Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга II
Шрифт:
– Шчаўкунчыкі замшэлыя... Своеасаблівы “гоцкі альманах” [50] Дэбрэ з Дзебраў. Рыцары маннай кашы і таркаванай морквы.
Гэта былі яшчэ самыя мяккія з ягоных эпітэтаў. Але сёння Вежа, страшэнна схуднелы, глядзеў на “рыцараў маннай кашы” з трывогай.
Маўчанне рабілася цяжкім.
– Мроя [51] , – глуха сказаў Янка Камар.
Маўчанне.
– Ява, – сказаў сівы аж да прозелені стары Вітахмовіч. – Памяць продкаў. Ён памрэ.
50
Дыпламатычны
Дзебры – мяшчанскі раён пад Магілёвам, раней разбойніцкае ўрочышча.
Дэбрэ – кніга англійскага пэрства.
51
Ява, або мроя, апісана ў “Здароўя шляху верным” (1715). Але няпрўда тое, што выпадкі яе былі толькі на Прыдняпроўі. Як каўтун разы два быў зафіксаваны ў Ламбардыі, так выпадкі хваробы, падобнай на яву, апісаны, кажуць, у Тыбеце.
Жоўчнае аблічча Юлляна Раткевіча было непарушнае.
– Бадай, сапраўды, усё, – сказаў Раткевіч Юллян. – Ён не хоча жыць... Колькі часу яе ў нас не было?
Вінцук Рамінскі думаў:
– Нешта не памятаю. Ці не ў польскі раздзел, пане Вітахмовіч?
– Тады, – сказаў той. – Я чаму памятаю, мне тады было трыццаць чатыры, і я збіраўся другі раз ажаніцца. Розных нявест прапанавалі. Адна была сястра пана Юрася Жукоўскага. Пан Юрась захварэў у семдзесят трэцім. Пры Кацярыне. Пачаў сніць нанава жыццё. Але не кавалкамі з розных часоў, а нібы... адной... плынню. Сніў, як рабілі запасы ў пушчы, як білі аленяў і зуброў, як салілі. Як потым ішла раць на Крутыя горы біць татар. Дасніў да сярэдзіны бою – і памёр... Нічога нельга было зрабіць...
Падумаў.
– Яшчэ раней, гады за чатыры- пяць, захварэлі Аляхновіч-Спіса і Янук Корста, стрыечны брат прапрадзеда гэтага шчанюка Юлляна.
Вітахмовіч помніў спрэчку аб тым, ці прымаць Раткевіча, але начыста забыў, – а можа, зрабіў выгляд? – што “гэты шчанюк” сяздіць зараз між іх.
Юллян усміхнуўся сам сабе.
– Спіса памёр, – сказаў Вітахмовіч. – А Корста выжыў. Хоць, па прозвішчу мяркуючы, памерці б Корсце... [52] Але тут ужо як хто, так што ты, Данііл, не думай занадта.
52
Корста – труна з суцэльнай калоды.
Забубнеў:
– Хвароба... хвароба... хвароба... Такая ўжо хвароба.
Нешта не чуў я, каб гэтай хваробай нехта, акрамя нас, хварэў.
Лук’ян Сіпайла сказаў:
– Рада, памятаеце, меркавала, што і ў Акіма, вашага бацькі, былі зачаткі.
– Рада адмовілася ад гэтай думкі, – сказаў Барысевіч-Кальчуга.
Вежа сплёў пальцы.
– Чорт, – сказаў ён. – Уражлівасць дурная. Ідыёцкая дурная ўражлівасць. І такія страшныя для маладога падзеі.
– Сілы саслабелі, – сказаў Камар. – Абыякавасць.
– Несвядома спрабуе адысці ад нясцерпнага свету, – сказаў Раткевіч Юллян.
–
– Царкву кінь, – сказаў Юллян. – Хіба яна справілася хоць з адной справаю, што ёй даручылі: з дабром, любоўю, мараллю?..
