Пошукi будучынi (на белорусском языке)
Шрифт:
– I сам не ведаю.
– Кожная дарога куды-небудзь вядзе, але ты выбiрай тую, якая не вядзе ў прорву.
Прыйшоў салдат i сказаў, што фурманка пад'едзе пад хату.
Волечка тым часам нешта занадта рухава пачала завiхацца ля печы.
– Прынясi мне лому, - сказала яна да Кастуся без якой бы там нi было выразнай iнтанацыi ў голасе, i ён ахвотна прынёс лом.
– Увапхнi ў печ i запалi, бо я вельмi спяшаюся.
Сонца спускалася ўсё нiжэй, праменне яго з кожнай хвiлiнай зменьвала свой колер, i нарэшце ў яго роўным чырванаватым бляску ажыла задумёнасць цiхага змяркання. I тут пачалася паэзiя спакойнага адвячорка ў хаце. Усе цiха сядзелi, кожны на сваiм месцы i са сваiмi думкамi. У рухавым клопаце
– Што гэта ты варыш такое?
– запытаў фельчар, сочачы за рухавай Волечкай.
– Вару яду.
– А як жа гэтая патрава завецца?
– Нейк завецца, - злёгку прыбянтэжылася Волечка.
– А чым жа ты яе закрашваць будзеш?
Волечка як аслупянела. Нерухомая яна стаяла, i твар яе загарэўся чырвоным колерам.
– Малаком, - нарэшце адказала яна так, быццам кожнае слова важыла сто пудоў i цяжка было яго спусцiць з языка.
– Як жа ты будзеш гэтую патраву малаком закрашваць, калi ты ў яе цыбулю кiдала?
Волечка выбегла ў сенцы, i вочы яе напоўнiлiся слязьмi. Стары фельчар адчынiў дзверы ў сенцы i сеў на парозе.
– А чаго ў цябе, дзяўчо, твар так зачырванеўся? (Ён не пытаў: "чаго ў цябе слёзы?")
– Бо я ля печы стаяла.
– У цябе няма сала?
– Няма, - як з-пад зямлi сказала яна.
– А каму ты так многа варыш?
– Усiм... нам... Ужо другi дзень у мяне ў хаце чужыя людзi, а я iм нiчога нават перакусiць не дала.
– А немца ты малаком паiла?
– Дык ён жа хворы.
– А малая ты мая, а галубка ты мая!
– Нiчога, я пастаўлю новы гаршчок, без цыбулi... Гэта я забылася...
Кастусь у момант вока праскочыў праз сенцы на двор, развярнуў на возе сена i з бадай што пустой зашмальцованай торбы дастаў усё, што ў ёй было. Гэта быў раздушаны крышан сала. Аж босыя пяты яго мiгцелi, як маланка, калi ён ускочыў назад у сенцы з моцным шпаркiм шэптам. На твары яго ляжаў таемны выраз вялiкага змоўшчыка:
– Волька, выйдзi к возу на момант.
I сам скiнуў з сябе дзiцячую трапятлiвасць i сталай хадой падаўся з сянец. Так жа паволi i стала Волька пайшла за iм. Абое сталi яны ля воза, дзе двое коней бесперапынна жавалi сена.
– На табе сала, на гаршчок будзе. I нiкому не кажы, што гэта я табе даў. Няхай думаюць, што гэта ў цябе было, але ты не хацела спавядацца перад усiмi i сказала, што няма.
Трэба было бачыць у гэты момант Волечку. Як заваёўнiца свету, яна з ганарлiвай павольнасцю ўвайшла ў хату i зноў пачала хадзiць ля печы. Салдат дастаў з свайго ранца бляшанку кансерваў, паставiў на стол i сказаў:
– Можа гэтым добра закрасiць гаршчок?
– Я ўжо закрасiла салам.
– А ты ж казала...
– Мала што я казала...
Немец сядзеў на лаве i прыглядаўся да ўсяго, што рабiлася ў гэтай чужой яму хаце. Ужо быў прыцемак. Ужо агонь у печы згасаў. Ужо вераснёвы вечар апаноўваў цiшынёй свет. Хвiлiна за хвiлiнай, i ўсе гэтыя людзi паселi навокал стала. Волечка частавала iх патравай, якую, можа быць, i сама прыдумала з прычыны свае неспрактыкаванасцi ў гаспадыньскiх справах. Еў салдат, еў фельчар, еў Кастусь, еў i немец. I ўсiм падабалася яда. Фельчар раптам паварушыў сваю медыцынскую дарожную пакоўню i паставiў на стол пляскатую пляшку.
– А гэтую мiкстурку я ўзяў з сабою, бо думаў, што прыйдзецца ёю лячыць немца. Аж яно i добра, што ўзяў.
