Саха сирин дьулаан т?бэлтэлэрэ
Шрифт:
Ити курдук, т??н? бы?а кутуйах иинин кэ?этэн, куттал б???н? к?р?н, к?н?ск? сылаата баттаан, кыыс барахсан утуйан хаалаахтыыр…
Сарсыарда, халлаан су?уктуйа сырдыыта, эдэр кыыс туран та?ырдьа тахсан, суолу-ии?и к?р? сатыыр. Хаарга туох да, ким да суола суох эбит. Хайдах эрэ санаата чэпчээн, дьиэ?э киирэр. А?ыы олорон о?онньор т??л?н кэпсиир: «Б?л??н т??ээтэхпинэ, быраатым эмиэ илэ кэлэ сырытта, бэ?э?ээ к?н?стээ?эр ?сс? ордук кыы?ырбыт, дьэбидийбит к?р??нээх, аккаастаммытым ?рд?нэн, к????нэн илдьэ барар санаатын ылыммыт курдук… Т??? да саас ылбытын и?ин, бу да буолларбын, к?н сириттэн ордук туох баар буолуой, то?ойуом?! ?л??хп?н отой ба?арбаппын», – диэхтиир. Дьэ, онно кыыс тугу истибитин барытын кэпсиир. О?онньор барахсан кыыс кэпсээнин истэн баран: «У?угуннарыа? этэ буолла?а дии, то?ойуом, тыынара ыарахана с?рдээ?э, ?л?р?гэр эмиэ итинник, тыынын былдьа?а-былдьа?а ыараханнык, тыына сыппыта, сэллик сиэбитэ… Дьэ, то?ойуом, ити барыта ку?а?а??а диэн тойоннуохха с?п, мин у?аан сылдьыбат ки?и буоллум…» – диэн т??л?гэр дуу,
Ити кэнниттэн, о?онньор т??йб?т?н курдук, биир нэдиэлэ и?инэн эмискэ сыыстаран, ойо?остотон орто дойду оло?уттан ?йэ-саас тухары бараахтаабыта. Туох да и?э-дьа?а суох тыа сирин сэмэй, ?лэ?ит ки?итэ сирдээ?и оло?ун т?м?ктээн, быраатын аттыгар хараллыбыта.
Дойду иччитин кэлэтии
Ааспыт сайын до?орум Сэмэнчик ки?и куйахата к??рэр т?бэлтэтигэр т?бэ?эн турардаах. Былырыын атырдьах ыйын биир намыын киэ?этигэр до?отторун кытта айыл?а?а тахса сылдьарга санаммыттар. ?гэс курдук, с?т??л??р, а?ыыр-сиир тэриллэрин, астарын-??ллэрин тиэйэннэр Тулагыттан чугас турар кыракый дэриэбинэ та?ыгар баар алааска т????лэммиттэр. Онно дьон олорбот быра?ыллыбыт дьиэлэрэ, былыргы ?йэтинээ?и хотоннор бааллар эбит. Бу хайдах эрэ, туох эрэ кистэлэ?нээх сир буоларын ту?унан олохтоохтор истэригэр урут-уруккуттан кэпсэл баара ???…
Уолаттар массыыналарын муусукатын му? кыраайыгар холбообуттар, ону-маны, буолары-буолбаты кэпсэтэн, к??-дьаа буолан, уот оттон эт ??лб?ттэр, ?р к?рс?спэтэх ахтыл?аннарын дуо?уйа та?аарбыттар.
Т??н ????н са?ана ый уотун ?лб??рк?й сырдыга киэ? алаас иэнин барбах сырдатан, хабыс-хара?а буолбут. Сэмэнчик тура сылдьарга сананан, ойуур са?атын диэки хаампыт. Ол баран и?эн к?рд???нэ, былыргы сэргэ турар эбит. ?й? бааллан дуу, туох имнэнэн дуу, сэргэни хайа сотон бэлиэтиир. Ол кэннэ аар айыл?а и?ийбит чуумпутунан дуо?уйан турбахтыы т??эргэ сананар, ол туран ис-и?иттэн туохтан эрэ дьиксинэр, кинини ким эрэ к?р?н турарын курдук санаа к?л?м гынар. Сонно тута чугас со?ус, бастаан аргыый, онтон улам к????рэн д???р тыа?а и?иллэр. Сэмэнчик, т??? да куттана санаатар, билиэх-к?р??х санаата ба?ыйан, турбут сиригэр туран хаалар. Д???р тыа?а субу адьас аттыгар и?иллибит. ?сс? ким эрэ тыынар курдук эбит. Сэмэнчик, дьэ, ?йд?н?н, ?л?рд?? куттанан, т????лэммит сирдэрин диэки му? кыраайынан тэбиммит. До?отторун у?угуннартаан, одо?-додо? кэпсээн, су?аллык хомунан куорат диэки к?т?пп?ттэр. Итиэннэ Сэмэнчик туох да бэйэлээххэ ити сир диэки барыам суо?а, араа?а сэргэ?э ытыктабыла суох сы?ыаммынан дойду иччитин кэлэтэн, улахан сыы?аны о?остубуппун, айыл?а?а та?ыстаххытына сиргитин а?атаргытын умнаайа?ыт диир.
