Крыніцы
Шрифт:
Сяргей сустрэў ix у двары, каля майстэрні. Выраз яго твару супакоіў Лемяшэвіча: на ім не адбілася ні злосці, ні раздражнення, звычайны твар занятага чалавека, крыху нечым заклапочаны, крыху стомлены.
Валодзя Полаз працягнуў яму руку, i ён пачаў вітацца за рукі з усімі. Між вучнямі Сяргей гэтак жа прывітаўся з Лемяшэвічам. У Міхася Кірылавіча радасна ёкнула сэрца.
— Усе? — спытаў Сяргей, аглядаючы вучпнў.
— Усе, — сказаў Лемяшэвіч. Валатоніча не будзг, паехаў з камісіяй.
— Шкада. — I Сяргей накіраваўся ў майстэршо. Слс дам за ім вучні падышлі да трактара, які пачалі разбіраць.
— Вось тут i будзем экзаменаваць. — І ён дастаў
Убачыўшы білеты, вучні захваляваліся.
— Хто смелы?
Першая падышла Каця Гаманок, за ёй — Пятро Хмыз.
Сяргей паклікаў Казачэнку:
— Ідзі сюды, будзеш членам камісіі.
Сабраліся навокал рабочыя i слухалі сур'ёзна, без жартаў, ухваляючы адказы. На пытанні з білетаў амаль усе адказвалі выдатна, але на дадатковых спатыкаліся, бо ix задаваў больш за ўсіх Казачэнка, i пытанні яго былі нечаканыя, хітрыя, галоўным чынам — пра няспраўнасці. Пасля ён прызнаваўся, што ставіў ix не столькі для вучняў, колькі для рабочых майстэрні, якія прысутнічалі: паслухаюць вось так з цікавасцю, паварушаць мазгамі — назаўсёды застанецца ў памяці.
Потым здавалі практыку: вадзілі па чарзе трактар па дарозе i аралі за Крыніцай пясчаны пустыр голы ўзгорак, зямля на якім адтала ўжо сантыметраў на дваццаць. Вечарэла. Сонца села за лесам. Наставала ясная зорная ноч. У такія ночы абавязкова напрадвесні падмарожвае. Але ў той вечар у паветры амаль не адчувалася пахаладання. Не толькі сонечны дзень, але i вечар здаваўся майскім. Нават гукі, якія ў кожную пару года ў вёсцы маюць сваю асаблівасць, мала чым нагадвалі сакавіцкія: замнога было дзіцячых галасоў.
Лемяшэвіч i Сяргей, як камандуючыя, стаялі на самай вяршыні ўзгорка, постаці ix на бледна-ружовым фоне неба, мабыць, відаць былі з вёскі. Унізе заглух трактар, які вёў Валодзя Полаз: ён заўсёды высоўваецца наперад i заўсёды робіць памылкі. Вучні i Казачэнка кінуліся да трактара. Касцянок i Лемяшэвіч засталіся ўдвух i маўчалі, адчуваючы сябе няёмка. Пра што гаварыць? З чаго пачаць?
— Дзякую, Сяргей, — раптам сказаў Лемяшэвіч.
Касцянок неяк увесь тузануўся i варожа адступіў убок.
— За што гэта?
— За гурток. Вялікую справу мы зрабілі.
Сяргей хмыкнуў скептычна, углядаючыся, што робіцца каля трактара.
Памаўчалі.
— Захварэў Даніла Платонавіч. Давай зойдзем увечары — старому будзе прыемна пабачыць нас…
— Я заходзіў раніцой.
«Заходзіў, калі быў упэўнены, што не застане там ні Наташы, ні мяне», — падумаў Лемяшэвіч i вырашыў пагутарыць без хітрыкаў, шчыра.
— Слухай, Сяргей, мы — мужчыны…
— Мужчыны? — злосна прашаптаў ён у адказ i рэзка нахіліўся, як бы намерваючыся схапіць за грудзі.— Мужчыны! Я ўсё магу зразумець. Пакахалі адно аднаго — чорт з вамі, на дуэль я не выклікаў бы. Але так пазладзейску хавацца, хлусіць, каб да апошняга моманту ні адзін чадавек не здагадваўся… Гэтага я не разумею… Вы растапталі маю веру ў чалавечую шчырасць! А я лічыў вас сапраўднымі людзьмі… Ды што з вамі гаварыць! — Ён адступіў яшчэ на крок, як бы не давяраючы сам сабе. — Ды, калі хочаш ведаць, я i ў каханне ваша не веру! Вялікае каханне нельга хаваць! Яно павінна вырвацца, як полымя пажару…
— Яно i вырвалася.
