Моабитские тетради

Джалиль Муса Мустафович

Назлы сярк

Шазадне ирк сярксейтте беркн назлап сйгнен:– Мине сйс, тер туганыны,Китер ватып яак сяген.Мхббттн аын уйган егет,Кызны кндм колы шикелле,терде д сйгн ир кардшен,Баш сяген кызга китерде.Кыз сякне тутырып агу салдым егетк бирде: – Эч! – диде.Егет эчте… Гыйшык аны ченБер тылсымлы, серле кч иде.Днья, днья… Ул да, чын келднАны зелеп сйгн ченме,Яшьлегемне кипкн сягенСалып миа агу эчерде.Август (2), 1943

Согы ыр

ир йзе шундый ки,Келле м якты!Тик трмм карагы,Ишеге йозаклы!Ккт бер

кош очаЮгары, югары!Мин ауныйм иднд,Кулларым богаулы.Тышта бер гл с,Ягырга коенып;Мин кибм, мин сулам,Трмд боегып.Мин белм: бик татлыДа яш тойгысы!Тик инде мин лм,Бу ырым – согысы!..Август, 1943

Мхкм [1]

Хкем булды бген, аны лемзасына хкем иттелр.Ул еламый, согы кз яшьлреКптн инде агып киптелр…Трм тып-тын; мосу караш белнКктн карый тулган ай гына. ул, мескен, балам – йрк пармЯтим с, диеп кайгыра.Сентябрь, 1943

Трмд тш

Тшт миа нни кызым килде,Ччлремне сыйпап тарады.– Ай-ай, ти, озак йрде, – диеп,Кзлрем сеп карады.Мин кызымны кыстым ккргем,Шатлыгымнан шашып, исереп.Шунда сиздем нинди кчлелегенМхббт м сагыш хисене.Чыгып киттек шуннан без болынга,Гизеп йрдек ччк дигезен.Нинди татлы – яш, кчле – сю!Нинди якты, иркен – ир йзе!..Мин уяндым. Урным шул ук трм,Кулларымда шул ук богаулар…Баш очымда шул ук кайгыларымУяныр дип ктеп торганнар.А, ник рти мине хыял белнТик тилертеп кайтмас язларым,Ник тш кен минем шатлыкларым,Ник бетмс н – кайгы, газабым?!Сентябрь, 1943

1

Мхкм – хкем ителгн, гаеплнгн кеше.

Син онтырсы

Минем гомерем сулган ччк булыпзелеп тшр сине алдыа.Син трсе аны таптап, яньчепКзге салкын, илле ягырда.Син онтырсы ле кптн тгелБу ягымлы, нфис ччкнеГлбакчаны сине бизгнен,Сине назлап хуш ис ччкнен.Син онтырсы язгы алсу тада,Ян трз аша сузылып,Аны сине котлап сламлвен,Та иленнн сибелеп, тузылып.Син онтырсы гллр арасындаГрлп ткн исем бйрмен,Бйрмене котлап стледДулкынланган ччк бйлмен.Кзге бакча буйлап ашыга-ашыгаТанышыа ткн вактында,Исе д килмс сулган глнеСыкрануы аяк астында.Син керерсе йг кздн качып,Трзне ябып биклрсе.Юк, син инде хзер сулган глнеБусаганан атлап кертмссе.Сынган кел, наздан мхрм булып,Снр ялгыз, ирдн йотылыр.Сю, вгъд, антлар… А, барсы даич булмаган кебек онтылыр.Сентябрь, 1943

Трм сакчысы («Казан») (Ядкарь хан монологы)

Трмм ишеген саклап, сакчы йри,инренд «сге» билгесе.Йргем кадак каккан кебекАны салмак атлап йреше.Куркып аны ерткыч кзлреннн,Тынып калган тир-йлн.ир сыкрыйдыр кебек ул басканга,Кояш аа артын йлн.Кешелекк ямьсез бкй булып,Кулларына тотып камчысын,Ул утыра мен трм саклап, –Коллык, вхшт, лем ялчысы.Тоткыннарны йрк итен чукыпт аны козгын тормышы.Аа икмк – кан м кз яшьлре,Мхкмнрне согы сулышы.Белс иде шакшы бу кулларныКпме гомерлрне буганын,ир ктрмс иде бу кешене,Кояш бирмс иде нурларын!Сентябрь (?), 1943