Былыргы ?б?гэбит са?аттан дьон-сэргэ олорон ааспыт сирдэрин ытыктыы, кинилэр олохторун туо?ута – и?нэйбит, сууллубут сэргэлэри харыстыы ??рэниэхтээх эбиппит, до?оттоор…
Антон Иванов
Бэйэтинэн биллии
2011 сыллаахха т?р?пп?ттэрим икки дьиэни тэ?инэн атыыласпыттара. Биирэ, улахана – кы?ы??ы, икки?э – сайы??ы, миэхэ анаммыт этэ. От ыйын са?аланыытыгар эксээмэннэрбин этэ??э туттартаан, куораттан дойдубар тахсыбытым. Дойдум салгынынан сайа тыынан, ахтыл?аммын та?ааран дуо?уйан сылдьарым. Кыра дьиэ?э ийэм балта кыракый кыы?ыныын бааллара. Мин дь??гэбэр баран, ону-маны сэлэ?эн, киинэ уларсан, дьиэбэр хойутуу кэлбитим.
Ааннарбын хататалаан, с?р??н уу и?эн, бэрт кыратык интернеккэ олоро т??эн бараммын, утуйардыы о?остубутум. Эдьиийим о?отунуун хайыы ?йэ утуйбуттара ырааппыт. Тэлэбиисэр са?ата эрэ барбах и?иллэрэ. Са?ардыы утуйаары, халта?аларым сабыллан эрдэхтэринэ, арай аан а?ыллан, ки?и киирэр курдук тыас и?иллибититтэн уум к?т?н хаалбыта. Атах тыа?а кырачаан балтым оронун диэки барар курдуга, ыраах сиртэн с??рэн кэлбиттии, ки?и а?ылыыра и?иллэрэ. Мин кутталбыттан т??р?лл??хп?нэн т??р?ллэн сыппытым да, балтыбын харыстыыр, к?м?скэ?эр санаалаах ойон турбутум да, ким да суо?а. «Ээ, итирик ки?и хайдах эрэ гынан дьиэбитигэр киирэн та?ыста бы?ыылаах», – дии санаабытым. Онтон тэрээсэ?э тахсыбытым, ыппыт холку бэйэлээхтик утуйан буккуруу сытара, и?ийбит чуумпуну аймыах туох да суо?а. Ньиэрбэбин уоскутаары табахтаабытым, онтон киирэн хос сыппытым. Кутталбыттан кыайан утуйбакка эрэйдэммитим. Харахпын симтэхпинэ, моонньо да, т???э да суох кыып-кырдьа?ас о?онньор т?б?т? к?ст?р этэ. Сарсыарда у?уктан баран, улахан убайбар кэпсээбиппин: «Оо, бу кыыс да?аны, о?оххун, уоккун а?аппыты? дуо, араа?а уоту? иччитэ Хатан Тэмиэрийэ бы?ыылаах, дь???н?ттэн к?рд?хх?», – диэбитэ…
Ийэм-а?ам, эбэлээх э?эм бэрт кыра сааспыттан сахалыы сиэргэ ииппиттэрэ, куораттан тахсаат да, алаадьылаан са?а дьиэм о?о?ун а?аппытым. Хомойуох и?ин, эдьиийим, тыа сириттэн тэйбитэ олус ыраатан, ?б?гэтин ?гэстэрин соччо тутуспат эбит, истэн баран олус куттаммыта уонна аал уотун иччитин алаадьы астаан, дьэ, к?нд?лээбитэ.
Ийэ с?рэ?э…
Бу кэпсээн эдьиийим табаары?а Сандал уол т?бэспит бы?ылаанын ту?унан.
Сандал тыа сиригэр т?р??н,
Уоллаах кыыс сыыйа с?рэхтэринэн с?б?лэ?эн ыал буолбуттар ???.
