Вёска
Шрифт:
— І ты з-за гэтага пакрыўдзіўся?
— А гэтага мала? Што мне аставалася думаць? Быў сярод вас, побач — быў патрэбен, як матэрыял. Як і гэтыя людзі, што жывуць вунь у хатах, табе будуць патрэбныя... Знік з вачэй — і ўсё. Значыць, ідэя даражэй за чалавека? Ды вы павінны былі кінуць усё на свеце, не выдаваць кніжкі ў «Маладосці», не выходзіць замуж, а кінуць усё на свеце і пісаць мне, званіць, біць тэлеграмы, прыязджаць, ратаваць, думаць увесь час пра мяне! А раз ідэя для вас засціць чалавека, дык гэта г... а не ідэя! Такая ж лухта, «балталёгія», як і ўсе іншыя словы...
— Я ж прыехаў, — ціха прамовіў Алесь. Раней, у Мінску, Антон ніколі не спрачаўся з сябрам, таму
— Пайшлі, — сказаў ён, і калі Рамановіч падняўся, паціснуў яму плячо. — Не крыўдуй, Алесь, я проста доўга ні з кім як след не гаварыў, вось і прарвала... — Ён тэатральна адвёў убок левую руку і жартоўна-трагічным голасам прадэкламаваў:
Жывеце там у сваім Менску І кніжкі пішаце, А тут!.. Вам, Рамановіч, многа невядома Пра гэты край Няшчасця і пакут!— Ладна, пакутнік! — засмяяўся Алесь.
Калі ўваходзілі ў вёску, насустрач трапіўся дзядзька, ехаў веласіпедам, у сетцы на рулі вёз хлеб і пляшку гарэлкі. «Ага, падвезлі... Зараз папрашу напавер», — Васкевічу стала радасна і захацелася яшчэ шчырасці, захацелася гаварыць і гаварыць... Толькі не тут, а калі прыйдуць у бібліятэку, і ён вып’е.
Сапраўды, у магазіне таўкліся ў чарзе людзі. Рамановіч з парога бачыў, як сябар пашыўся ў чаргу, папытаў нешта ў прадаўшчыцы, тая буркнула ў адказ, тады Антон пачаў прасіць аб нечым, азіраючыся і паказваючы пальцам на яго, Рамановіча. Азірнулася і прадаўшчыца. Рамановіч выйшаў на двор. Хутка следам выскачыў шчаслівы Васкевіч, з пляшкай у папяровым мяшэчку з-пад цукару:
— Усё, жывём!
ХХІ
— Цябе праўда так цягне выпіць? — сказаў Рамановіч, заходзячы за сябрам у бібліятэку. — Ніколі не верыў, што разумны чалавек можа спіцца... Слухай, а здорава тут! Чыста, холадна...
Васкевіч парассоўваў шторы на вокнах.
— А кніг сколькі! Слухай, ты з жыру бесішся. Гэта ж толькі пазайздросціць можна — мець такое багацце! — Ён кінуўся да паліц, пачаў браць кнігі, гартаць.
— Ты вып’еш? — спытаў Васкевіч.
— Не, што ты. І табе не раю.
Антон дастаў з-пад «кафедры» паўбуханкі сухога хлеба, кавалачак кусанага сала, адчыніў пляшку. Выпіў трошкі. Не радасна, а сумна раптам стала. Лена ўжо не яго, Наташа з’ехала, а мо ўжо прыехала і больш не заяўляецца, бо пакрыўдзілася, ці даведалася пра Ірэн... Ірэн — вось каго б сюды зараз!..
— «Жыве Беларусь»! — прачытаў Рамановіч назву выстаўкі, потым прысеў за сталы, дзе Наташа звычайна сядзела. — Слухай, Васкевіч, ты, як заўсёды, прыбядняешся. Я ж ведаю, што ты быў і будзеш «нацюга» [7] пабольш за нас усіх... І не думай, што цябе не ўспаміналі. Часцей, чым табе здаецца. «Да, і не пісалі нічога!»
7
Нацыяналіст (жарганізм).
— Выпі, — папрасіў Антон. — І мне весялей будзе. А то мы ў розных вагавых катэгорыях, — пажартаваў ён. — П’яны з цвярозым — што сыты з галодным.
— Не, сказаў жа! — і Рамановіч, незадаволены нечым, падняўся і зноў пайшоў шнырыць рукамі і вачыма
Васкевіч з гонарам за сваё багацце і з некаторай рэўнасцю назіраў за ім. Той дайшоў да канца стэлажоў, выцягнуў нейкую сінюю кніжку, здзівіўся:
— Ого, Борхес! Чытаў?
