Жарынка (на белорусском языке)
Шрифт:
"Нiколi не было цябе, Цыганiя" - яна трапiлася мне недзе на нiжняй палiцы, калi я ўжо зацiскаў пад пахай дзве iншыя, раней выбраныя кнiгi. Сцiплая памерамi, але зiхатлiва-ўразлiвая сваёй супервокладкай, яна як бы скаланула мяне, апякла нечым трапятлiва-адчувальным - быццам жарынка, якую я раптоўна выхапiў з попелу занядбанага вогнiшча. Мне верылася i не верылася, што гэта кнiга ў маiх руках. З яе вокладкi на мяне глядзела барвовае, знiзу падсветленае начное неба, глядзелi дрыготкiя трагiчна-вясёлыя зоры, у карагодзе якiх, падобна нейкай iлюмiнацыi, гуллiва, можа нават з гаркаватай iронiяй свяцiлiся-крычалi словы пра лёс Цыганii. Мiжволi апантала на момант уява, нiбыта я стаю пад гэтым небам, стаю адзiн на адзiн. Ад такой
Потым, яшчэ поўны захаплення ад вокладкi, я рынуўся ўнутр кнiгi, шукаючы новых цудаў.
Маляўнiчыя тытульныя старонкi, багатыя каляровыя малюнкi-ўклейкi, дыялогi, перасыпаныя першароднымi словамi, самабытнымi песнямi i прыказкамi, - усё дыхала сапраўднай Цыганiяй, хвалявала i вабiла. Збiральнiк казак i складальнiк - венгр. Iлюстрацыi зроблены венграм. Пасляслоўе, поўнае спагады да мiнулага цыган i радасцi з прычыны таго, як iх справы ладкуюцца ў Венгрыi сёння, напiсана венгеркай. I надрукавана кнiга, паводле заказу маскоўскага выдавецтва, таксама венграмi, у iх будапешцкай друкарнi. Было прыемна, радасна i гартаць кнiгу, i думаць пра яе. I мiжволi ўзнiкала само па сабе пачуццё, калi хочацца вiтаць дабрату людскую, калi хочацца дзякаваць за яе.
Знаходкi ўсцешылi i ўзрадавалi мяне. А калi да iх дадалася яшчэ адна рэдкая кнiга - "Нарысы па гiсторыi беларускай мовы", знойдзеная па маёй просьбе ўжо самiм прадаўцом у бязладдзi непрыступных стэлажоў, я адчуваў сябе зусiм шчаслiўцам, выходзячы з крамы.
– Гаршкi, каму палiваныя гаршкi?!
Воклiч прагучаў ледзь не каля самага майго вуха i вывеў мяне з задумення. Я паглядзеў з усмешкай на дзядзьку ганчара, на шарэнгi яго посуду i пажартаваў:
– Дык жа не адны гаршкi, а вунь i мiскi ў вас...
– I гаршкi, i мiскi, i кошт на iх нiзкi, - пракрычаў дзядзька, не застаючыся перада мной у даўгу.
– Е i гладышы, выбiрай, шчо па душы.
Дзядзька быў вясёлы, як бы ўвесь ззяў унутрана i знешне, дарма што немалады. Весела, можна сказаць, выглядалi i яго гаршкi ды мiскi. Яны сытна льснiлiся на сонцы, зыркалi яркiм палiваннем, нiбыта ўсмiхалiся разам са сваiм гаспадаром.
А побач, амаль стыкаючыся з уладаннем дзядзькi ганчара, не меней зiхотка вабiла да сябе бандарна-сталярнае царства. Бочкi i кубельцы, ночвы i маслабойкi, усякiя iншыя вырабы з дрэва - чаго тут толькi не было! I ўсё такое прыгожае, зграбнае - вачэй не адвесцi. Асаблiва прыцягвалi сваiм выглядам самапрадкi - дзве точаныя прыгажунi, што стаялi на прадаўгаватым кляновым столiку. Бялюткiя, сям-там з блакiтнымi абадкамi размалёўкi, яны здалiся мне самадзейнымi акторкамi, якiя ўзнялiся на iмправiзаваную сцэну i вось-вось заспяваюць у пары сваю песню. Напэўна, iх знарок паставiлi так, на ўзвышэннi - маўляў, няхай прычароўваюць людзей, няхай сцвярджаюць, што той, хто стварыў такiя цуды, не будзе прадаваць абы-якiя бочкi i кубельцы.
Каля драўляных дзiвосаў гаспадарылi невысокi, але статны дзядок i кабета маладога веку. Дзядок быў негаваркi: скажа адно-два словы i маўчыць, трымаючы сябе спакойна i спаважна. Затое яго памочнiца, па аблiччы нiбыта дачка, завiхалася як найстаранней: жвава шчабятала з пакупнiкамi, увiшна рахавала з iмi.
Цiкава было паназiраць за дзядком i кабетай, за iх гаспадаркай, слухаць пра бочкi-кубельцы гаману, але па суседству - новыя вiдовiшчы, i да iх клiкалi, прываблiвалi новыя галасы.
– Купляйце печкi зялезныя!
– Каму драцяныя клеткi, каму акварыумы?
– Свойскiя блешнi - налятайце спешна!
