Нелюбімыя гінуць
Шрифт:
– Гэта табе.
Хлопчык нават не зварухнуўся, толькі спадылба зірнуў на Айшэ і ў чаканні знерухомеў. Рот у яго быў пусты, пячэнне, відавочна, незаўважна для Айшэ таксама апынулася за пазухай.
– Сок і пячэнне можаш з’есці, – па-руску сказала Айшэ і па тым, як у малога заблішчэлі вочы, зразумела, што ён нарэшце яе пачуў. Ацэньваючы дзіўнаватыя паводзіны госця і назіраючы, як ён, амаль не жуючы, уплятае пячэнне, Айшэ выцягнула з рэчмяшка яшчэ адну бляшанку кансерваў і, адкрываючы яе, спыталася: – Ты нямы?
Хлопчык нават брывом не павёў.
Айшэ тузанула яго за плячо і, калі малы ўзняў на яе свае вялікія вочы, крыкнула:
– Ты не гаворыш?
Хлопчык згодна заківаў, нясмела, як велізарнейшую каштоўнасць, паклаў надкусаную пячэніну побач са шклянкай соку і адчайна запляскаў
– І-і не чуеш?.. – здзіўлена ўскрыкнула Айшэ.
Хлопчык уважліва сачыў за яе вуснамі.
– Ты глуханямы?..
Малы, задаволены тым, што яго таксама зразумелі, згодна заківаў галавой.
– Ты можаш чытаць па губах?
Хлопчык задаволена заўсміхаўся і нешта хутка-хутка паказаў на пальцах.
– Дзе ж твае бацькі? – дапытвалася Айшэ.
Хлопчык імгненна спахмурнеў, васільковыя вочы яшчэ больш акругліліся і неяк памутнелі. Патрэсканыя шурпатыя нямыя вусны ўпарта акрэсліліся, ледзь прыкметна задрыжалі. Ён сціснуў кулачкі, адтапырыў вялікія пальцы і, паказваючы, што страляе, істэрычна затрос рукамі каля свайго твару.
– Іх забілі?.. – роспачна ўздыхнула Айшэ і, стомлена сядаючы на край ложка, падсунула табурэтку бліжэй да хлопчыка. – Ты еш…
Айшэ глядзела на маленькага начнога госця і думала пра тое, што да вайны таксама можна прывыкнуць. Невядома як, але ж выжывае гэты сірата, ды й яна прызвычаілася да грукату, стрэлаў і нават забітых. З нейкага моманту штохвілінную небяспеку ўспрымае як непазбежнае, разумее, што прыйдзе час і пакуты скончацца, яна жыве надзеяй, рыхтуецца нарадзіць хлопчыка, і гэта дае сілы. Айшэ прызвычаілася да бамбёжак і ведае, што пасля трыццаціхвіліннай калатнечы будзе гадзінны перадых, і за гэты час трэба агледзець уваходныя ў сутарэнне дзверы і, калі трэба, гукнуць суседзяў, каб адкінулі каменне, а бліжэй да вечара, пасля мінамётнага ці артылерыйскага абстрэлу, трэба вынесці смецце і нечыстоты і яшчэ паспець праз завалы даклэпаць да суседняй вуліцы і прынесці вады. Заўважыла, што з нейкага часу яна з большым хваляваннем прыслухоўваецца да штуршкоў у жываце, чым да выбухаў снарадаў і бомб. Калі над галавой калатнеча, Айшэ заўсёды гуляе са сваім дзіцём, яна ведае, што так супакойвае яшчэ ненароджанае дзіцятка. Яна кладзе руку на жывот і чакае штуршка ў далонь, потым мяняе месца і праз некалькі хвілін зноў чуе «стук-стук». Дзіцятка без слоў разумее маці, яно адчувае яе трывогу і, здаецца, з радасцю прымае няхітрую гульню.
Малы валацужка павольна апусціў рукі, і Айшэ адразу ўявіла, як гэтыя брудныя кулачкі калісьці таксама піхалі жывот сваёй маці і яны таксама без слоў разумелі адно аднаго… Нешта тужлівае падкацілася пад самае горла, з грудзей быццам вырваўся цяжкі, з прысвістам уздых. Айшэ паднялася і няспешна пасунулася да дзвярэй.
У той самы момант, калі яна штукавала над замком, каб выпусціць з пакоя глуханямога хлопчыка, за спінай пачулася металічнае скрыгатанне, гэта Лола падавала знак, шкрэбла металічным трохкутным напільнікам па жалезным ложку. Азірнулася і ўбачыла, як свякроў адчайна праганяе хлопчыка, махае на яго бяссільнай, неймаверна схуднелай рукой, у няветлых, глыбока запалых вачах свекрыві неспакой і пагарда. Малы, відавочна, раней трапляў у падобныя сітуацыі і даўно звыкся са сваёй неласкавай доляй, ён наперад ведаў, што павінен рабіць, каб не гнявіць гаспадынь. Хлопчык вокамгненна крутнуўся да кутка, у якім тулілася сметніца – зялёная, месцамі праржавелая да дзірак скрынка з-пад патронаў з венікам усярэдзіне, – і, ухапіўшы дрэўка, з веданнем справы, не ўздымаючы пылу, пачаў падмятаць падлогу.
Лола запытальна і злосна паглядзела на Айшэ. У адказ нявестка, ледзь стрымліваючы радасную ўсмешку, абыякава перасмыкнула плячыма і ў думках падакарала саму сябе, што не дапетрыла раней, не дадумалася пакінуць бяздомнага валацужку сабе памочнікам. Ён і па ваду збегае, і суседзяў гукне, калі ўзнікне патрэба расчысціць ад камення ўваходныя дзверы, і смецце вынесе…
– Ён будзе нам дапамагаць, – папраўляючы падушку Лолы, сказала Айшэ.