Ийэ, ийэ, к?н ийэ барахсан! Сир ?рд?гэр олорорун тухары т?р?пп?т о?отугар и?эрбит таптала, кини орто дойдуга суох да буолбутун и?ин, ха?ан да с???р?йбэт т?л?нн??х эбит, ийэ с?рэ?э ?л??н? ?лб?т?х ?й?нэн сэрэйдэ?э… Ийэ с?рэ?э!
Быы?аныы
Бу т?бэлтэ?э чугас до?орум а?ата бииргэ т?р??б?т быраатыныын т?бэспиттэр. Биэс сыллаа?ыта о?остон, тэринэн Буотама ?рэх диэки бултуу тахсыбыттар. Биир сири булан, уот оттон чэйдээн, ол сиргэ т????лэммиттэр. Арай ?йд??н к?рб?ттэрэ, бэрт чугас мастар быыстарыгар булчут ??тээнэ баар эбит, хата, ?сс? уоттаах буолан ??рд?б?т. Бырааттыылар ?р-?т?р гыммакка дьиэ?э к?т?н т?сп?ттэрэ, бэрт тупса?ай, дьиэ дьахтар ки?и кы?амньылаах илиитэ баара к?ст?р ис барааннаа?а ??рд?б?т. О?оххо угуллубут харда?астар умайан та?ыгыра?ар тыастара нус-хас оло?у туо?улуур курдук эбит. Олус кэрэ сэбэрэлээх эдэр дьахтар баара кэргэнин туо?уласпыт да, би?иги дьоммут к?рб?т?х буолан биэрбиттэр. Ас б???н? а?аан, сылайан, сылаалара киирэн, бу ??тээ??э хонон аа?арга сананаллар. Быраата урут сытар. Убайа к?рд???нэ, арай дьахтар: «Эн би?икки бу эрэ т??н бииргэ буолуох», – дии-дии тас та?а?ын устан, к??гэйэр к?н?гэр сылдьар уола хаан с?рэ?ин ?р?к?тэн, хаанын хамсатан, уохтаах тапта?ыыга угуйа ы?ырбыт. Ол м?чч?ргэннээх м?н??тэлэргэ эт с?рэ?инэн туох эрэ бэрдэ суо?у сэрэйэн, тутан турбут луоскатын сиргэ т??эрдэ?э буолан, т??к?й? биэрбитэ, дьахтар ата?а буолбатах, туох эрэ иэмэ-дьаама ?йд?мм?т бар т?? эт к?ст?б?т. Дьэ, онно эрэ ?йд??б?т, урут о?о эрдэ?инэ э?этэ сир-дойду сибиэнэ кэрэ субалаах кыыс-дьахтар буолан кубулунан булчуттары булта?арын ту?унан кэпсиирин. Сорсуннаах сонордьут хаана таайан, булугас ?й? киирэ охсон: «Дэлби долгуйуох курдукпун, билигин киириэм, тахсан табахтыы т????м», – диэбит, т?ргэн ?л?гэрдик быраатын у?угуннарбыт, дьэ уонна сирэйдэрин хоту куотаннар этэ??э быы?анан, б?т?н о?орууламмыттар.
(с) К.В.
Хам хаппыт мастан буолуо…
Покровскай сирэ-уота ?т??кэн, кэрэ айыл?алаах, басты?-мааны дьонноох сир. Мин эбэбэр сотору-сотору тахсааччыбын, кини даачата ?р?с ?рд?гэр турар. Манна дьиэлэр ойуур быы?ыгар тутуллубут буоланнар кэрэ к?ст??лээхтэр. Дьиэлэр кэккэлэ?эн турар сирдэриттэн тэйиччи со?ус былыргы аппа баара. То?о эрэ кэнники кэм?э бу диэки ки?и соччо ылбычча ?йд??б?т т?гэннэрэ тахсар буолбуттара.
Биирдэ атырдьах ыйын хабыс-хара?а киэ?этигэр табаары?ым чугас ыалларыгар олорбут. Т??н ????н са?ана эбэтэ субуоннаабыт: «Т?ргэнник дьиэ?эр киирэ о?ус, дьиэбитигэр ким эрэ баар курдук хаамар тыа?а и?иллэр, кими эмэ илдьэ кэл», – диэн. Уол ыала уолу кытта бэрт т?ргэнник с??рэн кэлбиттэр да, ким да суох эбит. Ол эрэн чуумпуран ылбыттарыгар ким эрэ ытыыра и?иллибит. Сиэбиттэн банаар ылан тыктарбыта, би?иги тэлгэ?эбитигэр к?хс?нэн буолан, тобук тардыстан ким эрэ иэ?э?нии олорорун элэс к?р?н а?арбыт.