Мiколка-паравоз (на белорусском языке)
Шрифт:
Пан сiгануў праз шчыкет, але, учапiўшыся сарочкай за шчыкецiну, павiс на ёй, агалiўшы валасатыя ногi.
– Бач ты, сцёгны якiя паразгадаваў, па тры пуды, няйначай...
Але раптам зрабiўся сур'ёзны i адступiў на крок. Узяўшы важна пад казырок, скамандаваў дзед:
– Злазьце з плота, ваша сiяцельства, нязручна так, няйначай!
Але дзе тут злезцi пану. Павiсла сiяцельства ўсур'ёз. Падбеглi сяляне i не зусiм, каб сказаць, далiкатна знялi яго з нязвыклага крэсла. Як крануўся зямлi пан, так i кiнуўся ў ногi сялянам. Цалаваў зямлю, слюнявiў сялянскiя лапцi, малiўся, прасiўся, усiмi багамi кляўся, што не ён вiнаваты ў расстрэлах,
– Хто табе веры дасць, iрад? Але што з iм рабiць, з сiяцельствам гэтым? Не варта кулю псаваць на жабу такую...
– раiўся Сёмка-матрос i загадаў: - Пасадзiць яго ў сажалку, няхай прахалоджваецца пасля такой гарачкi... А то ў ванне яшчэ сёння, мусiць, не было яго сiяцельства.
I сядзеў пан у сажалцы, паварухнуцца баяўся.
А партызаны тым часам не драмалi. Выганялi жывёлу з панскiх хлявоў, выводзiлi коней, выгружалi свiрны. Прыгадзiлiся панскiя каламажкi, на iх зручна прымайстравалi адабраныя ў немцаў кулямёты, палажылi вiнтоўкi. На адной з каламажак прымасцiўся ля кулямёта Мiколка. Дзед Астап усеўся на нямецкага стаеннiка i быў цяпер падобны на сапраўднага ваяку-кавалерыста. Не хапала да поўнага баявога выгляду толькi шаблi. Але Сёмка-матрос дастаў аднекуль i шаблю i надарыў ёю дзеда. Мiколку ж ён даў маленькi штык ад нямецкай карабiнкi. Штык быў падобны на кiнжал, i iм вельмi ганарыўся Мiколка, павесiўшы яго збоку на папружку. Так зрабiўся Мiколка кулямётчыкам, а дзед Астап - кавалерыстам. Праўда, у кавалерыi дзеду Астапу хутка не спадабалася, i ён перайшоў неўзабаве ў пяхоту. Але аб гэтым пасля.
Калi дагараў ужо нiжнi паверх панскага палаца, атрад Сёмкi-матроса рушыў з двара. Уперадзе ехаў Сёмка на добрым вараным канi, якога ўзялi ў пана. За iм ехалi некалькi хлопцаў, узброеных шаблямi, карабiнамi i гранатамi. Услед рушылi тры каламажкi з кулямётамi.
Ужо развiднела.
Збляднела зарава пажару, толькi дым пасцiлаўся яшчэ чорнай смугой над дарогай, над лесам. Атрад прыбавiў кроку. Конi рванулi ўперад i панеслi наўскач, пераганяючы адзiн аднаго. Затарахцелi каламажкi, падскакваючы на выбоiнах ды на карэннях лясной дарогi.
– Ану яшчэ, яшчэ паддай!
– грымнуў Сёмка-матрос.
Як лёгкiя птушкi, узнялiся конi, распушыўшы хвасты i грывы. Толькi срэбрам мiльгалi падковы капыт ды клубы пылу ўзнiмалiся ўслед, плылi за атрадам ружовым воблакам.
– Паддай, паддай!
– не змаўкаў камандзiр.
I нiбы беглi насустрач дрэвы, кусты. Нiбы кiдаў хто пад ногi коням лесавую дарогу. Шалёным вiхрам неслiся кулямётныя каламажкi, нiбы плылi над дарогай, не адчуваючы ўжо нi пнёў, нi камення. Бiў вецер насустрач, захлынаў дыханне, намагаўся шапкi сарваць. Але што той вецер!
– Гармонiк давай!
– крыкнуў нехта.
Захлiпнуўся спачатку гармонiк, прачышчаючы свае медныя галасы. I потым пайшоў, разышоўся, узляцеў гарачымi галасамi вышэй стромкiх хвоек, пракацiўся звонамi-перазвонамi, i дух захапiла, калi пайшлi ў ход пералiвiстыя пераборы. Ды бумкалi басы, як цяжкiя стрэлы гармат: бум, бум, бум...
А з гармонiкам песня ўзляцела. Усiм атрадам яе падхапiлi. I песня, i людзi, i агнявыя пад сонцам грывы коней - усё ляцела бурай-вiхурай уперад ды ўперад.
