Хобіт, або вандроўка туды і назад

Толкин Джон Рональд Руэл

— Гномамі? — спытаў Більба, прыкідваючыся здзіўленым.

— Не спрабуй гуляцца са мною! — сказаў Драк. — Я ведаю пах і смак гномаў, як ніхто. Не кажы мне, што я магу з'есці поні з-пад гнома і не пачуць паху! Цябе чакае дрэнны канец, Вершнік на Бочках, калі й надалей ты будзеш бадзяцца з такімі сябрамі. Я не супраць, калі ты пойдзеш і перакажаш гэта ад майго імя.

Аднак цмок не сказаў Більба, што адзіны пах ён так і не пазнаў, менавіта, хобітаў. Ні з чым падобным за жыццё ён не сустракаўся, і гэта моцна яго азадачыла.

— Ну што, добрыя грошы ты атрымаў за куфель апошняй ноччу? — працягваў цмок. — Колькі атрымаў? Што,

нічога? А, так падобна да гномаў! Яны бадзяюцца вонкі, а твой абавязак — зрабіць найбольш недарэчную ды брудную працу за іх і вынесці, што здолееш, пакуль я не назіраю? I гэткае ты робіш для іх! Лічыш, табе дастанецца па справядлівасці? Не вер! Шчаслівы будзеш, калі ногі знясеш!

Більба адчуў сябе няўтульна, і нават досыць паскудна. Бо кожны раз, як цмокаў запытальны позірк кранаў яго, хобіт калаціўся ўсім целам і ледзь пярэчыў падсвядомаму жаданню зняць пярсцёнак, скочыць да цмока ды распавесці яму пра ўсё, як на духу. Ён быў блізка ад небяспекі трапіць пад цмокавы чары. Аднак жа, сабраўшы мужнасць, сказаў так:

— Не ўсё вам вядома, о Драк Наймацнейшы, не адно золата прывяло нас сюды.

— Ха, ха! Кажаш ужо, «нас»? — зарагатаў Драк. — Чаму ўжо не сказаць «чатырнаццаць нас» і не цямніць болып, спадар Шчаслівая Лічба? Мне прыемна чуць, што ў вас іншыя справы ў гэтых мясцінах, акрамя майго золата. У такім выпадку, можа, ты і не дарэмна змарнаваў час… Не ведаю, ці ж зразумеў ты, што, калі і ўцягнеш золата кавалак за кавалкам гадоў так за сотню, куды ты з ім падзенешся? Якая з яго карысць на горным схіле? Ці ў лесе? Шаноўны мой спадарыку, ці ж думаў ты хоць разок, што ж дастанецца табе самому? Чатырнаццатую частку, ці нешта такое, табе паабяцалі? А як жа яе давезці? А вазы, а ўзброеная ахова? А падаткі ды мыта за правоз па чужой зямлі?

I Драк зарагатаў уголас. Чорнае, чорнае ў яго было сэрца, злое і мудрае. Ведаў ён, што не на шмат памыліўся (калі памыліўся ўвогуле), хоць і падазраваў, што за ўсім стаялі людзі з Возера, і што большасці багацця прызначана было асесці ў горадзе на вадзе, які ў часы цмокавай маладосці зваўся Эзгарот.

Можа, вы наўрад ці паверыце таму, што небарака Більба цалкам быў збіты з тропу. Раней усе ягоныя думкі і планы былі пра тое, як дабрацца да Гары ды знайсці ўваход. Ніколі ён і не турбаваўся падумаць, як скарб вынесці, і ўжо дакладна ніколі не марыў пра тое, што ж яму застанецца з чатырнаццатай часткі пасля падарожжа да Торбы-пад-Стромай.

Гідкія, гідкія падазрэнні заварушыліся ў ягонай галаве: ці ж гномы забыліся на такую важную рэч, ці ж рагаталі ціхенька за ягонай спінай увесь час? Так цмокавы прамовы дзейнічаюць на недасведчаных. Зразумела, Більба павінен быў чакаць нечага падобнага, але ж надта магутны зламыснасцю быў Драк.

— Хачу заўважыць, — сказаў хобіт, намагаючыся застацца справядлівым да сяброў ды працягнуць гутарку, — што пра золата мы падумалі толькі потым. Мы рушылі праз горы і пад гарамі, па вадзе і па ветры дзеля помстыі О Драк Найзаможнейшы, вы ж павінны разумець, што поспех ваш прынёс вам мноства злых ворагаў?

Тут Драк разрагатаўся ўголас. Гук раскаціўся па пячоры, нібы пярун, Більба затросся разам з каменнем, а наверсе, у тунелі, гномы збіліся ў купу і вырашылі, што тут і спасцігнуў хобіта нечаканы і непрыемны канец.

