Буланы

Чорный Кузьма

I тут, у вялiкiм прасторы, сярод неабдымнасцi зямлi, павiнна было адбыцца тое, што ёсць самае важнае для разумення цi адчування iстоты: што жыццё - бязмернае i неабдымнае, i перад адчуваннем яго нiшто абшары свету, i сэнс яго - у радасцi; адчуваючы смутак, iстота адчувае i не забывае, што iснуе радасць i што ў ёй i ў вечным iмкненнi да яе - апраўданне жыцця.

VI

Пяць дзён пад вятрамi ляжала зямля, а пасля гэтыя ж вятры пагналi з захаду мяккiя хмары, а ад хмар цямней стала на зямлi, i тады прапалi вятры. I як бы хмары прыняслi цяпло - растала трохi падмёрзлая зямля, i зеляней, i весялей стаў выглядаць мох у задумёных кустах.

А хмары ўсё iшлi

ды iшлi, усё паўзлi па нiзкаму небу i неўзабаве пачалi прападаць за даляглядам. I ўжо вiдаць стала шэрую яснасць неба; зноў пачалi ўпарта зваць у свае далi дарогi, зноў пачала далечыня зямных абшараў здавацца прывабнай, i зноў нараджалiся жаданнi ўсё iсцi ды iсцi.

Гэта так было на зямлi для людзей.

А тым часам Буланы бег паволi, наколькi дазвалялi старыя ногi ды нейкая, нiколi раней невядомая, трывога. Была яна недзе ў глыбiнi iстоты, неяк хадзiла па ўсiх жылах i паменшвала моц ног, але разам з тым i застаўляла бегчы. З'явiлася яна раптам, зразу пасля таго, як Мiкалай Бяляк хвацiў яго за морду, а ў руках Карася блiснуў нож. Тады раптам рвануўся Буланы, i некая сiла, зусiм незнаёмая ўжо на старасцi год, панясла яго па вузкай дарозе... Толькi ногi паднiмалiся ды капыты чаплялiся за высокiя межы асеннiх палеткаў... Пасля пайшлi за полем цiхiя кусты, а за кустамi блiснула срэбрам вады вузкая рэчка. Буланы пабег цераз яе. Трохi нават падскочыў, перакiнуў пярэднiя ногi на той бераг, а заднiмi боўтнуў у самае дно. I тады нешта цьмянае шавяльнулася недзе ў адчуваннях: "Гэта ж, мусiць, дагналi ды зрабiлi нешта". I тады ўжо залапатаў-забоўтаў нагамi ў вадзе, з усiх сiл рвануўся наперад i зноў пайшоў ва ўвесь дух па пустых паплавах. Пасля выбег у некую лагчыну, а там направа i налева кусты. Пад кустамi мох зялёны, пад нагамi балотная трохi трава.

Цiха было, спакойна, i ад гэтага паспакайнеў Буланы. Стаяў ён доўга на адным месцы, адчуваў, як хадзiлi ў iм ад удушша пад шкурай рэбры, ды ўсё, задзёршы галаву, цягнуў у сябе паветра.

Стаяў усё ды дыхаў, узнiмаў высока бакi...

I ўсё спакайней ды спакайней. На хвiлiну нават уявiлася, што зараз вось прыйдзе Раман Драгун, забярэ яго ды павядзе дадому, а там падкiне сена.

I тады ўжо пачаў хадзiць Буланы паволi ды грызцi вiльготную i халодную ад восенi траву...

Гул нейкi, як бы крык, iшоў па лагчыне. Брахаў недзе за кустамi сабака, а пасля i ён выбег на лагчыну ды, задзёршы галаву, брахаў усё, стоячы на адным месцы.

Грызучы траву, пайшоў Буланы ў кусты. А на той бок рэчкi хадзiлi ўжо Карась з Беляком. Хадзiлi ды шукалi месца, дзе б пералезцi цераз рэчку, ды ўсё гаварылi аб тым, як гэта мог так спрытна ўцячы Буланы - стары i дыхавiчны.

Бяляк скроб усё ў валасах на шыi пад барадою ды злаваў трохi на тое, што не ўдалося вось зразу кончыць маленькую i прывычную справу - забiць Буланага.

"Прыйдзецца шукаць, а пакуль знойдзеш, а там i вечар надыдзе, - думаў ён сярдзiта, - дык, лiха на яго, спазнiцца можна на жалобную вячэру памiнкi пасля Яна Барыкi".

– Тфу, няхай ты згары, гэткая работа, - вылаяўся Бяляк ды яшчэ раз плюнуў, а пасля ўпiкнуў Карася:

– Калi бо ты колеш чорт ведае як, цi гэта гэтак калоць? Гэта ж табе не курыца, а конь. Хоць стары, але ўсё ж сiлу мае.

