Индоевропейцы Евразии и славяне
Шрифт:
Шведский | Немецкий | Латинский | Греческий | Литовский | Н.-лужицкий, в.-лужицкий | Польский | Русский | Авеста (иранский) | Древнеиндийский |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
hus | · | domus | dimstis | dom | dom | дом | dam | dam, dan | |
gard | hof | fores | · | dwor | dwor | двор | дарбар (дари) | dvaras | |
port glind | · | fores | vartai | rota, wrota | wrota | ворота | вар, дарваза (дари) | vrtis | |
stolp | stollen | sudis | sulas | · | · | столб | стен (дари) | sthuna | |
kupol | kuppel | · | · | · | · | · | свод купол | · | svar |
hostack | schober, dach, dah | stirta | , | stogas | stog, stoh | stog | стог [крыша] | то да (дари) | sthaga |
halm | · | sterno, stipula, culmus | · | sloma | sloma | солома, стерна | · | cilas, sterna, barhis | |
· | · | · | · | · | · | · | амбар | амбар (дари) | sambhara |
spis | ofen | aula, fornus, caminus | kepti | pjac, pjec | pies | печь, каменка | · | rbisa, ukha | |
varme | · | tepide | · | · | soply, coply | cieply | тепло | · | taptas |
eld ljus | feuer licht | ignis | ugnis | hogen, wohen | ogien | огонь | agnis (хетт.) | agni | |
· | wall | vallum | · | · | · | wal | вал | · | vala |
kanal | kanal | canalis | kanalas | · | · | канал | · | kulya | |
ang fala | acker | ager, palam | , | · | polo | pole | поле
| · | agras, ajra |
vic, fih (кельт.) | weihs (гот.) | vicus | vicos | · | · | весь | vis, vit | vie, vecas | |
stad | gards (гот.) | urbs | · | gardas | grod, tirod | grod | город | · | grhas, arma |
torn | burg | purgus, turris | , | pilis | tur | tur | тур, туров | бурдж (дари) | pur |
· | heim, haims (гот.) | · | kiemas | · | · | край | · | ksaya | |
hus | haus | · | · | · | · | chata | хата | kata | · |
tur | daur (гот.) weide | · | · | · | · | · | дверь | · | · |
trumpet | · | tuba | · | · | tsuba, truba | traba | труба | турум (дари) | · |
· | spane | schidiae | · | skiedua | scep | szczep | щепа | хашак (дари) | · |
ho | · | fenum | , | sieno | seno, syno | siano | сено | · | · |
· | stall (англ.) | stabulatio | · | · | · | стойло | · | · | |
· | weide | · | · | · | · | · | выгон | вуршо (дари) | · |
bad | · | balneum | · | · | · | баня | · | · | |
· | ruin | · | · | rovine | · | · | руины | · | · |
· | hufe | · | · | · | · | сад | · | · | |
· | dorf, thaurp (гот.) | · | · | dirwa | · | · | деревня, дерн | · | · |
land (кельт.) | land (гот.) | list | · | lendu | · | · | лядина | · | · |
Дом столбовой конструкции, укрытый соломенной крышей, снабжался печью-каменкой, отапливавшей его до свода. Двор, включавший амбар и иные хозяйственные постройки, защищался оградой или валом, разомкнутым воротами.
Объединения мелких поселений составляли вики или веси, в свою очередь группировавшиеся вокруг огороженных укреплений (городов), туров (pur), являвшихся крепостями.
Во II тыс. до н. э. все более глубокое разобщение между восточной и западной группами индоевропейцев сказалось и на названиях селений, и на отдельных деталях строений и сельскохозяйственных угодий.