Звiнеў i гудзеў метал,
Вырабаў з жалеза - i значных, i дробязных - было шмат, i падзiвiцца ды пазахапляцца тут таксама было з чаго. Пераходзячы з месца на месца, я дапытлiва разглядаў ледзь не кожную рэч, сям-там заводзiў размову, нават прыцэньваўся дзеля цiкавасцi.
– Лазовыя кошыкi - за невялiкiя грошыкi! Гэ, яшчэ адзiн адметны закутак! Толькi ўжо тут - майстрункi з лазы i лубу, чароту i саломкi. I не адны кошыкi цi кашолкi, а i дарожкi для падлогi, маты аконныя, рамкi для карцiн i фотакартак, капелюшы - адным словам, цэлае раздолле плеценых самаробкаў. Раптоўна напатканыя, яны ў той жа час не здалiся мне неспадзяванкамi, а як бы прынялi мяне ў сваё атачэнне звыкла i па-свойску, так, нiбыта мы даўно знаёмыя i разам трапiлi ў гэты кiрмашовы вiр з ваколiц не то Пiнска, не то маёй роднай магiлеўскай вёскi.
– Тканне i вязанне, вышыўкi!
Навiнкi - адна за адной. I прытыкам у шарэнгах i густымi астраўкамi на пазаддзi. Як выраблены адвольна, так i размясцiлiся дзе папала. Разнастайныя, безлiчныя, яны ўсё ж складалi i нешта адзiнае, стваралi нейкi агульны малюнак. Як i тыя людзi, што тоўпiлiся каля iх, ды i па ўсiм рынку, заклапочаныя сваiмi патрэбамi. Самое жыццё як бы сабралася тут з цэлага краю, пярэстае, шматплыннае, сабралася i, гамонячы галасамi Валяр'янiх i Маркоў, Марыль i Iванаў, усiх вясёлых i сумных, паказвае наросхрыст сваю напратку i душу.
Шырокi панадворак, мноства i новых i адных i тых жа вырабаў у розных месцах - усё абышоў я, усё агледзеў, i калi налюбаваўся, нацешыўся з таго, што пабачыў, павярнуў назад, да тых самаробак, якiя загадзя былi ўзяты на прыкметку. Хацелася прыдбаць сякiя-такiя чароўныя дробязi - на ўспамiн, дзеля зберажэння зазнанай цеплынi.
Я купiў мiнiяцюрную бярозавую статуэтку Лявонiхi-скакухi, саламяную фотарамку-пляцёнку, лёгкую, як пушынка, з цавейцам-шчупачком грушавую лыжку i даволi пагляднага, з пацешным голасам-курлыканнем глiнянага жорава. Купiў, развiтальна аглянуўся на краiну рамяства i пашыбаваў ад яе, прыгадваючы свой пакойчык у гасцiнiцы.
На цэнтральным праездзе рынку прыпынiўся на хвiлiну. Трэба было прыкiнуць-вырашыць, куды лепей, дакладней, куды цiкавей iсцi.
Рынак меў двое варот. Яны размяшчалiся адны супраць адных i выходзiлi на розныя, хоць i паралельныя, як мне казалi, вулiцы. Адну з гэтых вулiц я ўжо ведаў - iшоў па ёй сюды. Хацелася прайсцiся, дзе не быў, па незнаёмай вулiцы, i я скiраваў да яе.
Жывая ручаiна праезда падхапiла мяне i панесла сваёй грукатлiва-шумнаватай плынню. Ляскаталi колы фурманак i ручных тачак, шаргацела i дзугалася зямля пад нагамi пешаходаў. Гамана ж людская чулася мала, ды i прыглушана; тут, дзе заклапочана спяшалiся хто на рынак, а хто з рынку, усё жыло найболей рухам, засяроджанай iмклiвасцю.
Я ўжо быў паблiзу варот, калi раптам прыкмецiў ля iх юнака, якi паводзiў сябе даволi дзiўна. Стоячы на нейкiм узвышэннi, ён пазiраў то на людскую плынь (нiбыта ў мой бок), то некуды ў далячынь праезда i ўзмахваў саламяным капелюшом. "Дык гэта ж той, што быў з Марко, - прамiльгнула ў мяне думка.
– I што гэта за знакi ён некаму падае?" Я прыпынiўся i паглядзеў назад - усцяж усёй цэнтральнай дарожкi. I, на здзiўленне сабе, пабачыў, што ля супрацьлеглых варот рынку таксама нехта раз-другi ўзмахнуў шапкай. Узмахнуў i болей - анi знаку, як растаў. "Гэ, цэлая змова! здзiвiўся я i падумаў: - Цi не мае ўся гэта сiгналiзацыя дачыненне да мяне?" Азадачаны, я пастаяў яшчэ крыху, пабегаў позiркам сям-там па праездзе i, не бачачы працягу спектакля, падыбаў далей, поўны разваг i здагадак. За юнаком прадаўжаў назiраць. Бачыў, як ён пры маiм наблiжэннi саскочыў з пустой скрынкi, на якой стаяў, як ён шмыгнуў з людской таўкатнi за вароты, як далучыўся там да сваёй кампанii - двух мужчын i жанчыны з немаўляткам на руках.