Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга II

Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч

– Забіў, – сказаў ён. – Забіў ты мяне.

Кандратава стрэльба хадзіла перад ягоным тварам.

– Нічога, – сказаў ён, хілячыся наперад. – I цябе так... I цябе... I ўсіх вас так.

Другі стрэл нібы штурхнуў увесь свет у ягоны лоб.

...Кандрат прадзьмуў ствалы. Звыкла, як кожны селянін, што беражэ сваю зброю. Сіні дымок двума струменьчыкамі – слабейшым і моцным – вылецеў з іх.

Потым Кагут схіліўся над забітым і здзёр з ягоных грудзей запэцканы ў крыві вацок. У ім зазвінела і зашалахцела.

–

Хадзі, памыйся перад страшным судом.

Таркайлава цела перавесілася з насцілу, упала з невялікай вышыні ў мелкую, на каменьчыках, плынь.

З хвіліну Кандрат глядзеў, як каламутна-шэра пацьмянела празрыстая вада, як потым сплыла каламуць і на яе месца з’явілася ружовае. Дурныя печкуры кідаліся да гэтага ружовага, нібы дзяўблі, сплывалі разам з ім па плыні.

Хутка вада была ўжо зноў празрыстая. Плынь прыўзняла ногі забітага, і яны слаба варушыліся на перападзе.

Кандрат павярнуўся да коней.

– А вы чаго будзеце торгацца, бедныя? Ану, давай! Ану!

Ён падсунуў плячук пад таратайку і падаў яе ўгору. Колы выскачылі. Коні хвіліну стаялі, а потым павольна пайшлі: без гаспадара туды, куды і з ім.

Кандрат злез з адхону і пайшоў па вадзе. Не туды, куды сплывала тое і дзе мітусіліся печкуры, а ў другі бок.

Прайшоўшы крокаў сто, ён вымыў вацок і рукі ў сцюдзёнай вадзе і зноў рушыў плынню. Потым пайшоў ярам. Пасля натрапіў на лагчынку з чорнымі люстэркамі вады. Размахнуўся і кінуў вацок разам з тым, што звінела і шалахцела, у чорнае “пушчанскае вока”.

Зноў рушыў адхонам. Азірнуўся.

На паверхні чорнай вады знікалі кругі...

За тыдзень паліцыя і нават Мусатаў са сваіл падначаленым, Буланцовым, ператрэслі ўсё наваколле. Аблавы хадзілі па пушчах, людзі з цяжкасцямі, часам рызыкуючы жыццём, забрыдалі нават на некаторыя выспы сярод дрыгвы.

Война, як заўсёды, адседзеўся ў нейкай са сваіх шматлікіх схованак. Людзі Корчака даўно не з’яўляліся ў наваколлі.

Злавілі двух-трох выпадковых валацуг, але забойцаў не знайшлі. Іван Таркайла цяпер нікуды не ездзіў адзін, а ўначы сядзеў у фальварку, зачыніўшы ўсе аканіцы.

Адзіны чалавек, якога здарэнне прывяло ў лютасць, быў Кроер. Ясна, хто зрабіў. Мужычкі каханенькія. Ніхто іншы – яны! Невядома толькі хто. 3 Таркайлавых нехта, ці з ягоных Кроеравых, ці мо адгукнулася праз сваякоў адна з ахвяр “Ку-гі”. У росшуках самы страшны і заўзяты быў ён са сваімі чаркесамі. Трос палясоўшчыкаў, шукаў і лупцаваў людзей з лясных буд, смалакураў, бортнікаў.

А калі гэта нічога не дало і наваколле сціхла, зачыніўся ў Кроераўшчыне і пачаў лютаваць над сваімі. Проста так, абы спагнаць злосць. Дайшло да суседзяў. Усе разумелі: трэба сядзець ціха. А гэты, як назнарок, баламуціў лютасцю ўсё наваколле. Усё мацнеў і мацнеў і, урэшце, дакаціўся да губерні агульны лямант:

– У апеку яго!