Шведский | Немецкий | Латинский | Греческий | Литовский | H.-лужицкий, в.-лужицкий | Польский | Русский | Авеста (иранский) | Древнеиндийский |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
охе, охаг | ochse | · | · | · | wol | wol | вол | · | vahni, vadhri, ukshan |
tjur, boukko (кельт.) | stiur (гот.) | bos, bovis | · | byk | byk | бык, тур, говядо | · | gao | |
· | · | · | · | · | · | · | · | · | staoro |
ко | kuh | ceva | karve | krowa, kruwa | krowa | корова | · | gva | |
hast | ehu, knight (англ.) | equus, caballio | , , | kumela | kon | kon | конь | aspa | acvas |
get | ziege | · | , | ozka | koza | koza | коза | azak (перс.) | aja |
far | ou (д.в.н.) | ovis | avis | wejca, wowca | owca | овца | · | avis | |
bagg | ram (англ.) | · | , , , | · | baran, boran | baran | баран | · | urana |
hund | hund | canis | , | suo | · | · | собака | spaka | cva |
· | buffel | bubalus | buivolas | buwol | baj wol | буйвол | · | · | |
asn | esel | asinus, asellus | asilelis | wosol | osiol | осел | · | · | |
· | maultier | · | mulas | · | mul | мул | · | · | |
svin | schwein | serofa, sus, suis | , , | · | swina, swinja | swinia | свинья | hu | · |
· | kamuchen | cunicuius | · | · | krolik | кролик | · | · | |
katt | katze | catta | katinas | kot | kot | кот | · | · | |
fagel | vogel | avis | , | paukstis | ptak | ptak | птица | putra | potas vi |
and, ander | ente | anas | antis | · | · | утка | ati | atis | |
gas | gans | anser | zasis | gys, hus | ges | гусь | · | hansas | |
hona | · | · | · | kura | kura | курица | horos | kulalas, cokoras | |
tupp | puter | · | , | · | · | · | петух | horos | · |
bi | · | apis | · | bitis, bite | cola, pcola | pszczola | пчела бъчела | · | · |
Волы, быки и коровы в V–III тыс. до н. э. составляли основу стада крупного рогатого скота. Козы, овцы и бараны дополняли стадо и, охраняемые конными пастухами и собаками, также покрывали тысячи километров в необозримых степях Евразии. По мере оседания западного крыла на земли Европы, шедшего особенно активно в III–II тыс. до н. э., в хозяйственном обиходе появились новые животные. Наиболее ярким признаком оседлости явилась свинья, мало известная хеттам и индоарийцам.
Весьма развитым ещё в эпоху единства индоевропейского языка было птицеводство, заключавшееся в выращивании уток, гусей и кур.
Шведский | Немецкий | Латинский | Греческий | Литовский | H.-лужицкий, в.-лужицкий | Польский | Русский | Авеста (иранский) | Древнеиндийский |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
korn | ehir, gerste | aceris, horde, urn | , | javai | jacmen, jecmjen | jeczmien | ячмень | · | yavas |
havre | oats (англ.) | avena | avizos, oviza | hows, | owies | овес | · | avasam | |
vete | · | zea, siligo | , , | kvietys, purai | psenica, zito | pszenica, zyto | пшеница, жито | · | pistam |
sad, korn | kerno | senen, granum | java, zirnis, grudas | zemo, zorno | ziarno | зерно, семя | галла (дари.) | jurnas | |
foster | · | · | · | · | plod | plod | плод | · | pippala |
peppar | pfeffer | piper | , | pipiras | peper, popjer | pieprz | перец | · | pippali |
pepparr ot | · | · | , | krienas | ksen, khren | chrzan | хрен | · | ksaras |
lin | lein | linium | , | linas | lan, len | len | лен | · | · |
rag | roggen | secale | , | rugus | rez, roz | rez | рожь | · | · |
gryn | grutze | · | kruopos | ksupa | krupa | крупа | · | · | |
· | erbse | ervum | · | · | · | горох | · | · | |
bon | fasol | phaselus, faba | , | · | · | fasola | фасоль, боб | · | · |
vallmo, valmog, hi | mohn | papaver | , | maguona | mak | mak | мак | · | · |
· | apfel | · | · | obulas, woble (прусс.) | · | · | яблоко | aball | · |
bar | · | baca | uoga | jagoda, jahoda | jagoda | ягода | · | · | |
ros | reis | rosa | roze | roz | roz | роза | · | · | |
persilja | petersilie | petroselinon | petrazole | · | pietruszka | петрушка | · | · | |
kal | cohl | caputium | · | kapustai | · | kapusta | капуста | · | · |
mynta | minze | mentha | , | meta | mjatej | mieta | мята | · | · |
lok | lauch rams | · | lankas | · | luk | лук | · | · | |
morot | mohren | · | · | morka | marchwej, morchej | marchew | морковь | · | · |
sallad | salat | · | · | salota | · | · | салат | · | · |
rodbeta | · | · | · | · | · | свекла | · | · |
Некогда деревянные, а позже и металлические рала в V–IV тыс. до н. э. вспахивали землю под посевы ячменя, овса, пшеницы. После вторжения носителей культуры шнуровой керамики (рубеж III–II тыс.