I толькi iскры мiльгалi з падковаў капытоў ды гудзелi дрэвы, захлёствалi твары вятры. Воблака пылу пасцiлалася ўслед, узнiмаючы вiхурай апаўшае лiсце, прыгiнаючы да зямлi шумлiвыя верасы i зялёную папараць.
А песня ляцела.
Не дагнаць яе, не перагнаць...
Рукой ворага яе не
Здарэнне з дзедавым скакуном
Атрад спынiўся на стаянку ў густым непраходным лесе. Нiякаму немцу сюды не дабрацца. Паабапал глухiя балоты, дзе толькi дзiкая птушка праляцiць ды лесавая звярушка з купiны на купiну пераскочыць. Партызаны выкапалi зямлянкi, паставiлi шалашы ад дажджу.
На векавой сасне, якая ўзнiмалася над усiм лесам, ставiлi наглядчыкаў па чарзе. На сасне было буслава гняздо, вельмi зручна было чалавеку хавацца пад iм. I вельмi часта забiраўся туды Мiколка i, прыслухоўваючыся да буславага клёкату, назiраў за лесам, сачыў за дальнiмi дарогамi, якiя вiдаць былi адсюль як на далонi. Часам прыходзiлi сяляне i скардзiлiся, што iх толькi-толькi абрабавалi немцы. Кiдалiся ўслед партызаны, наганялi немцаў, раззбройвалi, адбiралi назад сялянскае дабро.
А кожнае ночы частка партызан рабiла налёт на маёнткi, давала "перцу" панам. Дзед Астап ездзiў часам з другiмi партызанамi на разведку. Ён ужо нядрэнна трымаўся на канi, добра налаўчыўся страляць, седзячы на канi, з карабiна. Але адно, што турбавала дзеда, гэта яго няўменне абыходзiцца з шабляй. I так i гэтак практыкаваўся ён, але нiчога не выходзiла. I нават тонкi дубец не паддаваўся адразу дзедавай шаблi.
– Цяжка мне, старому мiкалаеўскаму артылерысту, да шаблi прызвычаiцца... Цi то шабля худая, цi то рукi аслаблi...
– скардзiўся ён часам на сваё няўмельства Мiколку.
I гэта, на яго думку, падрывала яму крыху аўтарытэт як слаўнага кавалерыста-рубакi. Але дзед не здаваўся. Ён усё намагаўся прылаўчыцца да шаблi. Цэлымi гадзiнамi сек лазовыя дубцы. Сек, праўда, у пешым страю. Нават дровы налаўчыўся шабляй сеч. Але калi толькi садзiўся на каня, усякi спрыт на шаблю праходзiў. А калi ўрэшце адважыўся дзед папрактыкавацца на канi, выйшаў адзiн толькi канфуз. Разагнаў ён каня, выхапiў маладзецкi шаблю i ну ёю махаць, каб ямчэй секануць па бярэзiне. Размахнуўся з усiх сiл, крактануў ды як секане, аж конь на дыбы ўзвiўся. Зiрнуў тут дзед, а ў каня толькi адно вуха матляецца. I хоць з адным вухам конь, але такога вялiкага спрыту ён набраўся, як сiгане, як падскочыць ды, наставiўшы хвост пiсталетам, як пусцiцца ў шалёны галоп - у дзеда аж дух захапiла.
Iмчыць дзед нi жывы нi мёртвы, толькi барада па ветру пасцiлаецца. I ў пору яму крыкнуць "ратуйце", але цi старому артылерысту паратунку прасiць. Ухапiўся за грыву, трымаецца. Але тут як падскочыць конь, як падкiне ўгору заднiя ногi, не ўтрымаўся дзед i лёгкай птахай узвiўся ў паветра. Добра яшчэ, што гарцаваў ён пад вялiкай бярозай. Так i ўчапiўся за сук, павiс на iм. Назiраючы за дзедавай джыгiтоўкай, Мiколка з жалем падумаў, што давядзецца яго бацьку быць сiратой, а яму, Мiколку, застацца без слаўнага таварыша. Але, угледзеўшы дзеда на суку, узрадаваўся i, пад'ехаўшы з каламажкай, дапамог яму злезцi на зямлю. Стары быў зусiм разбiты, скардзiўся на паяснiцу, але духам не падаў i ўрачыста тлумачыў Мiколку:
– Хiба ж гэта конь? Гэта ваўкарэзiна, а не конь, не можа седака на сабе ўтрымаць... Вось у турэцкую вайну былi конi ў нас, дык конi.
Хаця Мiколка быў трохi iнакшых думак пра коней i пра седакоў, але тут не пярэчыў. Не хацеў крыўдзiць старога. Тым больш што ў таго i так хапала тут непрыемнасцей. Набегаўшыся ўволю, яго скакун з'явiўся назад, з'явiўся аднавухi, з абкарнаным хвастом. Усе, усмiхаючыся, зiрнулi на кавалерыста, сёй-той запытаўся:
– Што-та сталася з тваiм стаеннiкам?