Гэтую чыстую, як сляза, мiкстуру адным заходам выпiлi ўтрох: фельчар, салдат i
– А нашто табе шукаць якой-небудзь дарогi ў свет на бадзянне? Жывi ў гэтай хаце i памагай гэтай малой жыць на свеце. Вам жа цяпер абаiм важна, каб абы дзень перабыць. У яе вернецца бацька, i жыццё пачнецца, а ты скончыцца вайна, i вернешся на сваю Вiлейшчыну.
I раптам пасля гэтых слоў штосьцi сталася з Кастусём. Незаўважна выйшаў ён з хаты i ўзлёг грудзьмi на бiла ў возе. Цяжкi, як стопудовы камень, смутак навалiўся на яго. Родныя мясцiны на Вiлейшчыне, куды яму прарочыў вярнуцца стары фельчар, звязвалiся ў яго ўяўленнях з бацькам. Як жа ён вернецца туды, калi ўжо бацькi няма? А калi i вернецца, то цяпер гэта ўжо не тое будзе. Конi пацерлiся мысамi аб яго плечы. Ён устрапянуўся i падклаў iм сена. Як увайшоў у хату, убачыў, што Волечка спiць не раздзеўшыся на тапчане пры печы i без нiчога пад галавою. Спяць дзе хто - немец, фельчар i салдат. Ён выйшаў зноў i лёг на воз. I зноў, як i тая ноч - з зорамi i цiшынёй. Яна яму здалася доўгай. I вядома: вераснёвыя ночы доўгiя. На свiтаннi ён моцна заснуў. Сонца пабудзiла яго. Яно бiла яму ў твар, але гэта было восеннае сонца, мяккае i лагоднае, як шчокi любага дзiцяцi. З вулiцы чулiся гукi напоўненай працай ранiцы. З комiна Волеччынай хаты iшоў дым. Ён спалохаўся, што праспаў нешта важнае, усхапiўся i застаў у хаце дзiўную сцэну: у залiтай сонцам хаце цесна было каля той лавы, на якой раней ляжаў хворы немец. У печы палаў агонь. Ружовенькi i свежы тварам немец адной рукой гладзiў па галаве Волечку, а ў другой трымаў сваё ўчарашняе пiсьмо i соваў яго ў фельчаравы рукi i штосьцi ўсё гаварыў, гаварыў, да чаго фельчар прыслухоўваўся.
– Ага, - зразумеў нарэшце фельчар, - ты рад, ты шчаслiвы, што ачуняў i ўжо здаровы? А ты думаў, што памрэш, адзiн сярод чужых людзей? Аж ты ўбачыў, што гэтыя людзi цябе ратавалi i паставiлi на ногi? Ты кажаш, што ў цябе ёсць дома сын, якому цяпер ужо дзесяць год? Ён таксама, як i ты, завецца Густаў Шрэдэр? Тое, што ён ёсць на свеце i што ты ачуняў, радуе цябе? Ага, ты хочаш чым-небудзь аддзякаваць нас усiх i найбольш гэтую малую? Ну дык яна завецца Волька.
Вядома, немец нiчога не ведаў, што кажа фельчар. Але ён, i не чуючы i нiчога не слухаючы, гледзячы сам у сваю душу, раптам прыгарнуў да сваiх грудзей Волеччыну галаву, i твар яго перасмыкнуўся момантным рухам шчасця. У наступны момант ён пачаў шнырыць па патайных кiшэнях i пад падшэўкай свае адзежы. Ён дастаў адтуль два цi, можа, i тры залатыя гадзiннiкi, некалькi залатых пярсцёнкаў, звязаных нiткай, i залаты нацельны крыжык праваслаўнай царквы - васьмiканцовы з мiнiяцюрным абразком на адваротным баку расейскага барадатага святога. Усё гэта ён загарнуў у прыгаршчы i сунуў у рукi Волечцы. Яна збянтэжылася i апусцiла рукi. Немец сiлаю даваў ёй гэты дарагi падарунак. Было вельмi падобна, што гэтыя рэчы душаць яго i ён стараецца выратавацца ад iх.
– Гэта табе, - гаварыў ён, - каб ты была шчаслiвая за маю радасць. Мой Густаў цяпер мае свайго бацьку.
Твар яго свяцiўся радасцю. Пячаць вялiкай праўды ляжала на яго вачах: ён уладар свету, бо ўжо зноў ходзiць па зямлi i трохдзённае змрочнае ўтрапенне яго мiнулася навек. А ўсё золата, якое толькi ёсць на свеце, нiкчэмная драбяза i непатрэбшчына перад самiм жыццём. Здавалася, праменне iдзе ад яго ўсмешкi. Усмiхаўся шчасцем i салдат, i фельчар, i нават Кастусь, толькi Волечка стаяла чамусьцi маўклiвая. Гэта была сцэна як бы бурнай чалавечай радасцi.