Вясна ўвосень

Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч

Надзвычаная котка

У беднага мужыка завяліся ў хаце чэрці. Удзень яшчэ так-сяк, а ноччу ў коміне як справяць вяселле — проста хоць святых вынось.

Лёталі туды й сюды, стукаліся ілбамі, ад гэтага ў іх з вачэй іскры сыпаліся, і таму ўжо тры разы ў коміне сажа палала — ледзь хату выратоўвалі.

Ледзь золак, палезе баба ў печ і адразу пачынае раўсці. У гаршку — сажа, на пірагу — сляды і

адбітак невялічкага азадка гэта чорт адпачываць на гарачае цеста садзіўся.

Па начах пачынаюць дурэць у трысцяні — гаспадар думае, што гэта тхор да курэй падбіраецца. Выйдзе за дзверы, а яны яму з гарышча прама за каўнер ахапак балотнага сена з асакою — штоўх!

Асабліва адзін быў шкадлівы. Сам тоненькі, лёгка яго пераб'еш, а такая падла. Вазьме ў коткі капянят і пакдадзе іх у скрыню з мукою - хоць смейся, хоць плач. Цярпеў, цярпеў мужык, а потым пачаў з жонкай і дробнымі дзеткамі ў пуню хадзіць спаць. Мароз па спіне паўзе, калі пра зіму згадае.

Вось аднсйчы вечарам стаіць ён на ганку. Сонца сядае, а над вёскаю хмара, і легкі дожджык накропвае. Бачыць: ідуць па дарозе двое. Адзін чалавек як чалавек, а другі каратканогі, пыса ў яго клінам высоўваецца. А сам у цяжкай шубе. А трасца аго матары, каб у такі летны вечар шубу апранаць. Мо цыган гэта.

Падыходзяць абодва бліжэй, і бачыць гаспадар, што памыліўся, бо зусім гэта не чалавек, а мвдзьведзь і з ім павадыр, які яго на лазцугу вцдзе.

— Дзень добры!

— Здароў!

— Пусці, добры чалавек, у хату пераначаваць. Прыладзіўся б і пад кушчом, ды, бачыш,— дождж.

— Па мне што,—кажа гасладар,— заходзь. Толькі ў хаце нячыста, чэрці там завяліся.

— Гэта што,— смяецца павадыр,—яны хоць і рагалі, ды ўсе не праезджыя маскалі — жонку не забяруць. Да таго ж у іншых жонку на чорт забраць пабаіцца.

Добра, калі так. Пайшоў мужык у пуню, а павадыр з мвдзведэем прымасціліся ў хаце. Лёг павадыр на лаву, шапку ў галаву, адзін бок падаслаў, другім накрыўся — вось і пасцель гатова.

А мядзведзя паклаў спаць ля печкі, бо той цеплыню любіў, як стары дзед. Заснулі.

Ноччу чорт, як вядзецца, скочыіў з ліпы на дах, з даха на комін залез і, падняўшы цэлую хмару сажы, з'ехаў па ім у пячурку. Агледзеўся—няма нічога ў печы, толькі адзін гаршчок стаць, з яго смачны пах ідзе. Адставіў ў загнетку, выцягнуў гаршчок на под, запаліў смярдзючую люльку ў добры кулак, адчыніў крышкў. Паваліў стуль сытны пах, залахла рэпай.

— Ага,—думае чорц—рэпа. Гэта я люблю. Сядзіць і ўмінае рэпу, а лушпаі кідае ў пакой, наніз. Мядзведзь таксама пах рэпы пачуў і пачаў лушпаі з моста падбіраць і есці. Ласае жывёла. Сапе, чаўкае, лапамі па падлозе водзіць. Чорту гэта апрыкрыла узяу ён качарэжку і глядзіць. У цемры добра не разгледзеў: яно й ёсць - думае - котка праклятая. I качаргой яе:

— А псік!

Зароў мядзведзь, схапіў чорта, сцягнуў за нагу на падлогу і давай яго мяць, ланцугом пярэсціць.

Чорт лямантаваць, чорт выкручвацца, толькі

ж у мядзведзя лапы не з ваты зроблены: чорт нават асіп.

— Гаспадар — моліцца,— гаспадар! Ратуй! Аднімі! Гвалт! Павадыр спіць, быццам сляпога каня ў цыгана старгаваў, але ўрэшче ўчуў і мядзведзя — за хвост: цыц!

Чорт неяк выдраўся, люлькі з шапкаю пакінуў — і драла.

3 таго часу гаспадар з гаспадыняю сталі жыць ціха Ніхто не перашкаджае, не вые ў коміне, кацянят ад коткі (а яна іх адразу чацвярых у кошык спарадзіла) ніхто ў муку не кладзе.

Вось аднойчы арэ гаспадар і бачыць: ідзе нехта да яго цераз поле, такі сумны, нос кручком, на тонкіх, як лучыны, нагах, поўсць мокрая касмылямі звісае. А гэта той самы чорт цягнецца Скінуў шапку, вітаецца гжэчна

— Дзень добры, гаспадар.

— Дзень добры,— кажа мужык і, не спыняючыся, ідзе за канём. Толькі чуе, торгае яго чорт за паху:

— Мужык, а, мужыік...

— Чаго цябе?

— Ці ў цябе яшчэ тая котка, ці няма?

— А дзе ж ёй быць. У мяне, ды яшчэ чацвярых кацянят прывяла Усе як адзін падобны н а маці.

— Ну дык я да цябе болей ніколі не пайду, баюся, хоць мне й дужа трэба было паглядзець, ці цэлыя ірошы, бо там у цябе, пад печчу, у зямлі цэлая скрыня золата стаіць.

I пайшсў цераз поле як на хадулях. Сумны такі дыбае. А гаспадар даарау поле і -дадому. Раскапалі пад печчу зямлю і сапраўдыі скрыню золата знайшлі. Ну і гулянка ж была. На што ўжо я, а таксама выпіў. Але ж вы нікому гэтага не кажыце. Сорам!

Мужык і дзіва аднавокае

П’яны мужык дыбаў з радзін у сястры. Ідзе, хістаецца, дарога ў яго вачах знікае, яліны ўпрысядкі скачуць. А яму гора мала: спявае песні. Толькі чуе раптам:

– Пачакай жа, мужык!

Аглядзеўся - што за трасца з хваробай. Анікога. Ледзь пайшоў далей - зноў

– Ды пачакай жа ты!

Глянуў - і бачыць: сядзіць на двух ялінах дзіва аднавокае, гайдаецца на верхавінах, як на сенніку. Скокнула дзіва на зямлю і пачало перад мужыком расці. У таго й хмель знік:

– А што, мужык, калі б мне дзеля развагі з’есці цябе?

Мужык трохі падумаў і кажа

– Развага, вядома, добра, толькі давай я лепш табе раней нешта пакажу.

– Ану, - кажа дзіва.

Мужык выцягнуў крэсіва, выбіў на “грыб” цяпло, сціснуў яго зубамі, агнём унутр і пачаў дзьмухаць. За зубамі ў яго трут цепліцца, зубы сталі ружовымі наскрозь, і з роту дым заклубіўся.

– Бач ты, - кажа дзіва аднавокае, - відаць, што ты чалавек разумны. Толькі ўсё адно я цябе з’ем.

Мужык засумаваў жыватом, але няма чаго рабіць - сарвалася справа.

– А дзе ты мяне есці думаеш?
– пытае.
– Я б лепей ля хаты жадаў быць з’едзеным. Тут недалёка, вярсты чатыры.

– Пайшлі, - кажа дзіва, - усё адно ўвесь азадак мохам аброс.