Авантуры студыёзуса Вырвіча
Шрифт:
— Чаму? — здзівіўся пан Вайда.
— Таму, што калі б ты зёлкі паліў, а не запарваў, я б яшчэ да брамы пачуў пах, і ўжо ні ў якім разе не пусціў бы сваіх сюды.
Дактары пачалі нецікавую лекарскую дыскусію. А Пранціш вырашыў, што прыгоды ў Дракошчыне і на праклятым млыне — гэта яшчэ першыя сняжынкі ў параўнанні з завірухай, якую абяцае гасцяванне ў Тамашове.
Ён не надта памыліўся.
Дом доктара Вайды аказаўся сапраўды змястоўным. Як выявілася, доктар пасля сканчэння ўніверсітэту выгадна ажаніўся, з дачкой тамашоўскага войта. Таму займеў камяніцу на два паверхі. Пані доктарава была павольная, беласкурая і вялікая, ледзь не ўдвая большая за мужа. Яна хадзіла ў дарагой сукенцы з брабанцкімі карункамі,
— Вось так і жывем, — задаволена абвёў рукой ідылічную карціну пан Вайда.
— А як твае даследванні крывяных складнікаў? — папытаўся Лёднік. — У цябе былі цікавыя ідэі…
Вайда махнуў рукой.
— Усё, што мне трэба ведаць, мне распавялі ва ўніверсітэце. Гэта ты ў акадэміі можаш лунаць сабе ў эмпірэях, шукаць філасофскі камень, патрашыць трупы. А тут трэба людзей лячыць, ды так, каб адобрыў святы касцёл, і не западозрылі ў блюзнерстве. Не высоўвацца. Не вылучацца. І калі святар сцвярджае, што грэшнае цела сваё сумленны хрысціянін дае мыць двойчы ў жыцці — пры нараджэнні і калі памрэ, мая справа сціпла маўчаць.
— Чакай, — здзівіўся Лёднік. — Айцец Габрыелюс сам жа эксперыменты любіў… І сцвярджаў, што ад старажытных рымлянаў абавязкова трэба пераняць звычай штодзень мыцца…
Пан Вайда толькі хмыкнуў.
— Сам ведаеш — грамчэй за ўсіх крычыць «Трымайце злодзея!» злодзей, і прыёр кляштара святога Тамаша проста палюе на іншадумцаў, блюзнераў, ведзьмакоў, чарнакніжнікаў…
— Хіба ён спыніў свае доследы? — насцярожана папытаўся Лёднік, чапляючы двузубым відэльцам каўбаску.
— Такія не спыняюцца, — хмыкнуў пан Ёханес. — Але пра ягоныя сапраўдныя заняткі здагадваемся я, ты, ну яшчэ некалькі чалавек, якія цалкам залежаць ад біскупа і біскупскіх памагатых. Тут — ягонае ўладанне. І ягоныя парадкі. І магутныя апекуны па ўсім свеце. Дзесяць год трымае людзей у страху. Паўсюль ягоныя вушы і вочы… Хто пачне благое казаць пра айца Габрыелюса — можа раптам знікнуць альбо памерці ад раптоўнай хваробы. А здараецца, біскуп адным поглядам паміраючага з ложка падыме. Сам кароль у яго гараскопы замаўляе. Так што пошасць яму — толькі ўмацаванне ўлады. А я — маленькі чалавек. Магу кроў пусціць, клізму паставіць. Што я — супраць чумы?
— Чакай, а памятаеш, мы спрабавалі прыдумаць ад яе лекі? — усклікнуў Лёднік. — Нават сам пан Правітус падказваў — узяць попел кароткага рабра і лімфатычнага падмышачнага вузла памерлага ад чумы…
— Яшчэ раз кажу — у Тамашове ўсё паводле дзядоўскага звычаю, — цвёрда прамовіў Ёханес. — Як сто, дзвесце, трыста год таму. Нам тут што вайна ў Амерыцы, што іnterregnum у Кароне… Вось пошасць — блізка. Зараз пачнецца чарговая істэрыя на тэму «Выкупляйце грахі, бо хутка канец свету». Пойдуць па вуліцах флагелянты, абсцябаюцца ў славу Гасподню, аж пырскі крыві паляцяць на сцены. Нехта ў імя святога Тамаша ахвяруе касцёлу ўсю маёмасць і стане жабраваць, на вуліцы Залатароў ці Рыбнікаў зловяць пару вядзьмарак і павядуць тапіць у сажалцы… Потым разгромяць лаўкі габрэяў… Апошніх і абвінавацяць у пошасці і пачнуць збіваць. Пасля габрэяў возьмуцца за жабракоў — маўляў, яны паатручвалі ваду ў студнях. Потым настане чарга пацукоў і мышэй — а можа, якой казы, у якую ўсяліўся д’ябал. Спадзяюся, да лекараў чарга не дойдзе. Гарадок маленькі, нас тут усяго чацвёра, калі лічыць цырульніка-зубадзёра. А потым пошасць скончыцца, вядома, дзякуючы малітвам айца Габрыелюса.