Свякроў адмоўна матлянула рукой, у куточках бяскроўных непаслухмяных вуснаў з’явіліся кропелькі пены. Цяпер гэтак было заўсёды, калі Лола хвалявалася і сілілася нешта сказаць.
– Рэнат
Пачуўшы пра сына, твар Лолы прасвятлеў, вусны задрыжэлі, яна заплюшчыла зліплыя вейкі і неяк адразу абмякла, супакоілася. Айшэ ўкрыла свякроў коўдрай, прытушыла газнічку. Малы скончыў падмятаць падлогу і цяпер, не выпускаючы з рукі веніка, стаяў пасярод пакоя.
– Калі хочаш, заставайся, – сказала Айшэ.
Твар хлопчыка засвяціўся радасцю, ён падсунуў венік пад паху і нешта пачаў паказваць жэстамі рук.
Айшэ, нічога не зразумеўшы, адмахнулася:
– Я мовы тваёй не разумею, дый гэта і неабавязкова, галоўнае, ты будзеш жыць тут і рабіць усё, што я скажу.
Рэнат не аб’явіўся, як абяцаў вястун, ні праз два дні, ні праз тры, ні праз месяц. За гэты час Айшэ яшчэ больш пацяжэла, раздалася ўшыркі, зрабілася нейкай санлівай і нават сама здзіўлялася запаволенай няспешнасці і свайму празмернаму жаданню ўвесь час ляжаць у ложку. Калі трэба было нешта зрабіць на падлозе ці хоць бы падняць упушчаную анучку ці насоўку і побач не было глуханямога памочніка, гэтая дзея ператваралася ў паэтапную працэдуру. Спярша, прытрымліваючыся ложка ці абапіраючыся на падсунутую да патрэбнага месца табурэтку, яна апускалася на калені, рабіла, што трэба, і, адпачыўшы, зноў караскалася ўгору. Цяжэй і цяжэй даваліся вылазкі на паверхню сутарэння. Глуханямы хлопчык аказаўся і сапраўды добрым памочнікам, але Айшэ ён нічым не мог дапамагчы, калі яна ўпраўлялася з Лолай: і паварочваць свякроў, і лекамі прамываць пролежні даводзілася самой. Затое ў іх заўсёды была вада, і за гэта цяпер цалкам адказваў хлопчык.
На суседняй вуліцы нейкім цудам уцалела і нават працавала водаправодная калонка. Кволы, без напору струменьчык вады цёк несупынна, і каля яго заўсёды стаяла чарга. Набіралі ваду хто ў што, але кожнаму было адмерана толькі пяць хвілін. За гэтыя хвіліны больш двух літраў з калонкі не выцякала, таму нават падчас артылерыйскіх абстрэлаў, калі снарады падалі далекавата, людзі не разыходзіліся. Іншая справа – верталёты, што завісалі над горадам і з вышыні жывую людскую чаргу маглі прыняць за ўзброеных абаронцаў Грознага. Абвяшчалі паветраную небяспеку не менш за дзясятак сірэн, раскіданых па ўсім горадзе, але здаралася, што спрацоўвалі равуны пасля таго, як бомбы і ракеты ўжо сыпаліся на людскія галовы.
Айшэ і паўгадзіны не магла выстаяць у чарзе да калонкі, але перш чым сысці, заўсёды прасіла, каб яе «пяць хвілін» перадалі рыжаму глуханямому хлопчыку, і праводзіла малога ўздоўж чаргі, каб яго запомнілі. Глуханямы хутка прывык да новага прозвішча-мянушкі, дый не новае яно для яго было. Колькі сябе памятаў, заўсёды Рыжым чужыя клікалі, а часцяком яшчэ і тузалі за агністы чуб. Толькі маці і бабуля ласкава называлі Андрэйкам.
Андрэйка, калі напаўняў чайнік вадой і ліў у яго замест двух літровых слоікаў чатыры, адчуваў сябе сапраўдным героем. Ён хітравата пазіраў наўкол, з твару не сыходзіла прамяністая хітраватая ўсмешка. У гэтыя хвіліны ён вельмі ганарыўся сабой, бо ніхто ў чарзе не ведаў, што ён, як сказала Айшэ, «на чорны дзень» ужо напоўніў вадой пад самую накрыўку адзін бітон, у які ўмясцілася ажно сорак слоікаў, і цяпер носіць у другі. Праз гадзіну ён зноў стане ў чаргу, а потым зноў і так да таго часу, пакуль не прынясе дадому паўнюткія тры чайнікі, і толькі тады ім будзе задаволена не толькі Айшэ, але і хворая гаспадыня, якую ён панічна баіцца. А баіцца таму, што Лола напільнікам шкрабе па металічным ложку, здараецца, у прыцемках ажно сыплюцца іскры, і Андрэйка ўспрымае гэта як папярэджанне, яму здаецца, што гаспадыня яго наўмысна пужае, нагадвае пра «чорны дзень», які настане, як толькі скончыцца вада, і тады старая ўхопіць сваёй зжаўцелай напаўжывой рукой яго за валасы і будзе скрэбці жалязякай па ягоных зубах. Ён думае так, бо аднаго разу, калі хаваўся ў напаўразбураным доме, на свае вочы пабачыў, як звязанага вяроўкамі акрываўленага чалавека барадатыя ўзброеныя дзядзькі спярша білі нагамі, потым гэткім самым напільнікам, як у Лолы, пілілі бедаку зубы, а потым застрэлілі.