Сяргей змоўк i хутка пайшоў да трактара. Лемяшэвіч рушыў следам.
— Яно вырвалася…
Трактар нарэшце завялі, i ён натужліва завыў, узбіраючыся па мокрым пяску. на ўзгорак, i заглушыў словы Лемяшэвіча.
40
— Вось
Крыху воддаль, пад іншымі дрэвамі, ляжалі яго сябры i сапраўды маўчалі, толькі ўсміхаліся з яго слоў. Каля будана двое хлопцаў гулялі ў шахматы. А на сцежцы каля Крыніцы хадзіў з Кацяй Павел Варанец і, магчыма, чытаў ёй уласныя вершы ці пасвячаў у таямніцы найпрыгажэйшага з чалавечых пачуццяў. У апошні час ён пасмялеў, пасталеў i бясконца расказваў дзяўчатам пра каханне, даводзйчы вялікую сілу i прыгажосць гэтага пачуцця прыкладамі з класічнай літаратуры.
Ішоў апошні экзамен — па беларускай літаратуры. Здавалі апошнія вучні. А таму ніхто ўжо не хваляваўся i не перажываў за сяброў: здадуць, тым больш што перад камісіяй засталіся моцныя выпускнікі. Праўда, дзяўчаты чакалі вынікаў у двары, на санцапёку, сядзелі на вынесеных з класа партах i выказвалі адна адной свой страх перад будучыняй. Усім хацелася паступіць у інстытуты, але не ўсе былі ўпэўнены, што жаданне ix здзейсніцца.
Школа, з якой яны выходзілі ў шырокі невядомы прастор, стаяла пустая i сумна глядзела на сваіх выхаванцаў адчыненымі насцеж вокнамі. Толькі вокны дырэктарскай кватэры смяяліся: ласкава калыхаліся прыгожыя гардзіны, гарэлі кветкі руж i герані на падаконніках. Дзяўчат цягнула заглянуць у гэты прыгожы куток чужога жыцця.
— А прыемна вось так ляжаць i ні пра што не думаць…
— І маўчаць! — дадаў Лявон з іроніяй.
— І маўчаць, — згадзіўся Валодзя. — Будзе Лемяшэвіч клікаць, каб віншаваць, — не пайду. Ён шчаслівы — у яго жонка прыгожая. A ў мяне тройка па рускай…
Але ён падхапіўся першы, як толькі дзяўчаты ў двары зашумелі.
— Пайшлі, хлопцы. Здаецца, усё. Хіба тут паляжыш спакойна?
Дзяўчаты абнімалі Раю, якая здала апошняй, i толькі цяпер віншавалі адна адну, толькі цяпер, забыўшыся i на тыя цяжкасці, якія адышлі ў мінулае, i на тыя, якія чакаюць ix наперадзе, бурна выражалі сваю радасць.
З саду ляніва i паважна выходзілі хлопцы, як сапраўды ўжо сталыя людзі. Абвясцілі вынікі. Лемяшэвіч павіншаваў выпускнікоў. Доўга, шумна i весела дамаўляліся наконт правядзення выпускнога вечара. A калі выйшлі на вуліцу i глянулі на школу, то зноў усім стала сумна, i яны спыніліся, як бы жадаючы запытаць адзін аднаго: а што далей?
Рая прапанавала:
— Хлопцы, дзяўчаткі! Давайце наведаем Данілу Платонавіча!
Усе горача падтрымалі i нават адчулі сябе няёмка: як гэта яны забыліся ў хваляваннях i радасці пра свайго старога хворага настаўніка. Тым больш недаравальна, што сёння яны здавалі яго прадмет, які ён выкладаў з такой бязмежнай любоўю.
Даніла ПлаТонавіч цяжка хварэў ужо тры месяцы. Цяпер старому стала крыху лепш, i Наталля Пятроўна дазволіла яму выходзіць у цёплыя дні ў сад, быць сярод сваіх вулляў, якія пад яго кіраўніцтвам даглядалі Вольга Калінаўна i Лемяшэвіч.