— А мы павінны тут сядзець і гэта ўсё назіраць? — абурыўся Пранціш, у якога сямейнае шчасце тамашоўскага доктара чамусьці выклікала
Пан Агалінскі шумна паставіў на стол пусты збан, у якім толькі што пенілася някепскае цёмнае піва.
— Няўжо імя ягонай мосці, яснавяльможнага пана Радзівіла тут нічога не значыць? Я выконваю ягонае даручэнне!
Багінская скрывілася, а пан Вайда ветліва схіліўся.
— Калі б ягоная мосць князь Радзівіл зрабіў ласку сюды завітаць, яго б, вядома, сустрэлі па-каралеўску. Але тут не ўладанні пана, да таго ж пошасць не разбірае тытулаў. Смерці баяцца больш, чым князёў чалавечых. Баюся, што вас, пан Агалінскі, біскуп нават не прыме. Ды ён пальцам варухне — вас адправяць у сутарэнні, як блюзнераў. Так што, Бутрыме, хоць ведаю, што ты — веры праваслаўнай, заўтра ўсе рушым на імшу ў касцёл. Я вунь, лютаранін, хаджу, як міленькі, і пра сваё веравызнанне маўчу, як труна. Пераседзеце ціхенька на апошніх лаўках… А мне апраўдацца прасцей будзе: прытуліў добрых хрысціянаў.
Лёднік зусім спахмурнеў, паглядаючы на малога сынка Вайды, які заўзята пускаў драўлянага коніка скакаць па парэнчах фатэля. Ясна — успомніў малога Алесіка.
— Няўжо няма ніякага спосабу выбрацца з горада?
— У нас ёсць грошы, пан Вайда, — звонкім галаском умяшалася Багінская, ужо ў набытых у мясцовых крамнікаў навюткіх камзольчыку і парычку, вымытая і выспаная. — Нават у час аблогі можа знайсці згаворлівых вартавых… Падземныя хады… Патаемныя дзверы… Магчыма, пярсцёнак са смарагдам трохі наблізіць наш ад’езд?
І пакруціла ў пальцах каштоўнасць, за якую можна было набыць некалькі коней з карэтай у дадатак. Святло заіграла на гранях русалчынага каменю. Нават пані Вайда зацікаўлена заўзіралася…
— Запэўніваю вашу мосць, ніхто ў горадзе не пойдзе супраць волі айца Габрыелюса. Бо ўпэўненыя, што ён валодае нетутэйшай моцай. Што ён і дэманстраваў не раз. А страх перад пошасцю ўвогуле вынішчыць з сэрцаў міласэрнасць, — цвёрда прамовіў пан Ёханес і звярнуўся на нямецкай мове да жонкі. — Сэрцайка маё, Грэтхен, укладзі дзяцей спаць!
Пані доктарава няспешна паднялася, скоса зірнула апошні раз на смарагд у пальцах пана Палонія і сышла разам з дзеткамі і нянькай.
— Адзінае, што можа вам дапамагчы… Ведаеце, у маленькіх мястэчках, у глухіх вёсках ёсць шмат такога, што месцічы ўважаюць за свяшчэнны звычай і захоўваюць вякамі, у той час як чалавеку прышламу гэта падаецца дзікунствам, — голас доктара Вайды гучэў неяк няўпэўнена.
— Пра які звычай ты хочаш нам распавесці, Ёханес? Кажы, не бойся. Мяне цяжка чымсьці здзівіць, — заахвоціў Лёднік. — Калі гэта дапаможа нам адсюль выбрацца, я гатовы на самы дзікі абрад. Што там трэба — ажаніцца з саляным слупом, правесці ноч на магіле праклятага князя, збіць стралою чэрап з вежы?
— Абняцца са святым Тамашом, — крыва ўсміхаючыся, прамовіў Ёханес. — Табе гэта не спадабаецца, Бутрыме.
З таго, што распавёў тамашоўскі доктар, нічога добрага сапраўды не вымалёўвалася. Абдымкі святога Тамаша дапамагалі ў набыцці стыгматаў. Звычайна раны такія ўтвараліся ў асабліва веруючых у перайманне ранаў Госпада. У Тамашове іх атрымлівалі з дапамогай асаблівага прыстасавання. Звычай пайшоў ад заснавання кляштара святога Тамаша і адпаведнага манаскага ордэна. Прыёр у ім быў фанатычны. Кожны мніх, які ўступаў у ордэн, мусіў прайсці жорсткі іспыт. Пасля гэта стала пакараннем. Потым — асаблівым духоўным подзвігам, здзейсніўшы які, можна папрасіць пробашча храма аб літасці — і той павінен задаволіць просьбіта. Нельга прасіць грошай, нічога, што ўзбагаціць, або нанясе камусьці шкоду. Але такім чынам некалькі разоў вярталі сабе волю асуджаныя да вязніцы, альбо тыя, каму пагражала даўгавая яма, часам даказвалі сваю невінаватасць западозраныя ў вядзьмарстве і блюзнерстве. Прычым скарыстацца з традыцыі маглі людзі рознай веры.