– Ды, можа, абыдзецца, – сказаў Вінцук Рамінскі.
– Не, – сказаў Сіпайла. – Стома – смерць. Ідзі вышэй сіл сваіх, і станеш жыць доўга. Трэба, каб ён ніколі больш не стамляўся. Супакоіць яго трэба... Спакой.
Усе маўчалі. Потым Вежа нясмела сказаў:
– То што? Неба?
– Відаць, – сказаў Барысевіч-Кальчуга. – Больш нічога не зробіш.
– Дзе? – спытаў Сіпайла.
Вежа кашлянуў:
– Храм сонца!
Юллян падумаў.
– Бадай, праўда. Самае высокае, самае блізкае да неба месца. Даўжэй за ўсё наваколле бачыць сонца. Музыка, трубы гэтыя, не пашкодзяць?
– А што яны пашкодзяць, – сказаў Вежа. – На ўсходзе сонца радасны спеў, на захадзе – сумны. Урэшце, як Камар скажа.
Усе глядзелі на змрочнага Янку Камара, галоўнага чалавека ў той справе, што яны збіраліся рабіць.
– Узгорак стромы, – сказаў Камар. – Макуша – голая . Неба будзе колькі хочаш. Мала чалавек яго бачыць, як, не раўнуючы, свіння, а тут за лічаныя дні – на ўсё жыццё. Хай будзе так. Толькі ў парк не пускайце нікога, нават самых блізкіх. Яму цяпер нельга бачыць людзей.
Ён ляжаў перад імі голы і не саромеўся гэтага. Яму было ўсё адно. Толькі крыху непрыемна, што ўсе вокны адчынены, заслоны зняты і свежы ветрык вее на голае цела. Халаднавата было, і гэта перашкаджала прачнуцца ад сну, у якім былі дзед, Міхаліна і іншыя, зноў пачаць жыць, бачыць пажары, патокі крыві ў вежных рыштоках, чуць гукі сечы, стогны сталі і выгукі.
Толькі што яго з гадзіну парылі ў самай гарачай пары, хасталі венікамі і аблівалі мятнай вадою. Потым
Яшчэ з гадзіну мылі ў прахалодным басейне. Ён страшэнна замёрз. І вось цяпер, не адчуваючы нічога, акрамя холаду, ён ляжаў на мяккай посцілцы.
Янка Камар сядзеў ля яго і дзіўна, нейкімі дробнымі рухамі трох пальцаў гладзіў ягоную галаву. Ад гэтых дотыкаў хіліла ў дзівосную свежую дрымоту, злёгку паколвала ў каранях валасоў.
Славуты майстра Камар распачынаў сваю справу. Рэдкую, невытлумачальную справу. Тую, якой не ведаў ніхто ў загорскім наваколлі. Толькі ён ды два ягоныя вучні. Вучні і слугі стаялі побач, а Камар гладзіў і гладзіў галаву, глядзеў у Алесевы вочы. І ад гэтага рабілася трохі лягчэй.
І ўрэшце Камар загаварыў. Нават не загаварыў, а нібы заспяваў журліва-тонкім рэчытатывам.
– Глядзі, глядзі на свет. Глядзі, любы хлопча, на свет. Глядзі. Глядзі. Неба над табою. Шмат. Шмат неба. Сіняга-сіняга неба. Аблокі плывуць, як караблі. Нясуць, нясуць душу над зямлёю. Нясуць. Зямля ўнізе вялікая. Зямля ўнізе цёплая. Зямля ўнізе добрая. І неба над зямлёй вялікае. І неба над зямлёй цёплае. І неба над зямлёй добрае. І аблокі між небам і зямлёй. Ты – у аблоках, аблокі – у табе. Сіняе-сіняе неба, белыя-белыя аблокі, чыстая-чыстая зямля. Нельга не быць шчаслівым. Нельга. Нельга. Паглядзі, пераканайся, што ты шчаслівы.