Leyli v? M?cnun
Шрифт:
Doyusu udub dord qulduru ?sir goturdul?r. Mul?vv?h ?lini Nof?lin ciynin? qoyub:
– Art?q ?sl karvanbasansan. ?hs?n s?n?! – dey? onu oydu.
Nof?lin igidliyi haqq?nda soz-sohb?tl?r sur?tl? butun q?bil?y? yay?ld?. Zarafat deyil, o, q?bil?nin gun?si Mul?vv?hi qorumus, b?lk? d?, olumd?n xilas etmisdi. Bundan sonra q?bil?d? Mul?vv?h dey?nd? Nof?l ?l-Amiri, Nof?l dey?nd? Mul?vv?h yada dusurdu. Mul?vv?h Nof?l? ?n qiym?tli parcalardan ?lbis?l?r alm?sd?, Ruq?yya onun sevdiyi yem?kl?ri bisirirdi. Sahinl?rini qollar?na qondurub, k?klik ovlay?b h?yatdan l?zz?t al?rd?lar. Mul?vv?h ovlads?zl?g? unutmusdu, Nof?l is? arxas?nda ata-ana ?v?zi onlar? gorurdu. Bu ucluk n? q?d?r xosb?xtiydis?, F?ttah v? Sayda bir o q?d?r kin-kudur?tliydi.
Ramazan ay?n?n son h?ft?si qazanlar as?lm?s, d?v? ?ti yagda q?pq?rm?z? qovrulmus, sini-sini plovlar ortal?ga duzulmusdu. Bir azdan butun q?bil? basc? ?l-Mul?vv?hin qurdugu boyuk sufr?d? iftar?n? acacaqd?. Uca Allaha sukranl?q dualar? oxunduqdan sonra q?bil?nin boyukl?ri dunyan?n g?rdisind?n, on bir ay?n sultan?n?n f?zil?tind?n sohb?tl?r edir, g?ncl?r qulaq as?rd?lar. ?slind?, Ramazan ay?n?n ?n boyuk qazanc? da s?maya bul?nd olan dualar?n coxalmas? il? yanas?, agsaqqallar v? elm adamlar?n?n onlara unvanlanan sorgulara sual ver?nl?rl? birlikd? cavab aray?s?na c?xmalar?nda idi. Il ?rzind? hans?sa s?b?bd?n ovladlar?n?n uzunu gorm?y?n atalar onlar?n c?kinm?d?n ham?n?n yan?nda verdiyi sual? dinl?yir, h?m qurur duyur, h?m d? m?n?n ondan uzaq dusmus ovlad?n?n n? dusunduyunu bilirdi. Bu minvalla kec?n Ramazan t?kc? n?fsin? hakim olmag?n s?naq ay? deyil, h?m d? dunyan?, kainat?, dogulusu, olumu, h?yat?n m?nas?n? d?rk ay?, elm ay? idi.
?l-Amiri tayfas?n?n ?ld? etdiyi q?nim?tl?rin sat?s? il? m?sgul olan, h?r il ?n boyuk bazarlarda al?s-veris edib dunyan?n h?r yerind?n m?lumatl? olan ?l-Qas?mi adl? qoca vard?. O h?m d? F?ttah?n ?misi, boyudub yetisdir?n ata ?v?zi idi. Tan?yanlar bilirdil?r ki, ondak? t?k?bbur, dikbasl?l?q ?misind?n kecib. ?l-Qas?mi ozunu ?n t?crub?li, ag?ll? insan, ?n maraql? h?msohb?t kimi t?qdim etm?yi, beyinl?r? yanl?s? da dogru kimi yeritm?yi, qars?s?ndak?n?n gozunu boyay?b ozun? sayg? duydurmag? ?la bacar?rd?.
