Беларусы, вас чакае Зямля
Шрифт:
На ўсходзе сонца паднялося над шчарбатымi руiнамi гораду. Янук стануў у чаргу, разглядаўся. З захаду ўкацiўся й спынiўся воддаль цягнiк. Адчынялiся дзьверы пасажырных i таварных вагонаў. Жаўнеры сьпяшылi на кухню-сталоўку. Але… Гэта ня былi Немцы. Эсэссаўская форма. Французы. Пра гэта гаварылi на рукавох шчыткi з напiсамi. Чаго тут Французы? I яны Гiтлеру на помач? Разважаць ня было часу. Якiсьцi «пёрун» таўхануў ззаду i Янук сунуўся наперад, да кантролi, трымаючы ў руцэ свой «райзэшайн».
На шырокiм пляцы ззаду за вакзалам грузавiкi з адкрытымi бартамi
— Гэр, шус пуцэн?
Малады дзiцячы галасок. Падлётак гадоў дзесяцi, ня больш, прапанаваў Немцу боты пачысьцiць. Гэткiх чысьцiботаў было гэтта некалькi. Трымалiся яны кута вулiцы, там, дзе найбольш жаўнернi валачылася.
Вось адзiн зь iх, дробненька-мiзэрны ў твары, мокра пад носам, з рабацiньнем, у занадта вялiкай, можа пазычанай у брата шэрай сьвiтцы, ды ўпоперак на галаве надзетай пiлёрцы, скончыў жаўнеру чысьцiць боты. Яшчэ лiшнi раз пацягнуў чырвонай бархатнай шматай па наскох ботаў, праверыў глянец. Боты зьзялi, асаблiва-ж самыя наскi дый навет кароткiя шурпатыя халявы.
— Фэртыг, майн гэр, — сказаў хлопчык.
Жаўнер уважна агледзiў боты, задаволена ўсьмiхнуўся.
— Вiфiль? — спытаў.
— Айн гальб марк, — бойка адказаў хлапец.
Немец выцягнуў зь кiшэнi жмут акупацыйных марак, дбайлiва адзьдзялiў адну паперку й даў замурзанаму хлапчуку. Той схаваў грошы ў кiшэню патрапаных портак i ўсьмiхнуўся да жаўнера. А Немец выцягнуў руку й варушыў указальным пальцам, проста хлапчуку ў вочы пазiраючы.
— Айн гальб марк! — дамагаўся шорсткi, як жвiр, голас.
— Iх габэ кайн гальб марк, — апраўдваўся хлопец.
Немцаў твар ператварыўся ў чорную хмару, а рудыя вочы — у калючыя цьвiкi. Жаўнер спрытна прысеў i схапiў хлопчыка за правае плячо. У гэны самы час ягоная рука пачала абкладаць дзiцячы твар аплявухамi. Гэтаму спадарожнiчала сакавiтая крыклiвая лаянка.
Хлапчуковы прылады для чышчэньня ботаў, - скрынка, шчоткi, паста й шматы, — паляцелi ўбок, калi ён, баронячыся левай рукой ад удараў па твары, пачаў босымi нагамi малацiць Немцаў жывот. Магчыма, што трапiў жаўнеру ў чульлiвае месца, бо ў таго твар скрывiўся ад болю й хлапец вызвалiўся зь ягоных рук.
— Фарфлюктэ фашыст швайн! — крыкнуў хлопец.
Сабраная грамада такiх-жа чысьцiботаў прыйшла хлопцу на помач.
— Швайн, швайн, фашыст!
Узлаваны Немец схапiўся за штык, што вiсеў ззаду на шырокiм пасе ў похве, але рука спынiлася. Ён плюнуў, сакавiта вылаяўся й пайшоў у бок вялiкiх шэрых будынкаў i кучаў цэглы.
Быццам заварожаны, прыглядаючыся гэнаму выпадку, стаяў Янук. I што было-б, калi-б ня вырваўся зь Немцавых рук той падлётак? Цяпер Бахмач, ня ведаючы куды, iшоў. Скруцiў налева й неўзабаве стаяў перад аграмаднымi шэрымi, зусiм уцалелымi ад бомбаў, высокiмi на паверхаў сем будынкамi. Перад iмi — вялiкая плошча. Пачаў прыгадваць. Некалi ў савецкiм падручнуiку геаграфii бачыў здымку. Але-ж. Дом Ураду. Вось ён.