Шведский | Немецкий | Латинский | Греческий | Литовский | H.-лужицкий, в.-лужицкий | Польский | Русский | Авеста (иранский) | Древнеиндийский |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
mjolk | milch, meluk | melca, mulseo | , | malkas, pienas | mloko | mleko | молоко | · | mа, payas |
olja, smor | anko, anke | unguen, buturum [battuo — бить] | , | · | maslo | maslo | масло [мазать] | · | ajya, sarpis |
· | · | serum | , | · | · | · | сыворотка, творог | tuirya | sara |
mjol | mehl | · | · | · | muka | maka | мука | · | maca |
brod, sad | hlaifs (гот.) | panis, far | javai, kliepas, duona | chleb, khieb | chleb | хлеб ячменный | додей (дари) | yavas | |
foda, naring, mat | essen | esca | · | penas edis | jed, pica | pica | пища, еда | · | pacata |
smula | krume | mica | krusa | · | · | крошка | · | ksudra | |
sad | same | semino | · | sekla, semens | seme, symjo | siemie | семя | · | bija |
kott, meat (англ.) | mimz (гот.) | caro, viscus | mesa | mjaso | mieso | мясо | · | mamsam | |
fett | · | · | · | · | · | zyr | жир | · | ghrta |
· | marg (д.в.н.) | · | · | · | · | · | мозг | mazga | majjan |
honung, mid (кельт.) | met metu | mel, mellis | medus | mjod, med | miod | мед | madu | madhu | |
saft | saft | sucus | sultys | sok | sok | сок | homa | soma | |
· | humall | humulus | · | · | · | · | хмель | haoma | · |
agg | · | ounm | · | · | jaje | яйцо | aia | · | |
vax | wachs | viscum, cera | , | vaskas | wosk | wosk | воск | · | · |
vin | wein | vinum | vins (латыш.) | wino | wino | вино | · | · | |
salt | salz | sal, sails | sals (латыш.) | sol | sol | соль | · | · | |
ost | sur | caseus | · | suris | syra, sera | ser | сыр | · | · |
· | galle | fel | · | · | · | желчь | · | · |
В V–IV тыс. до н. э. индоевропейцы мололи муку и пекли ячменный хлеб, неотъемлемую составляющую их пищи.
Мы показали выше, что разведением крупного и мелкого рогатого скота индоевропейцы занимались еще в эпоху языкового единства и оттого присутствие мяса в их рационе естественно издревле.
Сбором мёда и разведением пчел индоевропейцы занимались ещё в V тыс. до н. э. и ранее. Мы подметили выше, что промышленное птицеводство также восходит к эпохе языкового единства, что естественно сопровождалось производством яиц.
И вновь мы видим, как по мере разделения языков в Европе ширился круг продукции сельского хозяйства.