— Помста! — фыркнуў цмок, і полымя ягоных вачэй асвятліла залю з паддогі да столі быццам маланка. — Помста! Кароль-Пад-Гарой

памёр, і дзе ж ягоныя кроўныя, што адважваюцца шукаць помсты? Уладар Дэйла Гірыён загінуў, я зжэр ягоных людзей, нібы воўк авечы статак, і дзе сыны ягоных сыноў, што адважыліся б наблізіцца да мяне? Я забіваю, дзе і калі пажадаю, і ніхто не здолее пярэчыць мне! Я адужаў ваяроў старажытнасці, а такіх цяпер ужо няма! Тады я быў малады і слабы, цяпер я сталы і моцны, моцны, моцны, о Злодзей з ценю! Мая браня, як дзесяць тарчаў, мае кіпцюры, нібы драты, мой хвост сцігае, нібы маланка, мае крылы — навальніца, мой подых — смерць!

— Мне ўвесь час здавалася, — перапалохана прапішчэў Більба, — што цмокі трохі мякчэй знізу, асабліва ў месцы… грудзей, вось, але ж безумоўна, што такая моцна абароненая асоба паклапацілася і пра гэтае.

Цмокава пахвальба адразу спынілася.

— Дрэнна табе здавалася, — гыркнуў той. — Можа, так і было раней, а цяпер мая браня паўсюль з жалезнай лускі ды каштоўных камянёў. Аніякае лязо мяне не дастане!

— Трэба мне было здагадацца, — сказаў Більба. — I сапраўды, няма на свеце роўнага Ўладару Драку Непераможнаму. Якая раскоша — мець камізэльку з цудоўнейшых дыямантаў!

— Так, найкаштоўнейшая яна і сапраўды незвычайная, — сказаў цмок, супраць усялякага сэнсу задаволены. Не ведаў ён, што хобіт заўважыў ягоны дзівосны набрушнік яшчэ падчас першага візіту, і па прычынах надта асабістых з нецярплівасцю чакаў, пакуль выпадзе шанец зірнуць лепш. Цмок перакаціўся з боку на бок.

— Зірні! Ну што ты на гэта скажаш!

— Асляпляльна! Цудоўна! Неверагодная прыгажосць! Даска-нала! — з захапленнем выгукнуў Більба, але ж пра сябе дадаў: «Стары дурань! I не ведаеш, што ў цябе на грудзях пад леваю лапай голае цела вытыркаецца, нібы слімак з ракаўкі!

Ну, пасля такога відовішча адзінай ягонай мэтай было вы-правіцца па сваіх справах.

— Ну, я больш не адважваюся затрымліваць Вашмосць ці пазбаўляць вас найпатрэбнага адпачьшку. Здаецца мне, даволі цяжкаватая справа поні лавіць. А тым больш узломшчыкаў, — дадаў хобіт на развітанне, калі праслізнуў у тунель ды панёсся ўверх.

Лепш бы яму было прамаўчаць, бо цмок выдзьмуў жудаснае полымя наўздагон, і хоць хобіт бег вельмі спрытна, не паспеў уцячы дастаткова далёка, як страшэнная цмокава галава пры-ціснулася ва ўваход у тунель. Пашанцавала яшчэ, што галава цалкам не пралезла, але ж з ноздраў вылецела столькі полымя ды пары, што ледзь не спапялілі беднага хобіта. Більба захістаўся і пакульгаў наверх, ледзь не аслеплы, дашчэнту перапалоханы, абпалены. Надта ўжо яму спадабалася ўласная вынаходлівасць ды разважлівасць падчас гутаркі з цмокам, толькі апошняя памылка болем апёкаў вярнула яго да рэчаіснасці.

— Ніколі не смейся з жывога цмока, дурань Більба! — сказаў ён сабе, і тое зрабілася ягонай улюбёнай прымаўкай, а потым і агульнай. «Не скончылася яшчэ мая прыгода», — дадаў ён, і гэтае таксама было вельмі падобна да праўды.

Дзень хіліўся да вечара, калі зноў хобіт крочыў вонкі з тунеля, захістаўся ды самлеў проста на «ганку». Гномы вярнулі яго да прытомнасці, апрацавалі ягоныя апёкі, як маглі, але шмат часу прайшло перш, чым валасы зноў выраслі на патыліцы ды пятках хобіта. Бо іх спаліла, ушчэнт спапяліла да самай скуры. Усе наўзахапкі намагаліся развесяліць хобіта ды вярнуць яму нар-мальны настрой, бо жадалі пачуць, што здарылася, чаму цмок гэтак лютаваў і як Більба ўцёк.