Авантуры Пранціша Вырвіча, шкаляра і шпега
Шрифт:
— Напэўна, напачатку трэба знайсці жанчыну, — мякка падказаў езуіт. — Наўрад яна магла сысці далёка.
Але жанчыну не трэба было шукаць, таму што яна выскачыла з пограбу. І не адна — за ёй бегла Паланэя Багінская. Абедзве перапэцканыя, і крычалі самым нявартым гжэчных паняў чынам:
— Бяжыце! Зараз выбухне!
І сапраўды выбухнула. І добранька так. На месцы пограба засталася яміна.
Багінскі падскочыў да Паланэі, схапіў за руку:
— Дзе рамфея?
Дзяўчына вызвалілася:
— Ах, пане-браце, здарылася такая жахлівая прыгода, страшнае няшчасце…
— Гэта дзе? — падазрона папытаўся Аляксандр Сапега, які ўважліва прыслухоўваўся да расповеду.
— Там, дзе яна і была некалькі вякоў! — цвёрда сказала Саламея Лёднік.
— Ах ты… — Сапега ажно кулакамі затрос. — Дадумаліся, курыцы бязмозгія!
— Асцярожна, пане-браце. Ты гаворыш пра маю сястру, — злосна нагадаў Багінскі і зноў перавёў вочы на перапэцканы тварык з блакітнымі і такімі бязвіннымі вачыма: — А выбухнула што?
— Ах, ваша княская мосць, мой вялікадушны браце, гэта і ёсць нешчаслівы выпадак! У нашым пакоі пакінулі бочачкі з порахам… Вось мы і надумаліся іх схаваць таксама. Каб казакі не забралі ды чаго не ўчынілі…—Паланэйка даверліва ўзмахнула вейкамі — ай, якая наіўная, але добрая дзяўчынка перад вамі… Хіба яна магла прадбачыць, што здарыцца?
— Ясна. Рамфея ў сутарэннях, а сутарэнні абваліліся, — са змрочнай усмешкай выказаўся Радзівіл. — Абваліліся як, рыбанька, добра? Разабраць няможна?
— Ой, добра абваліліся, Ваша княская мосць, вялікі гетман! — запэўніла пяшчотным галаском Паланэя Багінская. — Ніякай чалавечай мажлівасці разабраць завалы няма!
Гетман прыгладзіў сівыя вусы, паглядзеў на вытанчанае, велічнае аблічча Саламеі, на круцельскі тварык малодшай Багінскай, хмыкнуў:
— Гэта ты, вашамосць, Чартарыйскую на двубой выклікала?
— Каюся, вашамосць вялікі гетман, сорамна мне за такія непрыстойныя паводзіны, — сціпла апусціла вочы Паланэя.
— Каб я так віно піць саромеўся… — прабурчэў гетман. — А ты, пані, скалечыла паюка майго брата?
— Я толькі вочы яму содай прамыла, ваша мосць, прысягаю сваім вечным жыццём! — прамовіла сваім глыбокім нізкаватым голасам Саламея.
Вакол распачаўся гвалт, гучэлі прапановы кшталту даць дурным бабам бізуноў і зараз жа пачаць разбіраць завал. Але вялікі гетман гукнуў голасам, якім прывык аддаваць каманды на полі бойкі, перакрываючы любы шум:
— Ану, сціхніце! Хацелі Божай волі? Вось вам Божая воля! Рамфея застанецца там, дзе і была. І пакуль людзі на гэтай зямлі не паразумнеюць, там, напэўна, і застанецца. Усё, па дамах!
Кінуў на развітанне Паланэйцы:
— Жадаю табе добрага мужа, рыбанька! Каб змог цябе зацугляць.
Спыніўся паглядам на Саламеі:
— Гэх, быў бы я маладзей… Буду праязджаць паўз ваш маёнтак — заеду, пані Лёднік.
