Вайна сусветаў (на белорусском языке)
Шрифт:
– Працягвайце, - сказаў я.
– Тыя, хто не хоча трапiць у палон, павiнны быць гатовымi да ўсяго. Я гатовы да ўсяго. Не кожны чалавек здольны ператварыцца ў дзiкага звера. Таму я i прыглядаўся да вас. Я сумняваўся ў вас. Вы худы, сухi. Я ж не ведаў, што вы той чалавек з Уокiнга; не ведаў, што вы былi зажыва пахаваны. Усе людзi, якiя жылi ў гэтых дамах, усе гэтыя нiкчэмныя канцылярскiя чынушы нiчога не вартыя. У iх няма мужнасцi, няма гордасцi, яны пазбаўлены здольнасцi жадаць i марыць. А без гэтага чалавек - нiшто. Яны вечна спяшаюцца на работу, - я бачыў iх тысячамi, - са сняданкам у кiшэнi, яны бягуць, як вар'яты, думаючы толькi пра тое, як бы трапiць на цягнiк, баяцца, што iх звольняць, калi яны спозняцца. Працуюць яны абыякава; потым спяшаюцца дамоў, баючыся спазнiцца на абед; вечарам сядзяць дома, бо асцерагаюцца хадзiць па глухiх вулiцах; спяць з жонкамi, з якiмi ажанiлiся з-за грошай, спадзеючыся добра забяспечыць свой нiкчэмны лёс. Жыццё iх падстрахавана ад няшчасных выпадкаў. У нядзельныя днi яны дрыжаць за сваю душу.
– Сярод iх арганiзуюцца розныя секты... Многае з таго, што я бачыў раней, я зразумеў поўна толькi ў апошнiя днi. Будзе многа адкормленых вар'ятаў, якiя проста змiрацца з усiм, iншыя ж будуць мучыцца тым, што гэта несправядлiва i што яны павiнны пайсцi на нешта важнае. Калi большасць людзей мае патрэбу ў нейкай важнай справе, слабыя i тыя, каторыя самi сябе расслабляюць бясконцымi разважаннямi, прыдумляюць рэлiгiю, бяздзейсную, з пропаведдзю пакорнасцi перад сiлаю, перад божаю воляй. Вы, напэўна, з гэтым сустракалiся. Гэта - прыхаваная боязь, абы быць далей ад справы. У гэтых клетках яны будуць набожна распяваць псалмы i малiтвы. А iншыя, не такiя прастакi, будуць займацца - як гэта назваць?
– эротыкай.
Ён змоўк.
– Магчыма, марсiяне выхаваюць з некаторых людзей сваiх любiмчыкаў, навучаць iх розным фокусам, хто ведае! Можа, iм раптам стане шкада якога-небудзь хлопчыка, якi вырас на iх вачах i якога трэба зарэзаць. Асобных яны, магчыма, навучаць паляваць на нас...
– Не!
– усклiкнуў я.
– Гэтага быць не можа. Нiводзiн чалавек...
– Навошта сябе абманваць?
– перабiў артылерыст.
– Знойдуцца людзi, якiя з радасцю будуць гэта рабiць. Толькi вар'яты могуць дапусцiць, што такiх няма.
Я не мог з iм пагадзiцца.
– Паспрабавалi б яны мяне ўпаляваць, - працягваў ён.
– Божа мой! Паспрабавалi б толькi!
– паўтарыў ён, i яго паланiў змрочны роздум.
Я сядзеў, абдумваючы яго словы. Я не знаходзiў нiякiх пярэчанняў супраць довадаў гэтага чалавека. Да таго, як марсiяне напалi, нiхто i не падумаў бы спрачацца наконт маёй iнтэлектуальнай перавагi над iм: я вядомы пiсьменнiк па фiласофскiх пытаннях, ён просты салдат; цяпер жа ён значна апярэдзiў падзеi, якiя я нават не мог усвядомiць.
– Што ж вы думаеце рабiць?
– спытаў я нарэшце.
– Якiя вашы планы?
Ён памаўчаў.
– Вось што я вырашыў, - сказаў ён.
