Злая зорка
Шрифт:
Далажылі, што Азар Шуба наадрэз адмовіўся выязджаць. Пыльчанка ведаў гэтага чалавека. Пенсійнага ўзросту, але старым, дзедам ніхто яго не называў. Мацак. Лепты паляўнічы. Цясляр. Доўга рабіў лесніком. Цяпер вартуе кароўнік i канюшню. Здаралася, што разам палявалі, выпадкова неяк сустрэліся ў лесе і, здалося, спадабаліся адзін аднаму. Але кал i другім разам Уладзімір Паўлавіч хацеў узяць старога кансультантам для вялікай кампаніі «вяльможных мысліўцаў», Шуба адмовіўся, ды яшчэ (як перадаў неразумны пасланец) паслаў начальства ў далікатнае
Разумеў, што Азара ніхто іншы не ўгаворыць, таму пайшоў сам.
Стары, мабыць, чакаў прыходу начальства, бо наўрад ці бачыў яго хто за жыццё ў такой паставе. Сядзеў на вуліцы перад хатай не на прызбе — у новенькім плеценым з лазы крэсле, у новай кашулі, але босы, з голай лысай галавой. Леў Талстой. Філосаф. Абыякавы да ўсіх мітрэнг свету.
«Артыст», — узлаваўся Пыльчанка.
— Лысіну накрый.
— А навошта?
— Нукліды сядуць.
— А што гэта за храновіна?
— Нябачныя часціны, што вылецелі з атамнага рэактара i гоняць адгэтуль людзей.
— Як ты назваў? Нукліды? Прыгожа.
— Прыгожа, каб не было так сумна.
— Перажывем, Паўлавіч.
— Перажывем, канешне. Але даўно народ сказаў: беражонага бог беражэ. Трэба ехаць.
— Я не паеду.
— Азар Філімонавіч, не рабі спектакля. Хапае ў нас клопатаў без цябе. Я адказваю за людзей.
— Мяне выкраслі ca свайго спісачка. Я сам па сабе.
— Слухай! Сказаў бы я табе, каб на паляванні. А тут пасада мая не дазваляе.
— Кажы. Людзей няма.
— Што ты хочаш даказаць тым, што застанешся?
— Нічога. Бачыў я, Паўлавіч, смерць на вайне, у лесе, у вадзе, у агні, у мяккай пасцелі. Хачу i на гэтую паглядзець — ад атама. Якая яна? Смерці розныя…
— Як ты паглядзіш? На каго?
— На сябе.
— I што ты ўбачыш? Нічога ты не ўбачыш. Нажывеш рак крыві, рак печані i прыпаўзеш да людзей, калі здолееш. Скуголіць будзеш, як пёс. Ды позна.
— Скуголіць я не буду.
— Ды каму гэта трэба?
— Навуцы.
— Ха! Ашчаслівіш навуку! Ёй толькі i не хапала тваёй задубелай скуры i прапітых шлункаў. Жыццё трэба аддаваць з карысцю для людзей. Як тыя пажарнікі. Чуў?
— Я блакнот у канторы ўзяў. Запісваць буду.
— Скажы, калі ласка, які прафесар! Збірайся. У мяне няма часу палітграмату табе чытаць.
— Не паеду!
— Слухай! Міліцыю паклікаць? Ёсць яна тут.
— Кліч. А што мне міліцыя зробіць? Вывезе ў Высокі Гай ці Прысяддзе? А я заўтра вярнуся. Разорыцца міліцыя вазіць мяне кожны дзень.
Пыльчанка мацюкнуўся.
— Во гэта мужчынскі разгавор.
— Павер, шкадую, што не магу… не да цябе, а то я наладзіў бы спектакль лепшы, чым ты наладжваеш. Што ты выставіўся? Публікі ж няма. Уся ўжо ў клубе.
— Ды не, во ідуць.