І пайшоў разам са сваёй світай. Сапега злосна мармытнуў на развітанне:
— Колькі грошай… Клопатаў… Колькі крыві пралілося… І ўсё на камарыны піск сышло.
А Багінскі нават не захацеў слухаць нараканні старэйшай сястры і заявіў, што палітыка — нішто ў параўнанні з музыкай, і яго вынаходніцтва педалі для арфы ёсць куды больш важным для гісторыі, чым усе сёстрыны інтрыгі. Лепей ён мануфактуру з машынамі зафундуе з дапамогай свайго новага найміта, вучонага немца.
Ватман жа, пакульгваючы, падыйшоў да Лёднікаў і Вырвіча, дапіў віно, шпурнуў пусты кубак за спіну:
— Кепскім я быў шкаляром, не лепшым, чым ты, шчагол… Але запомніў, як нам расказвалі, што калі пераможнага вайскаводцу правозілі з трыумфам па вуліцах Рыму, за ягонай спінай стаяў чалавек, які шаптаў яму: «І гэта праходзіць» ды іншыя гадасці. Я заўсёды буду за тваёй спінай, доктар… А добра ўсё-ткі, што я не перарэзаў табе горла, га?
Саламея абдымала Лёдніка і плакала — ад жалю і палёгкі. Радзівілаўскі ад’ютант падбег, сунуў доктару дарчую на маёнтак і грамату на шляхецтва, ветліва развітаўся з панам-братам. Другі шляхціц, праходзячы, стукнуў доктара па плячы, ад чаго той ледзь не перагнуўся ад болю, і прапанаваў пану-брату Бутрыму Лёдніку пайсці ў дом ваяводы, добра выпіць з нагоды вікторыі. Трэці шляхцюк па ўсіх сармацкіх звычаях запрасіў на Масленіцу ягамосць пана Лёдніка пагасцяваць у свой маёнтак ля Дрыбіна… Той самы гонар аказвалі і ягамосці пану Пранцішу Вырвічу, які ганарыста паклаў руку на Гіпацэнтаўр, і паварочваўся так, каб усе бачылі каштоўны кінжал, хаця ў прыцемку наўрад хто звяртаў увагу на ягоную зброю. Саламея разгублена папыталася доктара:
— Чаму яны так з табой?
— Твой муж вялікага гетмана на полі бойкі выратаваў, і гетман яго паводле Статуту і сармацкіх звычаяў у рыцары пасвяціў, — з шырокай усмешкай патлумачыў Пранціш. — Так што ты — пані Лёднік гербу Кораб, уладальніца вёскі Караблі і тысячы дукатаў. Толькі вось што я параю, вашамосць пані… Давай адвядзем доктара ў дом, пакуль ён яшчэ на нагах трымаецца.
А ў Пранціша быў княскі кінжал з дыяментам і смарагдамі і яшчэ адзін пацалунак, на гэты раз у вусны, ад Паланэі Багінскай. Ягонай неверагоднай Чароўнай Дамы, якая здольная біцца на двубоі, прабірацца скрозь лабірынты і ўзрываць бочкі з порахам. Было і абяцанне пачакаць аддаваць каму сваё сэрца, пакуль малады Вырвіч не стане генералам. Вядома, калі гэтая падзея не зацягнецца ў часе.
Назаўтра на брукаванцы зноў свяціўся бялюткі снег, ажно шкада ступіць, парушыць ягоную чысціню, і нібыта не было ўчора крывавай бойкі… Целы, праўда, там-сям ляжалі. Ад целаў моцна патыхала гарэлкай і чуўся моцны храп. За вікторыю шляхціц п’е, пакуль з ног не зваліцца — калі смерці не ўдалося яго зваліць. У сутарэннях дзесьці пад святой Сафіяй ззяла нябачным святлом рамфея.
— Калі ж вы вернецеся ў Полацак, а, дзеткі? — тужліва пытаўся стары Лейба, углядаючыся ў абліччы Лёднікаў.—І ці вернецеся? Свет вялікі… І вы цяпер вялікія людзі.