— Не.
— Дарма... Кожны сказ — як раман. Можа, у гэтай вось кніжачцы зашыфравана ўся твая бібліятэка... Дарэчы, інтэлектуальнае чытанне супакойвае.
— З чаго ты ўзяў, што я неспакойны? — Васкевічу ізноў не спадабаўся гэты павучальны тон.
Рамановіч змоўчаў, знайшоў у кнізе нейкае месца, заклаў пальцам, стаў чакаць, пакуль Васкевіч наліваў і выпіваў.
— Вось, паслухай — «Историй всего четыре»...
— Ды кінь ты! — закурваючы, бесцырымонна перабіў Васкевіч. — «Всего четыре»! Ды гісторый усяго — трыльёны, мірыяды, колькі людзей, столькі гісторый! У кожнага свая, і ўсе непаўторныя! — Ён устаў, падышоў, узяў з рук у сябра кніжку, зачытаў: — «Много лет я не уставал повторять, что вырос в районе Буэнос-Айреса под названием Талермо»... Ну, скажы ты мне дзеля Госпада Бога — што мне да гэтага Талерма?! Як гэта можа мяне супакоіць?! Хочаш, я адкрыю табе карты, што я шукаю ў кожнай кнізе? Сябе я шукаю! І таго, што навокал мяне. У Чэхава чытаю «сонца ўстала» — вунь, глянь за акно — і там сонца! А Талерма ніякага я не бачыў, не бачу і думаю, што і не ўбачу ніколі!
Алесь памаўчаў, і Васкевічу падалося, што ён пераконвае яго.
— Дык вось, я бяру ў рукі кожную кнігу, з надзеяй знайсці ў ёй тое, што мяне цяпер хвалюе. А хвалюе мяне цяпер тое, што вунь за акном сонца, толькі дзень пачаўся — а я п”яны… Хвалюе, што я зайздрошчу табе, вось гэтым тваім штанам, кашулі, прычосцы… А я такі ж, як і год назад! Што ты паедзеш і будзеш катацца ў метро, увечары зойдзеш з дзеўкай у кавярню, і будзеце, папіваючы каву, адставіўшы пальчыкі, базарыць пра “нацыянальныя ідэі”… А я тут застануся. Вось гэта я хачу знайсці ў кнізе, адгортваю…
— … адгортваю і чытаю пра нейкае чортавае Талерма, праваліцца б яму разам з гэтай бібліятэкай! Ды няма ніякага Талерма! І Борхеса няма ніякага. Усё прасцей. Вунь карова прайшла, наляпала каля веснічак — гэта ёсць; хлеб вунь той чарствы на стале, гарэлка… А ад Борхеса — вось гэты пачак сшытай паперы — і больш нічога! Ні-чо-га!
— Я думаў, а адзін такі максімаліст, а ты, аказваецца, яшчэ горшы. Паслухай…
— Ты кажаш, не знайду ні ў воднай кнізе? — аніяк не хацеў слухаць п”яны Васкевіч. — А гэта як? — Ён кінуўся да другой паліцы, выкалупнуў тоўсты том. — Глядзі — адгортваю наўзгад, не спецыяльна… “Вчера, слышу, идет по деревне и поет блядским голоском: “Как андел небеснай прикрасна, как деман каварна и зла”… Вось што ёсць, вось сапраўднае, ад якога скуру дзярэ!
— Пачакай. паслухай: я выдатна разумею тваю настальгію па Чэхавых і Буніных, тым больш я сам праваслаўны, славянін. Можа, калі б я, як Міцура, пісаў нешта, дык пісаў бы так, як табе падабаецца, — традыцыйна, з прыродай і таму падобнае… Але зразумей, гэта ўчарашні дзень, гэта толькі тваё і маё. Чалавецтва ідзе да уніфікацыі, і прыйдзе, хацелася б нам таго, ці не. Ад нас залежыць толькі адно — каб не з лапцямі на плячах увайсці ў сусветную культуру, а…
— Вось калі тая уніфікацыя настане, тады засяду за Борхеса! А пакуль мне вось так хапае Чэхава з Буніным. Гэты твой Борхес, адкуль ён? З Буэнас-Айраса? Ну і хай ляжыць сабе пад пальмаю! Што ён мне можа сказаць, чалавек, які ўсё жыццё глядзеў на пальмы, мора, іншае неба? І продкі яго. А мой дзед Антон глядзеў вунь на тыя каровячыя сляды, на луг, якім мы праходзілі, і бацька мой глядзеў, а цяпер і я… Вядома, ў нас і псіхалогія свая, і…