Бастан кешкен, кµз кµрген
Шрифт:
кнесі. Кнбегенде олынан келері де жо. Мны – мойынсыну
дейді. Онда да айта алса, “ке – шешее не істесе, алдыа сол
келсін” дерсі.
кпе мен бауыр.
аза халы – тілге бай халы. р сзді зіні тра маынасы
болуымен атар, ауыспалы да маынасы бар. кпе – адама те
ажет мшені бірі. Оны ызметін денеміздегі баса мше атара
алмайды. ан деп алатын, шындыында жанамыз, сйы ызыл
затты ажет ететін ауасын кпе беріп трмаса, мір тынды дей
берііз.
ажеті кем, жо деп те айтар едім. Сол ауыспалы маынасын желеу
етіп пайдаланатындар мірде баршылы. Негізінде кпелегіштерді
олынан келері, кпшілігінде, жо болып шыа келеді. Ол сылтау
шін кпе айтады.
кпелегенше, сол кемшілік жерін кпе айтпай – а жніне
келтіріп жатса, жарасып – а трмас па еді. Енді денемізде бауыр
деген таы бір мше бар. Бл сзді ауыспалы маынасы жрекке
жылы тиіп, лаа жаымды естіліп жатады. Бл сзді тра
маынасындаы ызметі де тамаша: Шаршаан анымызды
тазартып, денемізге айта жмсайды, бізді мірімізді тотап
алмауын амдастырады. Адам адама дос, бауыр деп жатамыз.
Демек, адам баласы бір – біріне астанды рекеттерге жол
бермейді деген келіп шыады.
Бауырмашылды деген ым з туысыа, аайын – жекжатыа,
адам баласына деген аморлыыды, жасылы іс - рекетіді
175
білдірсе керек. Хайуанаттар дниесінде бір тектес жануарлар адам
сиятанып лт, ру болып блінбегендіктен бе деймін. Бір
тектестерді арасында адамдардаыдай бсекелестік те,
ызаншаты та жо деп айтуа боларлы: атар мір среді, бір –
біріне астанды жолын арастырмайды, демек, бір–бірімен
бауырлас. Бл жаынан араанда, адам баласындаы жауыздыты
ойластырушы, бсекелестікті тудырушыларды, кім де болса адам
деген ата лайыты санамас едім.
Бйрек пен безбйрек
“Бйрек бауырына брып
тру шін керек”
(. Мырзалиев)
Бйректі ауыспалы маынада олдануы адамдарды туысты
жаынан бір – біріне жаындыы маынасында кп олданылады.
Бйректі ауруа шалдыуынан операциямен алып тастауа болады.
Біра алынан бйректі ызметін екіншісі атарады да екен. Кпке
дейін екіншісі біреуін іздеу кезінде, адам біржіп, кемседеп те
алады екен. йрене келе ол ойылса керек. Сонда бйрек зіне
жаынын іздейді екен. Ал, адам баласында бйрегі сап – сау
адамдар арасынан туысым, жаыным екен – ау деп ойламайтындар
табылып алып та жр. Бл – аза баласына жат ылы. Осы біз
“Мдениетті ел” деп, крінген елге еліктеушілікті де шыарып алып
жрміз. Соларды тілін йренеміз деп, ділімізден де айрылып
жргендеріміз
сана,тілін, діліді жоалтуы безбйрек боланы дей бер. Дние
жзінде онажайлы халы-аза халы екен. Безбйрек болу –
туысанды керек етпеу. Сонымен атар, тілін, ділін жоалтпай-а,
азашылыты керек етпей бауырын да керексінбейтіндер бірлі
жарымды табылып алып жр. Бл дрыс трбие алмаушылытан
теріс жола тсушілікті салдарынан болса керек. Кпшілікті ішінен
табылады: тастанды балалар сиятылар, ата анасын баласын
керексінбейтіндер, маскнемдер, арасынан мірлік армия атарында
жретіндер де бар. Олар робот сияты тек брыты орындаушылар
крінеді. Онда жаны ашу деген болмаса керек. Ондайларды
наразылы білдірушілерді басуа пайдаланады екен. Соны крінісі
1986 жылы желтосан оиасында, жаа зен аласында балан
жадайда кездесті емес пе!
Алла безбректілерден сатасын!
Ерлі-зайыпты мір сру кезеі
(йлену оай, - йлесу иын)
мірді е жауапты кезеінде, мазмнды уаыты да, иын
мезгілі де, оны дыс игеру де енді басталалы тр. Бан жан-жаты
176
ойланып, аылдасып шешкен абзал болады. “Келісіп пішкен тон ке
де, кем де балмайды” дейді азаым. Жар тадау болаша
жптаспашы екі адамны жмысы боланмен, алдымен, ата –
ананы келісімін, аыл кеесін тыдаан жн. Ата – ана сендерді
ешуаытта да жаман болсын демейді. Тек жасы болуларыды
ойлайды, оларды мірден алан тжірбиесі мол. Ойладаршы,
йлену тойларыда орысшалап айтанда, “Поздарвляю законным
браком!” деп жатады. Осы сзге мн берейікші: “зады аау тсуімен
ттытаймын” шыады екен. “Аау” cзі матанарлы сз емес.
Демек, екеуі де осы сзді иесі болып трсыдар. йлеспей
аланда, айта йлену деген екеуіні де аауы бар деген болып
шыады. Абайладар, тсінген шыарсыдар. “кндіз екеу, тнде
тртеу” деген жмба бар. Бл – аауы барларды жмбатаан сз.
Сондытан да жас жбайларды ттытаанда, орысшаламай –
а, «Зады некелерімен, осаымен оса аарыдар!» деген дрыс
па деймін.
азата «Келінні аяынан, ойшыны таяынан» деген сз бар.
Келін болатын бала сен баса елге келіп отырсы, яни жасы
болса, тпкілікті мір сретін з еліе келіп отырсы. «ыз жат
жртты» деген осыдан шыан, з жрты – осы келін болып тскен
елі. Енді сен лкен болсын, кіші болсын, сол елді
баылауындасы. рбір сені жрген адымы баылануда.
Сондытан да азаым «Табалдырытан биік тау жо» деп оны киелі
деп санаан. Табалдырытан о аяымен аттауды мытпа. Сен