– Што нам застаецца рабiць? Трэба прыдумаць якiсьцi спосаб жыцця, каб людзi маглi жыць, размнажацца i адносна смела гадаваць дзяцей. Зараз я скажу больш ясна, што трэба рабiць. Тыя, каго прыручаць, стануць падобныя на свойскiх жывёлаў; праз некалькi пакаленняў гэта будуць вялiкiя, прыгожыя, выкармленыя стварэннi. Што да нас, вольных людзей, то мы рызыкуем здзiчэць, ператварыцца ў нейкiх дзiкiх пацукоў... Вы разумееце, я маю на ўвазе жыццё пад зямлёю. Я шмат думаў пра каналiзацыйную сетку. Вядома, таму, хто яе не ведае, яна здаецца жахлiвай. Пад адным толькi Лонданам каналiзацыйныя трубы цягнуцца на сотнi мiляў; некалькi дажджлiвых дзён - i ў пустым горадзе трубы стануць прыдатнымi i чыстымi. Галоўныя трубы дастаткова свабодныя, паветра ў iх таксама дастаткова. Потым ёсць яшчэ скляпы, склады, падвалы, адкуль можна правесцi па трубах патайныя хады. А чыгуначныя тунэлi i метрапалiтэн? А? Вы разумееце? Мы ўтворым цэлую шайку з моцных, кемлiвых людзей. Мы не будзем падбiраць усякую дрэнь. Слабых будзем выкiдваць.
– Як хацелi выкiнуць мяне?
– Дык я ж уступiў у перагаворы...
– Не будзем спрачацца пра гэта. Прадаўжайце.
– Тыя, што застануцца, павiнны падпарадкавацца дысцыплiне. Нам спатрэбяцца таксама здаровыя, сумленныя жанчыны - маткi i выхавацельнiцы. Толькi не сентыментальныя дамы, не тыя, што строяць вочкi. Мы не можам прымаць слабых i бязглуздых. Жыццё зноў становiцца першабытным, i тыя, хто бескарысны, хто з'яўляецца толькi абузаю i прыносiць шкоду, павiнны памерцi. Усе яны павiнны вымерцi. Яны павiнны самi хацець смерцi. У рэшце рэшт гэта несумленна - жыць i саромiць сваё племя. Усё роўна яны не могуць быць шчаслiвымi. Да таго ж смерць не такая i страшная, гэта баязлiвасць робiць яе страшнаю. Мы не будзем збiрацца тут. Нашаю акругаю будзе Лондан. Мы нават зможам выстаўляць варту i выходзiць на адкрытае паветра, калi марсiяне будуць далёка. Нават пагуляць сяды-тады ў крыкет. Вось як мы захаваем свой род. Ну як? Магчыма такое цi не? Але выратаваць свой род - гэтага яшчэ мала. Для гэтага дастаткова быць пацукамi. Не, мы павiнны ўратаваць назапашаныя веды i нават павялiчыць iх. Для гэтага патрэбны такiя людзi, як вы. Ёсць кнiгi, ёсць узоры. Мы павiнны наладзiць пад зямлёю надзейныя сховiшчы i сабраць туды ўсе кнiгi, якiя толькi набудзем. Не якiя-небудзь раманы, вершыкi i да таго падобную дробязь-лухту, а слушныя, навуковыя кнiгi. Тут якраз i спатрэбяцца людзi накшталт вас. Нам трэба будзе прабрацца ў Брытанскi музей i захапiць усе такiя кнiгi. Мы не павiнны забываць пра нашу навуку: мы павiнны вучыцца як мага
Артылерыст змоўк i паклаў мне на плячо сваю загарэлую руку.
– У рэшце рэшт нам, можа, i не так ужо многа давядзецца вучыцца, перш чым... Вы толькi ўявiце: чатыры цi пяць баявых iх трыножкаў раптам пачнуць рухацца... Цеплавы прамень направа i налева... I на iх не марсiяне, а людзi, людзi, якiя навучылiся iмi кiраваць. Магчыма, я яшчэ ўбачу такiх людзей. Уявiце, што мы маем адну з такiх цудоўных машын, ды яшчэ цеплавы прамень, якi вы можаце кiдаць куды хочаце. Уявiце, што вы ўсiм гэтым кiруеце! Не бяда, калi пасля такога вопыту ўзляцiш у паветра i будзеш разарваны на часткi. Уяўляю, як марсiяне вылупяць ад здзiўлення свае бельмы! Хiба вы не можаце ўявiць гэта? Хiба не бачыце, як яны бягуць, спяшаючыся, задыхаючыся, пыхкаючы, вухкаючы, да другiх машынаў? I вось усюды што-небудзь не ў парадку. I раптам свiст, грукат, гром, трэск! Толькi яны пачнуць iх наладжваць, як мы пусцiм цеплавы прамень, - i - глядзiце!
– чалавек зноў авалодвае Зямлёю!
Палкае ўяўленне артылерыста, яго ўпэўнены тон i адвага зрабiлi на мяне вялiкае ўражанне. Я без агаворак паверыў i ў яго прадказанне аб лёсе чалавецтва, i ў магчымае здзяйсненне яго смелых планаў. Чытач, якi палiчыць мяне занадта даверлiвым i наiўным, павiнен параўнаць сваё становiшча з маiм: ён без спешкi чытае ўсё гэта i можа спакойна разважаць, а я ляжаў, скурчыўшыся, у кустах, змардаваны страхам, прыслухоўваючыся да самага нязначнага шоргату.