Віцэ-губернатар Ісленьеў выехаў

у Сухадол, каб даследаваць справу на месцы.

Дарогаю ён спыніўся ў Загоршчыне і тут даведаўся, што Кроер зноў запіў. А наступнай раніцай прыляцеў у Загоршчыну да Алеся ганец з Кроераўшчыны і апавясціў зноў, як тады, што пан Канстанцін памірае і паслаў дзесятак слуг паўсюль, каб апавясцілі аб гэтым. I нібыта паслаў нават па доктара і папа.

– Прыкідваецца, – сказаў Вежа.

– Вы думаеце? – Ісленьеў і сам верыў і не верыў.

– Стары жарт, – працадзіў Алесь. – Ягоныя выдумкі трохі аднастайныя. Гэта ўжо трэці раз.

– I ўсё ж, думаю, трэба паехаць, – сказаў Ісленьеў.

Алесь глядзеў на яго з жалем. Стары не мяняўся. Усё той самы румяны, сівы, добразычлівы. Харошы рускі чалавек. Алесь помніў ягоныя словы аб “цемры” пасля расстрэлу ў Півошчах. I шкадаваў. Скруціла, беднага, жыццё.

– Ну, паедзеце, – сказаў Алесь. – Убачыце п’яных гасцей. Свяшчэннік і лекар не маюць права адмовіцца, убачыце п’янага лекара і п’янага папа.

– Я б вам не раіў, – сказаў Вежа.

– Вы не паедзеце?

– Бачыце, я не патрабаваў бы гэтага ад яго, каб, скажам, памёр я, – сказаў стары.

– Ну а вы? – спытаў Ісленьеў у Алеся.

– Я аднойчы з’ездзіў. – Алесь пацёр запясце.

– Па-хрысціянску, – сказаў віцэ-губернатар.

– Па-хрысціянску варта было б усіх нас павесіць, – сказаў Алесь. – За тое, што цярпелі сярод нас такога монстра. Даць вам ахову?

Стары спакойна ўзняў на яго вочы. Яблычны румянец на ягоным свежым абліччы стаў мацнейшы.

– Дзякую, – сказаў віцэ-губернатар. – Але няўжо вы думаеце, што я ў жыцці каго-небудзь баяўся?

– Я не хацеў, каб вы зразумелі мяне так, – сказаў Алесь.

Ісленьеў узяў таго самага мужыка – ганца і паехаў у Кроераўшчыну. Дарогай па ўсіх пагостах бразгалі хаўтурна званы. Нават інваліды па каплічках калаціліся драўлянымі нагамі ў петлях вяровак, што вялі да званоў.

Дзень быў шэры і зусім не летні. Званілі званы, бо памёр вялікі пан, але людзі не ехалі.

– Гэта праўда, што вашага пана “двойчы адпетым” клічуць?

Мужык хаваў вочы. Той самы Борка, што прыязджаў у Загоршчыну і тады.

– Кажы, не бойся.

– Адпявалі яго тройчы, – сказаў мужык. – Усё наваколле.

– Ну і як ён?

Борка ехаў на сваім коніку збоку і трохі ззаду, хоць павінен быў весці. Ён маўчаў.

– То як? – паўтарыў пытанне губернатар.

– Нічога, – бязгучна сказаў мужык.

Ісленьеў ехаў і думаў.

“Нічога”. Усё “нічога”. Бог ты мой, як можна зацюкаць народ. А мы памагалі гэтаму сваёй слепатой, немагчымасцю нешта зрабіць, бо гэта – сістэма. Паспрабавалі былі трыццаць пяць год назад – леглі пад карцеччу. I з таго часу толькі і думаем, як бы не зачапіла нас па нашай каштоўнай шкуры. Толькі і ходзім на задніх лапках.