Блакіт і золата дня

Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч

Зарыпелі дзверы, і на ганак выплыў, як павіч, чалавек у звы-чайным, але празмерна яркім уборы паюка: залатым цюрбанам з пя-ром, шаўковым жупане - на голае цела, з яркім шалем замест пояса.

Чалавек узнёс жазло і абвясціў:

– Літасцю бога кароль Якуб Першы. Кароль цыганскі, вялікі намеснік Ліды, уладар Мадыевідкі і Беларускі, гаспадар усіх мясцін, дзе ступаў капыт цыганскага каня, гаспадар егіпцян беларускіх, падляшскіх, абедзвюх Украін і Егіпта, Якуб - кароль. На калені!

За спіною ў Яноўскага заспявала

труба. Т рубіў надоешні сонны вартаўнік.

А цырымоніймайстар цягнуў далей:

– Сіла і моц, апора бога, уладар вандроўных сцежак і аброці, за ўсё вышэй - шляхціц!

Зноў заспявала труба. У трубача вісела пад носам вялізная кропля і вочы былі чырвоныя, як у трусіка.

Не паспеў ён скончыць, як у дзвярах з’явіўся чалавек, які аніяк не мог быць уладаром вандроўных сцежак, бо насіў манашую расу. У чалавека была голая галава, патройны падбародак і валасатыя рукі. Яго не паспелі затрымаць, і ён, хістаючыся на нагах, раўнуў:

– Пудзіла першы, гарлачагаловы, рызмананосны, цар белай рэ-пы, вялікіх і малых гуркоў, вераб’інае пасмешышча і вышэй за ўсё -дурань.

І з размаху, як дзідя сеў задам на падлогу.

– Дзень добры!

Гайдукі схапілі яго за рукі, але ён, упіраючыся, крычаў на ўсё

горла:

– Ізыдзіде, грэшнікі! Пакаянне накладу. Блукаеце самі, акі са-бакі, шлях свой згубіўшы, пастыраў ганьбіце. Акі Елісей, мядзведзіц на вас напушчу, патрушчу вас аслінай сківіцай!

Елісея гайдукі спалохаліся. А чалавек шчасна спяваў, седзячы на ганку:

Як была я малада

Як была я нежна...

І адразу з гэтым, цалкам лагічна:

Хоць з мядзведзем у бярлог,

Абы не ў бадькі.

За гэтым відовішчам Міхал не заўважыў, што ў дзвярах ужо стаяў сам кароль, заспаны, азызлы, і моцна соп носам. На ім была кашуля да пупа, і на галаве срэбны абруч. Якуб нагадваў Апалона, калі богу было пад сорак год і ён густа зарос дрымучымі валасамі.

Ніводнай сівінкі ў патлах, нізкі лоб, шырокія грудзі, доўгія магутныя рукі, караткаватыя для тулава ногі, што моцна стаялі на зямлі. І твар гэты быў вельмі азызлы ў шчоках.

– Ты хто такі?

– Ізыдзі, сатана!
– раптам залямантаваў манах.
– Няўдобана-сімы ты кураед, мясаед, яйкаед!

– Замаўчы, мітрапаліт, - сказаў кароль.
– Адцягніце яго куды ў адпаведнае сану месца.

Гайдукі падхапілі манаха і падягнулі, але ён яшчэ некаторы час упіраўся, напінаўся і пры гэтым роў, пляваўся і вытвараў усякія іншыя дзеянні.

– Ты хто такі?
– уладна спытаў Знамяроўскі.

І тут Яноўскі, нечакана для сябе, нізка пакланіўся і сказаў:

– Паслом да цябе, вялікі кароль.

Знамяроўскі ані словам не выявіў здзіўлення.

– Ад каго?

– Ад роду Яноўскіх... Дзядзечка, гэта я , ваш пляменнік, сын вашай траюраднай сястры.

– Гм... яе звалі, здаецца, Ганнай?

– Алёнай,

вялікі кароль.

– Т ак-так, ну да, ну да. Каралі павінны мець добрую памяць, гэта іх дабрачыннасць. Ганна, Алёна - усё адзіна. Чаго ты тут?

– Здарылася жахлівае, вялікі гаспадар. Падступны замах на маетнасць і шляхецкі гонар вашай сястры. Ведаю, што кароль дапаможа, і звяртаюся да вашай літасці.

Знамяроўскаму такая сітуацыя, здаецца, спадабалася.

– Што ж здарылася?.. Э-э... мой малады і неабазнаны друг.

Яноўскі ўпаў на адно калена. З гарачым благаннем у голасе

кінуў:

– Сусед наш, Ваўчанецкі, нечакана напаў на наш маёнтак. Мы спалі, у нас было толькі тры гайдукі, не як у вашай літасці. Ён выгнаў нас.

Знамяроўскі пагардліва ўсміхнуўся:

– Чаго ж вы пайшлі?

– У нас не было сілы. Ён спаіў сяброў нашых, і яны не абаранілі нас. Калі нас выгналі, я ўдарыў нахабнага драпежніка нажом.

– Ого, - пажвавеў Знамяроўскі, - мая кроў! Пазнаю! Тыгра! Добра, што нажом, а не сумленнай шабляй. Чаго ж ты просіш?

Яноўскі вырашыў прасідь больш. Тады, можа, дадудь хоць

частку.

– Да ног прыпадаю сваяку, якім ганарымся! Да ног каралеў-скай крыві! Прашу пакараць захопніка, вярнуць Яноўшчыну. Пасля мы ў братнім падначаленні вашым хочам быць.

Знамяроўскі пачухаў патыліцу, паглядзеў на прыгожага юнака з падвітымі валасамі і буркнуў:

– Добра. Каралі павінны дапамагаць сваякам. Клікну цыган-скае рушэнне, і калі будзе маё жаданне, магчыма, і ашчасліўлю цябе, мой бедны, але мужны сваяк. Толькі маёнтак твой... Прыпішаш яго назву да маіх тытулаў. Пажыві, пакуль тое, месяц-другі.

– Дзядзечка, вялікі кароль, - пачаў маліць “пасол”, - мае бедныя бацькі памруць з гора.

– Ну!
– раптам грозна, але ціха сказаў Знамяроўскі.
– Ты робак¹ ля ног маіх. Жыві і прасякайся ўсведамленнем маёй велічы. А пасля паглядзім. І не лямантуй, падобна як шакал і стравус... Ад майго настрою залежыць свет, а ты хто?.. Адпачывай. Пазнаёмся з маім мітра-палітам. Ён годны чалавек і калісьці ахрысціць усіх тваіх язычнікаў. Уласна кажучы, маім дбаннем гэтыя карычневыя д’яблы ўжо ахры-шчаны, але сапраўднае схіленне да веры дзядоў закладваецца, бо мітрапаліт мае частыя спатканні з зялёным зміем.

– Добра, - дрыжачым ад крыўды голасам сказаў Яноўскі.

Яму хаделася секануць шабляй гэтага вар’ята, але куды пойдзеш потым, што рабідь самотнаму і слабаму на гэтай грэшнай апалячанай беларускай зямлі?

А Знамяроўскі ўжо дабрадушна ўсміхнуўся:

– Ну-ну. Можа, заўтра ў паход пойдзем, можа, годам пазней, а можа, і ўсё жыццё тут праседзіш, і я табе ў спадчыну каралеўства пакіну, бо я яшчэ ў дзяўкох. Мая свентая воля. Я - кароль. Хачу -плюю, хачу - голым шпацырую, вось, як цяпер.