Кандала

Трм келсез, анда тычканнарм ске тулы кандала туе.Кайвакыт шулай мин эч пошканнанКандала чплим, ятып кн буе.м уйлыйм зем: трм нигезенВатасы иде, стсе иде.Кандала итеп хуаны зенТотасы иде, сытасы иде.Сентябрь (?), 1943

Хкем

алдыннан. Черчетлр ханы («Кылыч хан» трагедиясен)

Хкем итте, безне чыгардыларм тезделр бер буш урынга.Кояш батты, ахры, телмдеБу хурлыкка шаит булырга.лн юеш иде, лл чыктан,лл ирне зарлы яшеннн.Урман, таулар, кллр… Бар да куркыпТоман арасына яшренгн.Тышта салкын, бары аяк белнТойдым ирне таныш ылысын.ир йркне минем ылытмакчы,Анам тсле реп сулышын.Кайгырма, ир, йрк калтырамасСине ст чакта аяклар.Аны исме белн ачылган теллгнд д Аны кабатлар.Мен алар, черчет хакимнре,Кызыл кзле, юеш танаулы.Тик белсеннр, алар тгел, безГаеплче бген аларны.из балтасын ллад кайраганда,Эт лззтен тоеп канында,Черчетлрг каршы согы сзнеБез йтербез хкем залында.Килер ул кн, халык хкем итр,Карар булыр кискен м кыска.Каным белн язган согы ырым,Бул гаепл акты фашистка.Сентябрь (?), 1943

Секлем

Еллар буе, блки, хатым булмас,Хбр булмас минем турымда.Туфрак кмр баскан эзлремне,лн ср киткн юлымда.Тшлре, блки, кара киеп,Кайгы баскан килеш керермен.Еллар юар эзен йргеннСине согы пкн кнемне.Белм, сиа чиксез авыр булыр,Ялыктырыр сине бу кт.Кирк тсле булыр келе«Ул юк» дигн уйны беркет.Минем чен, блки, бар нрсднКыйбат булган сю хисеннМхрм булып, бер кн ктмгндМин чыгармын сине исенн.Ала, бгърем, мен шул вакытта,Шул вакытта клем кимсенер.Шунда гына лем ис ир,Кайтыр юлым, блки, киселер.Мин моарчы сине кт белнКчле булдым сугыш кырында.Сине сю серле тылсым булыпСаклап килде йргн юлымда.Егылсам да, «им» дигн антымХтеремд минем ркайчан.Син зе к рхмт йтмссе бит,Илг и алып кайтмасам.Крш озак, юлы урау булыр,Син кт, бгърем, зм метене!Уттан, судан исн алып кайтырМхббте сйгн егетене.Сентябрь, 1943

Гл кабере

зелеп тште бер гл сабагыннанТньягыннан искн ил белн.Озакламый илне канатынаТялешеп карлар килделр.Мамык карлар глг кфен булды,Кабер булды бакча ттле;Шунда скн ялгыз бер ак каенКабер ташы ролен тде.Кар бураны яа корбан эзлпБтерел койма буенда.Гл уянмас, татлы йокы белнИзелеп йоклый ирне куенында.Тик яз килгч, глне каберенЯгыр явар, уйнар яшеннр.м, ттлне тутырып, та алдыннанЧчк атар яа яшь гллр.Сулган гл кк, мин д кышны ктм,Йоклар чен ябынып юрганын;Келегезд клеп ччк атарМинем согы йрк ырларым.Сентябрь, 1943

Сгать

Иркм белн икебез,Пар алмадай битебез;Чкердшеп, грлшеп,Утырабыз серлшеп.Иркм минем бик кркм,Яратмый дип, юк пкм;Керфеклре гл ген,Тбн карый гел ген.Кыйгач аны кашлары,Матур чч тарашлары.Барысыннан да бигрктер карашлары.Ул ягымлы елмая,Утырган да каршыма,Лкин шунсы ошамый,лл кая ашыга.аман карый сгатьк,Утырган кк снкк.– Кп утырдым, итр, – ди, –Соаям, – ди, – китм, – ди.ч иткн кк сгате,Кая чаба – ен белсен!Абау, ямьсез сугуы,Чирк кага диярсе.Мин ялынам: – Китм, – дим. –ле вакыт ирт, – дим.Иркм карый сгатьк:– Китм, вакыт т, – ди.Мин тзмдем, ахрысы,Бар сабрымны югалттым.Барып, юлр сгатьнеТелен тартып туктаттым.– Бхетлелр сгатькКарамыйлар, аппагым! –Шулай итеп, без сизмдекКызарып та атканын.Сентябрь, 1943