Шведский | Немецкий | Латинский | Греческий | Литовский | H.-лужицкий, в.-лужицкий | Польский | Русский | Авеста (иранский) | Древнеиндийский |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
man | mannus | man | · | · | muz, meza | maz | муж | manus | man, manus |
moder | muoter | mater, matris | mote | mas, mac | mac | мать | matar, macar (тохар.) | mata | |
fader | vater, atta (гот.) | pater, atta, papa | , , | · | wosc, wotc | ojciec | отец | расаг (тохар.) | pita |
kvinna | qino | marita, femina | · | zona | zona | жена, женщина | gena | mena, vadhu | |
ungdom | juggs | juventa | · | jaunas | junk | junosza | юный | yuvan | yahva, yuvan |
dotter | dauhtar (гот.) | gnata, filia | dukte | · | · | дочь | dugedar | duhita | |
flicka | · | virgo | · | · | zowka, dzowka | dziewc | дева | · | devi |
son | sohn | filius | · | · | syn | syn | сын | hunu, se (тохар.) | sun, putrah |
genus, slakt | · | gens | · | rads (латш.) | rod | rod | род | · | rodasi, ganaih |
· | · | senex | · | storas | stary | stary | старец | · | sanaka |
· | · | senacta | · | · | · | · | старость | · | sanak |
broder | bruder brothar (гот.) | frater | broterelis | brats, bratr | brat | брат | bratar, pracar (тохар.) | bhrata | |
siur (кельт.) | svistar (гот.) | soror | sesuo | sotsa, sotra | siostra | сестра | hvaihar | svasar | |
anka | wit, we, widuwo (гот.) | vidua | · | hudowa, wudowa | wdowa | вдова | vidava | vidhava | |
svar | schwaher, swehur (д.в.н.) | socer | securas | · | swiekier | свекр | hvasura | cvacuras | |
· | swigur | socrus | · | · | swiekry | свекровь | husru | cvacrus | |
· | · | · | · | cest | tesc | тесть | · | · | |
· | schnur, snur | nurus | · | · | sneszka | сноха | · | snusha, snusa | |
· | (д.в.н.) | · | · | · | · | · | · | · | · |
· | zeihhur | levir | dieveris | · | dzicwierz | деверь | · | devar | |
· | · | glos | · | · | zelwa | золовка | · | · | |
· | awo (гот.) [бабка] | avus [дед] | awynas anukas | wnuk | wnuk | внук | anu | anu, anvanc | |
· | babe | · | · | · | boba | baba | бабка, баба | · | · |
· | · | · | dede, deds, (латш.) | zed, dzed | dziad | дед | · | · | |
· | hagestolz | coelibes | · | · | · | chlostac | холостяк | · | khalatis |
Шведский | Немецкий | Латинский | Греческий | Литовский | H.-лужицкий, в.-лужицкий | Польский | Русский | Авеста (иранский) | Древнеиндийский |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
fotsula | fotus (гот.) | pes, pedis | peda | pesy, pesi | pieszy podezwa | пада [нога], подошва, пеший | · | pada | |
hjarta | herz, hairto (гот.) | cor, cordis | , | sirdis | serce | serce | сердце | zered, kard (хетт.) | hrd |
itrar, mage | · | interior | · | hutsoba, wutroha | watroba | утроба | antara | udara, jathara | |
sprak, tunga | · | linguo (lingo — лизать) | · | liezuvis | jezyk, jazyk | jezyk | язык | hizva | luhu |
oga | · | oculus | , | akis | hoko, woko | oko | око | · | aksi |
puckel | · | · | · | gjarb, horb | garb | горб | · | kubh | |
uilen (кельт.) | elle, aleina (гот.) | ulna | alkune, uolektis | loks, lohc | lokiec | локоть | aretna | aratnis | |
skagg | bart | barba, berbis | · | barzda | broda | broda | борода | · | · |
Одним из ярчайших примеров устойчивости древнейших форм языка является название ноги (подошвы, пады).
Шведский | Немецкий | Латинский | Греческий | Литовский | H.-лужицкий, в.-лужицкий | Польский | Русский | Авеста (иранский) | Древнеиндийский |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
isarno | eisen | ensis | · | · | · | · | меч, острый | · | asi |
· | · | hasta, lancea | · | · | · | пика, шест | · | heti, rsti | |
pil (skjuta — стрелять) | · | sagitta | strela | stsela, trela | strzala | стрела | · | isu | |
skold, skydd | shield (англ.) | scutum | skydas | scit, skit | szczyt | щит | cinap (дари.) | · | |
hjalm | helmet (англ.) | cassis | , | · | · | szlom | каска, шлем | хул (дари.) | · |
byxor | · | · | , | · | · | part | порты, штаны | партуг (дари.) | · |
skosnore | string (англ.) | · | · | · | · | sznur | шнур | танат (дари.) | · |
tyg | tissue (англ.) | tela, textile | , | · | · | · | ткань | tanesia (дари.) | · |
har | woll, hear | vorsus, vellus | varsa | · | · | ворс | порз | urna | |
hatt | kappe | cappa | · | kepuraite | · | · | колпак | · | · |
· | ernust | rota, raeda | · | · | · | · | рать | eretis | ratha [колесница] |
hjul | rad | colo, rota | · | ratas | kolaso, koleso | kolo | колесо | cahra | cakras, rat |