чекхбаларе. Виэзачу шиннан аьттоне хьоьжуш, мехкарийн хенал тIехтилира Айза а, Эсет а. Амма Нохчмахкахь тIаьххьара тIом хуьлучу шарахь винчу йуьртахь, шен ворхI бер салтийн къизаллех лардеш, букъа тIехьа а лаьцна, шен неIсагIи тIехь вуьйжира Эсетан да Билал.
«Нийса гIулч тесна Эсета, – бохура Iелас шега. – Кхечу aгIop хила йиш а йацара. Шел кегий йижарий, вежарий ларбеш, Билала дахар санна, цавезачу стаге а йахана, шен ирс дIаделла цо».
– Суна хетарехь, Аьрзус зуда йалор йац, – элира Iелас эххар а.
– ХIунда? Зуда йоцуш мегар вуй иза?
– Чорас дийцира суна, вайшиннан доьзал кхиъча, тхан цIийнан тIаьхье йовр йац, шена и тоьу, аьлла цо, бохуш. Шен са къоман гIуллакхна дIадала нигат дина, сецна Аьрзу.
Айзас, агий, гаьнгалий шена тIе а озийна, шен Iаьржа баккхий бIаьргаш дехаре стигала хьовсийра.
– ХIай везан Дела, йуха а гур ду-те тхуна и къемат-де? – ненан бIаьргаш хих буьзира. – Тоьур йара-кх тхуна гина иэрчонаш! Стаг, шайн Дела дуьша ма хьедайша и герз, кху берийн дуьхьа совцийша…
–
Iела, вертанна тIе бертал а вижина, дIатийра.
2
Кхаш тIера хьалххе цIабирзира IелагIар. Шина-кхаа дийнахь аха латта дерш буьйсанна тIехь севцира, амма Iелина ца лиира оцу цхьана уьрдан дуьхьа дукъахь буьйса йаккха. Божа берстина биъ сту хилча, цхьана дийнахь аххал бен дацара цуьнан ирзо. Амма озалла халла ирахь лелачу шина старца Iела шина дийнахь а ца велира иза аьхна.
– ЦIа гIур ду вайша, – элира цо Айзега. – Кхана делкъале довла а мега вай. Аьрзуна сагатлуш, болх карара баьлла сан.
Ваша цIера ваьлча, даим цунна сагатдо кхуо… Ша йуххехь воцуш йуьртара ара кIезиг волуьйтура иза. Цкъа-делахь, Iедална ца везара Аьрзу, шолгIа-делахь, дуккха а нах бара цуьнца гамонаш йолуш. Амма, тахана Шела воьдуш, шеца Iела ца ваийтира цо. Цуьнца Маккхал вара, ткъа аха деза ирзо а дитина, Iела вига ца лиира.
Аьрзу цIахь ца карийра. ЦIахь хила йиш йацара цуьнан. Шелахь ши-кхо де даккха дезаш гIуллакх хилла, ваханера и Маккхалца.
ЦIа чу а хиъна Iен дог ца догIура Iелин. Самукъадала хIума дацара мискачу хIусамехь. Дийнахь къеггина малх хьаьжча а, халла cерладолура коре ахкаргаш лецна цIа. Иштта бегIийла дара. Iаьнан дохалла товхано тийсинчу кIуьрой, кIурзаший дуьзна пенаш а, тхов а серлабала башха лууш а вацара иза.
Айза ша аьлла хьолтIамаш йан йуьйлира. Башха, цецах доккхуш, жуьйр къасто ахьаран шорто цахиларна, цхьа кад ахьар текха а хецна, иза мижарг хьакхо йоьлча, сагатделла араваьллачу Iелас кертахь дан гIуллакх лехира. Дан оьшуш, сихо йолуш хIума ца карош, дIаса а хьийзина кех ваьллачу цунна лулахочун Васалан кетIахь цуьнца къамел деш лаьтташ йуьртда Iоса гира. Васалан зуда Мархет цомгаш меттахь Iуьллу дукха хан йара. Цуьнга хьовса адамаш дукха оьхура, амма Iоса ишттачу меттехь шена хьалхенгахь ца гаро цецваьккхира иза. Оцу шина-кхаа дийнахь ша Мархетна тIе ца хIоьттина дела, цига дIаволавелира Iела. Ша тIекхочуш, цунна хезира вукхушиммо йохка-эцар хьехош.
– Дохка суна и хьайн кха, ахь цунах бан пайда бац.
– ХIан-хIа, и хьехо а ца оьшу. Кха дохка йиш йац сан, – корта хьийзабора Васала.
– Ахь хIун до цунах?
– Наха шайчех дийрриг.
– Нах-м шайниш дуьйш-дерзош бу, ткъа хьайниг xIop а шарахь тIе къух долий лаьтта.
– Ас сайниг а охур ду.
– Стенца? Хьан-х кертахь, беа кога тIехь хьайба хьовха, атталла цициг а дац. Ткъа ас хьуна цунах гали хьаьжкIаш лур йу.
– ХIан-хIа, Iоса, латта дохка йиш йац сан. Со лахь, берашна а дезар ду иза. Наха аьтто бахь, охур ду ас, ца бахь, стохка санна, дуьсур шена.
– Делахь хIета, хьайх йохку сан гали хьаьжкIаш схьало.
Васал воьхна хьаьвзира.
– Гурахь лур йу ас…
– Гурралц Iойла дац. Йа сан хьаьжкIаш схьало, йа хьан кха ас сайна оху. Кхо де хан йу хьуна.
– Делах мукъана кхерахьа, Ioca! Ас хIун дан деза цIа дуьззинчу берашна?
– Суна кхаба тIеэгна-м дац хьан бераш? Хьайга кхабалуш доцу синош дуьнен тIе ма даха!
ТIекхочуш воллу Iела а гина, кхин хIумма а ца олуш, дIаволавелира Ioca.
– Ассалам Iалайкум! Суьйре дика хуьлда хьан, Васал!