***
Uzun yay gec?l?rind? hundurd?n suzul?n b?d?vi q?hv?l?rind?n kims? doymur, sohb?t uzand?qca uzan?rd?. Bu d?f? Nof?l F?ttah?n ?misin? el? bir sual verdi ki, h?r k?s susub q?bil?nin q?hr?man?n?n hans? cavab? alacag?n? maraqla izl?m?y? baslad?:
–Pislikl?ri kainatda kim yarad?b?
Gunahlara yaran?sdan Yer kur?si n?d?n bat?b?
Yaxs?l?ga yamanl?g?, xeyr? s?ri, insanl?ga iblisl?ri kim c?rnad?b?
Ibad?tmi yer uzunun c?x?s yolu? Yoxsa olum?…
T?k?bburund?n yeri-goyu titr?d?n, ozunu ham?dan ag?ll? sayan ?l-Qas?mi hiss etdirm?s? d?, ur?yinin d?rinliyind? “bu yetimc?ni bel? elmli kim boyudub?” dey? narahat halda d?rin fikr? getdi. H?r k?s ?l-Qas?mid?n cavab gozl?yirdi. O, Nof?lin seir kimi s?sl?ndirdiyi sual?na dolgun bir cavab verm?y? cal?sd?:
– Bax, cavan oglan, dunyan?n g?rdisin? nufuz etdikc? cavabs?z suallar da art?r. B?s?r ovlad? dunyaya g?l?nd?n bu yana b?zi suallara cavab tapmay?b. C?x?s yolu ucun is? Allah insanlara butun suallara cavab ver?n bir kitab? – Quran? gond?rib. O, dunyan? d?rk el?m?yin m?nas?z v? h?dd?n art?q suallar?n cavabs?z oldugunu bildiyind?n Quranda t?kc? suallara cavab vermir, h?m d? ?mr edir. Allah?n ?mrind?n c?xmaq, yeni suallar ver?r?k s?kk g?tirm?k is? sirkdir…
Mul?vv?h iftar?n basa catd?g?n? bildirib, ayaga qalxd?. S?id ona yax?nlas?b, t?r?ddudl? dill?ndi:
– Hec bilmir?m, s?n? nec? deyim, amma dem?liy?m. Yen? d? sukur m?sl?h?tin?.
– Buyur, s?ni dinl?yir?m, – dey? Mul?vv?h onu ur?kl?ndirdi.
– Ey Mul?vv?h, s?n bilirs?n ki, bizim Seybani n?slind? qurur duydugumuz bir adam var.
– Bilir?m, Y?zid ibn M?zy?d Seybanini deyirs?n.
– H?, bas?m?z?n tac? ibn M?zy?d, cox sukurl?r olsun ki, x?lif?miz Harun ?r-R?sidin yan?nda sevimli ?shab?l?rd?n biridir. Bizim Nof?lin d? day?s?d?r. Sag olsun, h?mis? zavall? bac?s?n?n tifili il? maraqlan?b. S?n? horm?ti cox boyukdur dey? bu gun? kimi usag? q?bil?d?n ay?rmaq ist?m?yib. Amma deyir, art?q zaman? g?lib, Nof?li igid bir s?rk?rd? kimi yetisdirm?liy?m. Nof?lin getm?y? raz? olub-olmayacag?n? bilmir?m. Indi h?r sey? s?n q?rar ver. Ibn M?zy?d? n? cavab ver?k?
?l-Mul?vv?h fikr? getdi. Oglu q?d?r sevdiyi Nof?lin ged?c?yi fikri ur?yini s?xd?. Arvad? Ruq?yyan? dusundu. O bu ayr?l?ga nec? doz?c?kdi?! Icind?ki t?latuml?ri bogub, toxtaq cavab verdi:
– M?n Ruq?yyan? birt?h?r yola g?tir?r?m. Dey?rik ki, day?s? ibn M?zy?d Nof?li gorm?k ist?yir. Getsin, gorussun, tez bir zamanda qay?dacaq. Sonras? Allah k?rimdir. Allah?n ?mrind?n kims? c?xa bilm?z. Hans? xeyirlidirs?, onu yaln?z uca Yaradan bilir…
III f?sil
Bu dunyada hec kim omru boyu oldugu kimi gorunmur. “Elin gozu t?r?zidir” des?l?r d?, c?ki daslar? insanlar?n ?yarlar?na gor? s?xsiyy?tl?r? qiym?t verir. C?ki daslar? d?yism?yinc? ?yarlar da d?yismir. Dun?n qorxaq kimi tan?nanlar bu gun nadir hallarda q?hr?man kimi gorunur. B?z?n cox kas?b biri ag?llarda varl?, ag?ll? is? d?li kimi, x?st? v? z?if olan guclu v? saglam kimi gorunub el? d? q?bul olunur. Buna al?n yaz?s? da, xususi bir bacar?q da dem?k ?sass?z olmaz.