– А ты дык вельмi разумны, як пагляджу я на цябе, - абазваўся Карась, на каго любiм усё ўскладаць, а сам дык як трымаў - хвацiў за морду лiха ведае як. Калi не ўмееш трымаць, дык трэба было не брацца. Гэта табе не жарты - каня з-пад нажа выпусцiць. Цяпер шукай ветру ў полi.

I ўсё ўпiкалi адзiн аднаму, шукаючы

Буланага, каб забiць яго.

Хадзiў Буланы цiха сабе па лагчыне, грыз траву, адчуваў вясёлую млявасць ад прайшоўшага непакою, слухаў брэх сабакi ды не адчуваў, што шукаюць яго. Хадзiлi двое людзей па беразе рэчкi, i быў у iх непарадак у настроях, бо парушана было гатовае, раней ужо ў думках складзенае.

I нiхто з гэтых трох iстот не адчуваў усяе глыбiнi моманту, што была тут блiзка смерць. Будзе, як i раней, пахнуць у лагчынах травою, будуць у сонечныя днi вятры гнаць пыл па дарогах, будуць хмары палiваць зямлю дажджом, а пасля глядзець на макрату ды смяяцца сонцу. Будзе ўзнiмацца ў свеце ў iстотах радасць, будзе ападаць, да смутку, зноў пасля ўзнiмацца... А ў той час Раман Драгун скажа суседу:

– Быў у мяне конь Буланы, от цягавiты быў, пакуль не з'ездзiўся.

Грыз сабе Буланы траву...

"Спазнiўся на вячэру, - думаў Бяляк, - чорт яго ведае, як шкода, ах каб ты згарэла, каб ты... гэткая работа".

"Хутчэй бы знайсцi ды кончыць, - думаў Карась, - а тады вечарам запрагу каня, ды ехаць трэба ў горад".

* * *

Няпэўная пара - восень. Зноў узнiмацца пачаў вецер, зноў пагнаў ён хмары. Ды ўжо сагнаў iх усе за далёкiя лясы, за зямныя далi.

I глянула на зямлю зусiм яснае неба. Як бы гэта летняя шырыня адчулася ў iм. Як бы гэта прасторы свету разгарнулi некую вялiкую думку.

Беглi па зямлi зыкi, чуўся з дарогi звон тэлеграфных дратоў, стукалi недзе калёсы ды гаварылi людзi. Можа гэта Карась з Беляком выказвалi сваё нездавальненне, а можа так гаварылi аб сваiм iншым...

I ўсё дзьмуў ды дзьмуў вецер, i ўсё ясней i ясней рабiлася на зямлi ад яснага неба, бо зусiм зышлi хмары.

Яны ўдвух падышлi да дарогi. Раптам выйшлi да яе праз кусты. А там вiдаць ужо была вёска, а за ёю бегла далёка ржышча.

– Хто яго ведае, - сказаў раптам Бяляк, - от неяк не разабраць, як паглядзiш - цi гэта восень, цi вясна.

– Дай закурыць, - адказаў Карась.

Пры дарозе на каменнях яны селi i пачалi курыць. Курылi сабе пацiху, курылi, а пасля ўсталi ды зноў пайшлi шукаць Буланага. I можа гэта ад таго, што спакойна на каменнях пакурылi яны, прапалi ў iх сляды злосцi на Буланага за тое, што ўцёк з-пад нажа, i на самiх сябе, што няспрытна кожны рабiў тое, што трэба.

Так i шукалi Буланага...

Знайшлi яны яго за кустамi каля дарогi. Ён стаяў на некай пакарпанай раллi i выгрызаў нешта з аднаго месца - можа да смаку яму прыйшлася халодная трава, з'едзеная раней каровамi. Ён не даваўся iм - яны зноў прабудзiлi ў iм некую, аб нечым i ад нечага трывогу, i ён кiнуўся бегчы, а пасля як бы раздумаўся, адчуў раптам, што ногi неяк дрыжаць i слабыя i недзе ў глыбiнi жывата нешта моцна сцiснулася. Як бы паплыло што над iм, цераз яго галаву, i ад гэтага галава сама апусцiлася ўнiз, але занечым трэба было трымаць яе ўгары. Тады ён толькi вушамi пашавялiў трохi ды раптам стаў.

– Кось-кось, - пазваў яго Бяляк, - косенька Буланы...

I раптам хвацiў яго за валасы, што звесiлiся над левым вухам.

I тады павялi яго.

З такою ж трывогаю ва ўсёй сваёй iстоце i з такою ж цяжкасцю ў жываце пайшоў ён за iмi, некалькi разоў спатыкнуўся аб высокую мяжу... I ўсё ж скрозь трывогу калацiлася ў iм нешта падобнае да адчування, што пасля поля гэтага i гэтых людзей будзе нешта вельмi добрае - пачынаў канчацца дзень, i загэтым iнстынкт прывык да спакойнага начлегу... I па меры таго як iшлi яны, усё спакайнеў ён - адчувалася ўжо iм нешта добрае, звычайна-спакойнае.