Нечага бракавала. Дом домам, але было ў гэнай здымцы, супольна з гэтым домам нешта няменш манумэнтальнае.
— Так, гэтта быў помнiк… а цяпер яго нiма, — сказаў сам сабе хлопец. — Узарвалi, мусiць.
Там, у гэным савецкiм падручнiку цьмяная здымка на дрэннай паперы не магла даць ўяўленьня пра вялiчыню гэтай грамады будынкаў. Трэба было нешта да параўнаньня. А з чым меў Янук параўновываць? З Габiшынай гарбатай, нiзкой, апоўзлай крамай цi, можа, з Макатунiшынай хатай?
У вачох яшчэ стаяў зьвярыны, бяздушны твар Немца й вялiзны перапалох на замурзаным, у рабацiньнi, твары хлапца, што ня меў паўмаркi рэшты… Янук зьбянтэжыўся. Куды йсьцi? Дзе тая Камароўка, дзе рэдакцыя газэты? Каго спытацца? А якраз во такi малы хлопец чысьцiбот, ён-жа зусiм мясцовы, ён i ведаць будзе. Ды дзе яго знайсьцi? Тыя ля вакзалу разьбеглiся. Але-ж iх, пэўне, больш на вулiцах. I не памылiўся. Адно нягледзеўся «дому ўраду», павярнуў на першую сустрэчную вулiцу направа, як пабачыў двух чысьцiботаў.
Было ў гэтых хлопчыкаў нешта, чаго Бахмач, сын палёў жытнiх i лёну са званочкамi блакiтнымi, не спасьцерагаў у вясковых падлёткаў такога ўзросту. Ня вопратка, якую льга было-б назваць калекцыяй ваеннага часу: завялiкая шапка на нястрыжанай галаве, кашулёнка, што даўно за мылам зажурылася, сьвiтка не ў разьмер, шэрыя працёртыя порткi, шчарбатыя чаравiкi, або босыя й карэлыя ногi. Не, ня вопратка. Ваеннае лiха загнязьдзiлася ў зараньня пастарэлы дзiцячым тварыку, асаблiва-ж у вачанятах. I м яшчэ трэба было-б сьмяяцца з розных дзiцячых блазнотаў, а ў iх ужо цьвёрдасьць, рашчараваньне, боль. Яны во гэтта, як спрактыкаваныя, гора бачыўшыя, спад насунутых, нахмураных броваў падпiльноўвалi й ацэньвалi цябе, недаверлiва насьцярожвалiся, намагалiся прадбачыць. I ў полi тых вачэй была ўся тэрыторыя заработку.
Прылады заработку, — драўляная скрынка, шчоткi, паста й шматы, стаялi на парэпаным, ад гарачынi ваенных пажараў патрэсканым ходнiку. Тэрыторыяй быў засяг зроку, а галоўным апэрацыйным пунктам — рог вулiцы. Клiентаў, выключна вайсковых, было даволi. Калi на тэрыторыi паказваўся чалавек у ботах, звычайна нямецкi радавы цi афiцэр, хлопцы сустракалi яго сьцiплым запасам чужой мовы. Для параўнаньня вазьмi кагось з Бахмачовай вёскi, зь лiтоўскае малечы, пасадзi яго на гэта самае месца, дай такiя-ж прылады працы. Цi зарабiў-бы ён i цi пражыў-бы з такога заробку? I цi змог-бы памагчы сваяком, як гэтыя во памагаюць?
Янук спынiўся ля хлапчукоў. Воддаль на ходнiку вiдаць былi жаўнерскiя мундзiры, вулiцай праяжджалi й пылiлi грузавiкi. А недалёка, на ўцалелай часьцi будынку, над дзьвярмi, — вось увайшоў туды чалавек, — вiсеў напiс: Гарбата. I нешта меншымi лiтарамi, чаго Янук ня мог адсюль прачытаць.
Што кажух, то ня вата,
а што капуста, то не гарбата…
— прыгадалася Януку зь нейкага апавяданьня. Але чаму «гарбата»? Цi-ж гэта беларускае слова? Яму заўсёды здавалася, што пабеларуску «чай»…