Tarixin yetirdiyi bel? s?xsiyy?tl?rd?n biri d? Abbasil?r sulal?sinin x?lif?si Harun ?r-R?siddir. Lap g?ncliyind?n haqq?nda dolasan ?fsan? v? r?vay?tl?r? ?sas?n, Harun n? q?d?r yag-bal icind? boyumus, dunyan?n butun naz nem?tl?rini dadm?s, s?xav?tli, h?m d? ?n guclu v? amans?z kimi gorunur, amma n?d?ns? hec k?s onun h?yat?n?n kesm?kesl?rini, hokmdarl?q el?diyi ill?rin Islam tarixinin ?n c?tin don?mi oldugunu, o ill?rd? Peyg?mb?r n?slind?n olan davamc?lar?n bir-biri il? amans?z sur?td? c?kisdiyini, says?z-hesabs?z t?riq?tl?rin h?r?sinin yorgan? oz t?r?fin? c?kdiyini hec k?s yada salm?r. Insanlar? Harunun eys-isr?td? kec?n gunl?ri, dunyadan h?zz almas? il? bagl? soz-sohb?tl?r daha cox maraqland?r?r, bu bar?d? ?fsan?l?r? daha cox inan?rlar.
Abbasil?r xilaf?tinin ucuncu x?lif?si M?h?mm?d ibn Abdullah ?l-Mehdinin v? y?m?nli kol? Xeyzuran?n oglu Harun sahzad? olsa da, anas?n?n da c?kdiyi ?zab-?ziyy?tl?r bahas?na, boyuk c?tinlikl? hakimiyy?t? g?l? bilmisdi. Xilaf?tin ?n c?tin dovrund? x?lif? elan olunsa da, Harun mus?lman tarixind?, b?lk? d?, hec bir hokmdar?n etm?diyini etmisdi. Onun ucun ?traf?ndak?lar?n haral? olmas? on?mli deyildi, cal?s?rd? ki, xilaf?tin ?hat? etdiyi h?r bolg?d?, h?tta ucqarlarda bel?, dovl?t? yararl? biri varsa, saraya g?tirib dovl?t maraqlar? namin? orduda, idar?etm? v? ticar?td? ondan istifad? etsin.
Seybani q?bil?sinin basc?lar?ndan olan Y?zid ibn M?zy?d karvan yollar?n? n?zar?td? saxlayan s?hra komandiri idi. ?misi M?yan ibn Zaid? x?lif? ?l-Mehdinin yax?n adamlar?ndand?. Xorasanda usyan baslayanda ?misi onu x?lif?y? t?qdim edib, usyan? yat?racag?na t?minat verdi. Y?zid bu v?zif?nin ohd?sind?n layiqinc? g?ldiyind?n xilaf?tin ucqarlar?nda – h?l? d? ram olmaq ist?m?y?n Az?rbaycanda qayda-qanun yaratmaq ucun hakim t?yin edildi. Bir il Az?rbaycan hokmdar? olduqdan sonra art?q yeni x?lif? t?yin olunmus Harun ?r-R?sid Bizans yurusu zaman? onu yan?na cag?rd?, inan?lm?s s?rk?rd?l?rd?n biri kimi ozu il? doyus? apard?.