Цэлую ранiцу мы гаварылi на гэту тэму, потым вылезлi з кустоў i, паглядзеўшы па баках, цi няма марсiянаў, хутка накiравалiся к дому на Путнi-Хiле, дзе артылерыст наладзiў сваё логава. Гэта быў вугальны склад пры доме, i калi я паглядзеў, што яму ўдалося зрабiць за цэлы тыдзень (гэта была нара ярдаў шэсць даўжынёю, якую ён меркаваў злучыць з галоўнай сцёкавай трубою Путнi-Хiла), я спачатку падумаў, якая прорва аддзяляе яго мары ад яго магчымасцяў. Такую нару я мог бы выкапаць за адзiн дзень. Але я верыў у яго i важдаўся разам з iм над гэтаю нарою да паўдня. У нас была садовая тачка, i мы адвозiлi выкапаную зямлю на кухню. Мы падмацавалiся бляшанкаю кансерваў суп з цялячай галавы - i вiном. Упартая, цяжкая праца давала мне дзiўную палёгку - яна прымушала забывацца пра чужы i жудасны свет вакол нас. Пакуль мы працавалi, я абдумваў яго праект, i ў мяне пачалi ўзнiкаць сумненнi; але я старанна капаў усю ранiцу, радуючыся, што магу заняцца якою-небудзь справаю. Папрацаваўшы каля гадзiны, я пачаў вылiчваць адлегласць да цэнтральнага сцёку i задумвацца над тым, а цi правiльны мы ўзялi напрамак. Потым я пачаў сумнявацца: навошта нам, уласна кажучы, капаць доўгi тунель, калi можна пранiкнуць у сетку сцёчных трубаў праз адну з выхадных адтулiнаў i адтуль капаць праход к дому? Акрамя таго, мне здавалася, што i дом выбраны няўдала: занадта доўгi тунель патрэбны. Якраз у гэты момант артылерыст перастаў капаць i паглядзеў на мяне.
– Трэба крыху адпачыць... Я думаю, пара пайсцi паназiраць са страхi...
Я ўгаворваў яго працягваць працу; пасля некаторых ваганняў ён зноў узяўся за лапату. Раптам мне прыйшла ў галаву дзiўная думка. Я спынiўся; ён перастаў капаць.
– Чаму вы разгульвалi па выгане, замест таго каб капаць?
– спытаў я.
– Проста хацеў асвяжыцца, - адказаў ён.
– Я ўжо iшоў назад. Ноччу больш бяспечна.
– А як жа работа?
– Нельга ж увесь час працаваць, - сказаў ён, i нечакана я зразумеў, што гэта за чалавек. Ён марудзiў, трымаючы ў руках рыдлёўку.
– Трэба iсцi на разведку, - сказаў ён.
– Калi хто-небудзь падыдзе блiзка, то можа пачуць, як мы капаем, i нас заспеюць знянацку.
Я не пярэчыў. Мы палезлi на гарышча i, стоячы на лесвiчцы, глядзелi ў слыхавое вакно. Марсiянаў нiдзе не было вiдаць; мы вылезлi на дах i з'ехалi па чарапiцы ўнiз, пад прыкрыцце парапета.
Большая частка Путнi-Хiла была закрыта дрэвамi, але мы ўбачылi ўнiзе раку, зарослую чырвонаю травою, i раўнiну Ламбета, чырвоную, залiтую вадою. Чырвоныя ўюны карабкалiся па дрэвах вакол старадаўняга палаца; голле, сухое i мёртвае, з бляклымi лiстамi, тырчала сярод пучкоў чырвонай травы. Дзiўна, што гэта трава магла распаўсюджвацца толькi ў праточнай вадзе. Каля нас яе зусiм не было. Тут сярод лаўраў i дрэвападобных гартэнзiяў раслi залаты дождж, ружовы баярышнiк, калiна i вечназялёныя дрэвы. Густы дым, якi падымаўся за Кенсiнгтанам, i блакiтнаватая пялёнка скрадвалi пагоркi на поўначы.
Артылерыст пачаў расказваць мне пра людзей, што засталiся ў Лондане.
– На мiнулым тыднi нейкiя вар'яты запалiлi электрычнасць. Па ярка асветленай Рыджант-стрыт i Сэркес разгульвалi натоўпы размалёваных, ашалелых п'янiцаў, мужчыны i жанчыны весялiлiся i скакалi да ранiцы. Мне расказваў пра гэта адзiн чалавек, якi там быў. А калi развiднела, яны заўважылi, што баявы трыножак стаiць непадалёку ад Ленгхэма i марсiянiн назiрае за iмi. Бог ведае, колькi часу ён там стаяў. Потым ён рушыў на iх i нахапаў больш за сотню людзей - цi п'яных, цi разгубленых ад спалоху.