Па апусцелай вуліцы ішлі дзве бабулі ў даўніх палескіх строях — у клятчастых андараках, у квяцістых хустках, з вузялкамі з белых хусцін, у выпукласцях якіх, акрамя мяккіх рэчаў, вырысоўваліся велікодныя калачы, яйкі. Ішлі
У Пыльчанкі ад гэтага шэсця перахапіла дыхание i горка-салёны клубок падкаціўся да горла.
Бабулі ішлі па другім баку вуліцы. Але пакланіліся, моўчкі, паважна. Каму? Шубе? Яму, начальнику?
Азар Філімонавіч падняўся з крэсла, пакланіўся ў адказ. I ён, Пыльчанка, пакланіўся.
Пажартаваў Шуба ціха, нявесела:
— Дарэмна ад’язджаюць. Такія нявесты! Весялей было б паміраць.
Пыльчанка ўзлаваўся на старога блазена яшчэ больш. Аднак стрымаўся. Толькі сказаў строга, афіцыйна, па-начальніцку загадна:
— Лысіну накрый! Абуйся! Па лесе не бадзяйся. Вады з ракі, з раўчакоў не пі, ды i з адкрытых калодзежаў. Ёсць жа ў суседзяў закрытыя… калонкі. Імі карыстайся. Шчаўя i смарчкоў не збірай. Есці можна толькі тое, што стаяла ў кублах, у пограбе. Смерці не бойся.
— А я i не баюся.
— Пры такіх дозах у Хірасіме дагэтуль жывуць.
— Дык на храна ж ты высяляеш нас?
— Сказаў: беражонага… Японцы лячыць умеюць.
— Маць ix за нагу, японцаў тых, усё яны ўмеюць. А нашы? Твая нявестка… Пустаходава… не ўмее? Гаўно, значыцца, нашы лекары.
Нагадаў пра Ірыну i — ударыла ў сэрца, дзе яны? Ніхто не ведае поўнага набору яго трывог!
— Будзь здаровы, Азар Філімонавіч. Пасядзі. Падумай. Я прыеду па цябе.
— Не турбуйся, Паўлавіч. Трэба будзе — сам прыйду. Пакуль ногі носяць. Да Берліна дайшоў.
Без слёз эвакуіраваных, з трагічным маўчаннем, што горш за слёзы, праводзілі першую партыю аўтобусаў — жыхароў суседняй вёскі, надпрыпяцкай. Людзі гэтыя заўсёды жылі адасоблена, бо большасць старых i сталых былі баптыстамі; вясёлыя бязбожныя палешукі не любілі гэтых святых. Можа, таму мала хто выйшаў з клуба, з канторы следам за імі.
A пайшлі поўныя аўтобусы, на ix месца падалі пустыя — i натоўп высыпаў на вуліцу. Не, заняць месца ў аўтобусах не спяшаліся. Першыя выйшлі старыя, разгарнулі багародзіцу i запелі малітву. Вось табе i бязбожныя! Малодшыя стаялі за агароджай канторскага двара, як бы адмежаваліся, але стаялі моўчкі, слухалі паважліва, журботна. Не ў старых, што маліліся, a менавіта ў маладых, у жанчын асабліва, вочы набрынялі слязамі. Ды i ў Пыльчаша зноў жа салёны камяк падкаціўся да горла i ажно душыў. I Пустаход выцер вочы рукавом.
Садзілася сонца. Завалаквалася нейкай імжой i ад гэтага рабілася жоўтым. З ракі пацягнула вільгаццю.
«Адтуль цягне», — падумаў Пыльчанка. Пэўна, i Пустаход думаў пра гэта, бо нечакана, упершыню за час гэтых незвычайных збораў, выказаў ініцыятыву:
— Даю каманду, Паўлавіч!
— Усе сабраліся?
— Хіба падлічыш? Некаторыя паехалі ў госці. Да сыноў. Да зяцёў. Свята. Трэба ў Гомелі, у Мазыры, ды i ў нас па радыё перадаць, куды ім вяртацца, дзе шукаць сваіх. Ох, бог мой!