Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга II
Шрифт:
– Паніч Алеська! Паніч Алеська!
І кінуўся яму на грудзі.
– Бож-жа ж мой! А як жа я чакаў! Кожную раніцу. Калі гэта, думаю, тая хвароба адпусціць? Не пускалі мяне. Нікога не пускалі. Нават ад Міхалінкі чапавека не пусцілі.
Алесь абняў гэтага першага чалавека са зноў здабытага свету.
– Ну кінь, Халімоне. Бачыш, усё добра. Жывы.
Прагна спытаў:
– Што там новага?
Кірдун зразумеў па гэтым пытанні, што з хваробай усё скончана.
– Трэба, трэба было, каб устаў. Прыбягаў хлапец ад Міхаліны.
Алесь адчуў, як сабралася пад скурай пасвяжэлае цела. Вочы звузіліся жорстка.
– Я сказаў, што хворыя. Яе не пушчаюць. Бегчы хацела, – захлынаўся Халява.
– Яшчэ што? – сурова спытаў Алесь.
– Лухта, паніч. За гэты час некаторыя нават не паслалі спытаць, як з вамі... Стары пан пасмейваецца. Кажа: “Б-бай-кот”, вось як. Увесь заходні попуст наваколля – Таркайлы, ды Браніборскі, ды іншыя... Хаданскі крычаў, стары Мікіта: “Выдыхае старое кубло! Чаго чакаеце, малодшыя?! Хутка і Вежу здыхаць! Ганіце яго, пакуль тая справа, з камітэта ды адусюль. Чырвань з гэтых “чырвоных” пусціць трэба!” Добра, што на зборні большасць малодшых паўсталі на іх. Пана Кастуся Кроера Юллян Раткевіч за дзверы выкінуў. Дуэля была... да першай крыві.
– Забілі некага? – спытаў Алесь.
– Падрапіны ў абаіх.
– Ну, байкот – гэта лухта, – спяшаўся Алесь. – Яшчэ што?
– “Ку-га” зрабіла аблаву на Чорнага Войну.
– Забілі?
– Выслізнуў... А потым прыйшоў ліст з пагрозаю ад “Ку-гі” Юлляну Раткевічу.
– За што?
– А д’ябал яго ведае, – Кірдун раптам стаў. – Панічыку, сакрэт.
Нешта такое было ў ягоным голасе, што Алесь таксама спыніўся.
– Думаю, Кроер са злосці прыслаў... Са злосці на Юлляна... Толькі маўчыце...
– Не жартуй, – сурова сказаў Алесь. – Чаму думаеш?
– А каму Юллян калі зашкодзіў... І потым... Памятаеце, Таркайла казаў, што людзі “Ку-гі” перапынілі лёкая ягонага, Пятра, і далі папярэджане...
– Ну?
– Пятро нічога не ведае, – шэптам сказаў Кірдун. – Я нібы выпадкова загаварыў з ім. Ніхто яго не перапыняў. Нічога ён, Пятро, не перадаваў.
Алесь аслупянеў.
– Таркайлы?
– Яны, пане Алесь, – проста сказаў Кірдун.
Алесь пайшоў, амаль пабег газонам. Белая прасціна лунала ў паветры.
– Наконт Кроера – кінь і думаць. Доказу няма, хоць і падобна на яго. А Таркайлы – маеш рацыю.
Чырвань кінулася яму ў шчокі, вочы блішчэлі.
– Рыхтуйся, Халімон. Мы ім тут зараз дубоў наломім.
Стары Вежа яшчэ здалёк пачуў гоман і зразумеў: абышлося.
І ўсё ж ён звыкла стрымаўся і не выявіў сваіх пачуццяў. Паглыбіўся ў кнігу, а потым кінуў на Алеся такі позірк, нібы нічога і не здарылася, нібы толькі гадзіну назад яны разышліся.
– Чаго гэта крык і шум вялік, і рэчы многія ва ўсіх баярэх?
Алесь расказаў.
– Ну і што думаеш рабіць?
– Украду.
– Ты, братачка, раней чым красці, хоць апраніся. Як ты жаніхацца паедзеш такім Хрыстом. Тут табе не Палясціна
– Таркайлу трэба правучыць.
– Як? – іранічна спытаў дзед.
– Двабой.
– З ім? Па-першае, гэта ўжо не двабой, а трыбой. Іх жа двое. А па-другое, не пойдзе ён з табою біцца. Ён гандляр, хоць і дваранін.
– Трэба, каб Ісленьеў ведаў.
– Нашто? І так яму з намі клопату. Рускія людзі блізка бяруць да сэрца чужыя беды. А яму іх хапала і сваіх, яшчэ з часоў мяцяжу... У справу з Таркайлам старога не цягні. – Падумаў. Затым сказаў: – На Таркайлу нельга глядзець як на роўнага. Загадай, каб запрэглі коней.
...Упершыню за ўвесь час дзед пераапрануўся ў парадную вопратку. Сядзеў побач з унукам велічны і строгі. Маўчаў усю дарогу да дома Таркайлаў. Калі фурманка спынілася, сказаў Алесю:
– Чакай мяне тут.
Пайшоў у дом. На парозе паспрабавала была ўтрымаць Сабіна.
– Брата няма дома. Толькі панскі брат.
– Ён мне і патрэбен.
І прайшоў паўз яе.
Тодар Таркайла ўбачыў Вежу і разгубіўся.
Па сполаху ў вачах Вежа ўпэўніўся: ён.
– То як панавы справы?
– Якія? – спытаў Таркайла.
– Пан ведае якія. Не мне іх яму нагадваць.
– Я, прабачце, не разумею...
– Дарма. А манастыр пан Тодар помніць?
– Дальбог жа, не...
– До, – кінуў Вежа. – Не будзем траціць часу. І ты ведаеш усё, і я. Не мне гэта ўсё ўдакладняць. І не мне, вядома, на цябе даносіць. Але папярэджваю, Тодар, каб ведаў, на што ўздымаеш руку. Хлопчык мой Алесь... Крыўдзіць яго і цару не дам, а табе і пагатоў.
– Вы забываецеся...
– Я – не. А вось ты забыўся. Ты ніколі не думаў, чаму твае вэксалі Платон Рылаў з Веткі на спагнанне не падае?.. А дарма. Падумай. Вэксалі тыя ў мяне. Не хацеў я ганьбы чалавеку адной зямлі, двараніну. Трэба табе прыйсці – да каго ўжо сам ведаеш – і прасіць дазволу tirer mon 'epingle du jeu [53] .
53
Выйсці з гульні (франц.).
– Я не разумею...
– Кінь. Кінь, кажу. Усё разумееш. З тваім розумам не ў палітыку лезці. Толькі ў гароху сядзець. І іншым скажы, Вежа іх таксама ведае. І не злітуецца. А таму, калі яшчэ нехта ў загорскім наваколлі хоць раз кугакне – я цябе жабраваць пушчу.
Памаўчаў.
– І гэта яшчэ не ўсё. На месцы манастыра – попел. Будзе ён і на месцы вашых дамоў – колькі іх ні ёсць. Цярпеў я. Дарма трываў. Больш не буду. На тым – бывай.
...Коні беглі мерна. Стары маўчаў. І толькі ля павароткі на Вежу раптам пачаў гаварыць, нібы сам сабе: