Буланы
Шрифт:
Ужо не плакаў дзень снегавою вадою, бо знiк ужо снег, толькi стаялi цiха ў ручаiнах гэтыя слёзы - як бы гэта дзень выплакаўся, i стала зусiм яму лёгка. Змыў ён слязьмi каламутнасць, што няпрошанаю прыйшла да яго, разагнаў волава хмар i пачаў смяяцца - ясна i цiха.
А тут яшчэ гусi, прагергетаўшы ўсю сваю сталасць на агародах, паднялiся ды белымi камякамi шуганулi цераз платы ў поле. Цяжка было iм плаваць у высотах, бо былi яны сытыя i сталыя, як тыя сцены, у якiх начавалi; так яны i пападалi на зямлю i пачалi там шукаць нечага.
Буланы грыз траву, а яны нечага шукалi, i была ў iх сталая вясёласць, зусiм не такая, як у Буланага. У яго
I якое дзiва, што цяпер Самахвал Янка, убачыўшы Буланага, заўсёды трасе галавою ды выводзiць павольным голасам чуць не на дванаццаць тэмпаў:
– Што гэта быў за ко-о-о-онь - а-яй!..
От, не папытаў тады Янка Самахвал у маладога Буланага: "Куды ты так мчышся, задраўшы хвост?" I не меў Буланы чалавечага розуму ды языка, каб адказаць яму на гэта...
Гусi сабе вялi гаворку, а Буланы падняў галаву ды пайшоў паволi вузкаю дарогай туды, дзе чарнелi кусты.
II
Было гэта даўно ў чалавека, i больш яно ўжо нiколi не з'яўлялася; пачало забывацца, i нават сляды яго сплывалi ўжо па хвалях часу. А тады было яно моцнае, было яно вялiкае, як усё тое, што ёсць у чалавека, разам узятае, у пачуццях i думках. Бо праз яго тады праходзiла i пераламлялася ў iм адчуванне i ўяўленне ўсяго таго, што iснуе.
Быў Раман Драгун малодшы i мацнейшы, i думкi меў вастрэйшыя, але яны сталi слабымi...
Цiха было ў тыя днi ў хаце i на двары. I ён усё стараўся што-небудзь рабiць, чым-небудзь займацца па-за хатаю, каб не бачыць таго, што было ў хаце. Ляжала там яго хворая жонка i пакутавала. I гэта напаўняла ўсё, выходзiла за адчуваемыя абшары i было ва ўсiм. Так, гэта ён адчуваў. Была гэта ненармальнасць, быў хаос, i чалавек, заўсёды працiўны яму, шукаў гармонii. Выяўлялася гэта ў яго ў iмкненнi бачыць вакол сябе ўсё нармальнае, у сваiх берагах. Хоць бы ўявiць як, што гэта ўсё так i ёсць. Хадзiў ён па двары, па ўтоптанаму снегу, i былi ў яго дзве вышынi настрояў. То хацелася яму як бы сцiснуцца ў адзiн маленькi жмут, быць непрыметным, i каб такiм стала ўсе. Бо гэта была б процiлегласць таму ненармальнаму, страшнаму i вялiкаму.
Змрокам дзён ён з вялiкiм здавальненнем заносiў Буланаму сена i стаяў там падоўгу, прыпёршыся плячом да сцяны.
Буланы быў яшчэ зграбны i ў самай сiле. Жаваў ён сена ў цёмным хляве спакойна, без тых бур, якiмi кiпеў чалавек, а чалавек стаяў каля яго i ашукваў сябе: "Дык гэта ж усё так, як трэба, - Буланы жуе сена, стоячы на чорнай ад змроку саломе; тут жа прытульна i цёпла. I я стаю i гляджу ў цiхую адзiноту зiмовага вечара".
Так находзiла на чалавека супакаенне. Пасля думкi вызывалi тое, што ёсць, i ўяўлялася як бы немагчымасць чалавека цiшынёю пазбавiцца. Тады ўзнiмалася бура, трывогi i жаданнi будзiлi ў чалавеку бунт процi неабходнасцi цяжкiх перажыванняў, процi смутку. Бунт ачышчаў дарогу да нечаканых уздымаў радасцi... У чалавека напружвалiся i дзейнiчалi думкi. Пасля iзноў гэта ўсё ападала. Так i было, так iшла барацьба ў настроях. Так усё то кiпела, то роўна плыло. I было яно ўвесь час з рознаю сiлай, пакуль не сплыло...
А Буланы
Для яго не было нi Рамана, што стаяў пры iм, нi ўсякiх там адценняў усяго.
Раман жа быў повен усiм. Твар яго быў тады больш жывым, як заўсёды, i адбiваў на сабе змены адчуванняў, i загэтым выразы яго былi нешта адналiкае з вакольным, i ўжо ў гэтым сама па сабе з'яўлялася процiлежнасць хаосу; было iмкненне.
I недасяжна было для Буланага тое, што Раман пасля паспакайнеў, як усё сплыло на хвалях часу: бо яно пачало забывацца, раставаць у бясконцасцi...
I вясною, калi араў Раман на Буланым поле i дзьмуў сухi вецер, зусiм не было ў яго жадання сцiснуцца ў адзiн жмут, зрабiцца малым, а было iмкненне, звязанае з нейкiм адвечным чалавечым бунтам - як бы вырасцi, каб быць прыметным усяму, так, як шырокi вецер i гулкiя зыкi.
Ад гэтых гуллiвых i несвядомых жаданняў было тое, што Буланы часта атрымлiваў па спiне i ўжо злаўчыўся баяцца Раманавага гуку:
– Эй ты, малы! Фюйць!..
I гэта Раман рабiў без жадання пакрыўдзiць Буланага, гэта так толькi ўмеў ён выявiць тое, што было ў iм.
Калi Раман выпрагаў Буланага i пускаў яго грызцi межы, а сам лажыўся каля воза жаваць абветраны хлеб ды цiха сабе думаць, у Буланага з'яўлялася ў першы момант якраз тое, што людзi ў сабе называюць уздымам радасцi.
Так яно iшло заўсёды раўналежна - у Рамана i ў Буланага.
Цэлы дзень той валачыўся Буланы па полi. Нiчога ён там не пад'еў, толькi змёрз, бо к канцу дня захаладала i змрок стаў iмглiстым. I як чорны быльнiк i голыя кусты пачалi злiвацца з зямлёю, прыйшоў ён дадому, калi ўжо Раман Драгун збiраўся iсцi па яго.
III
Два днi ляжаў на зямлi снег - неглыбокi i вiльготны, i адной ранiцы паслужыў ён тэмаю для гаворкi.
– Зямля не замерзла, а снег ляжыць, - сказаў Раман Драгун, стоячы ў саду пад грушаю, i, прымецiўшы на другi бок плота Янку Самахвала, яшчэ сказаў: - Нялюдская некая зiма.
– Ат, якая гэта зiма, - адказаў Янка Самахвал, не думаючы, да яго гэта гавораць цi не, - хiба гэта снег - гэта гразь, а не снег.
Раман Драгун угледзеў каля плота трухлявы пянчук, летам яшчэ прывезены iм з лесу, i падумаў: "От валяецца, яшчэ горш згнiе. Трэба пасеч - то згарыць у печы".
Тады пайшоў у сенi, узяў сякеру i пасек пянчук, а пасля гэтага сказаў сам сабе:
– Карысцi з каня няма жаднае. Не будзе на вясну iм рабiць як усё роўна. Прадаць яго трэба, хоць ты што хочаш.
I ўжо як седзячы за сталом, засыпаным хлебнымi крошкамi, еў, усё думаў, якую гэта цану за яго прасiць. А пасля паволi i нек асцярожна закурыў, сеў на Буланага, i паехаў за пяць вёрст.
Там нейкiя людзi, у доўгiх крамных свiтках i чорных кажухах, падпяразаныя шэрымi i чырвонымi паркалёвымi паясамi, з бародамi i без бародаў, доўга тузалi Буланага, абмацвалi яго, праганялi памiж вазоў, ляпалi па iм рукамi i пугамi, крычалi нешта ў яго перад мордай, пасля таксама ляпалi па плячах Рамана Драгуна, тузалi i яго, бiлi па руках i ўсё траслi галавамi. I нарэшце зусiм пакiнулi i Буланага, i Рамана Драгуна. Пасля яшчэ падыходзiў нейкi высокi чалавек у зрэбных портках i суконнай жакетцы. Ён два разы ляпнуў Буланага па заду, пасля правёў рукою па шыi i галаве, да болi расцягнуў яму верхнюю губу, каб глянуць на зубы, i раптам адышоўся.