Чалавек з брыльянтавым сэрцам

Дайнеко Леонид М.

– Ды проста рухнуў стары балкон, - амаль закрычаў Масейкiн. Выпадковасць. Стомленасць металу, цэглы. А мы пачынаем хваравiта шавялiць мазгавымi звiлiнамi i адразу шукаць нейкую звышпрычыну. Ведаеш, што бачылi алкаголiкi Сярэднявечча ў час белай гарачкi? Бачылi чорцiкаў, чорненькiх i рагатых. А што бачылi тыя ж самыя алкаголiкi ў Савецкiм Саюзе пры прэзiдэнце Гарбачове? Каляровыя мульцiкi. Усёк? А сёння тыя ж самыя п'юны, якiя не перавядуцца, пакуль у чалавецтва ёсць рот, глотка i страўнiк, ужо бачаць (усёк?!) лятаючыя талеркi. Чым галава забiта, тое людзi i бачаць.

– Сёння да мяне ўначы павiнен прыйсцi Вялiкi Жах, - роўным, трошкi стомленым голасам перапынiў яго Дубровiч.

– Ладна, вар'яцей, - махнуў рукой Масейкiн.
– Яшчэ ж я хачу, паважаны вар'ят, каб ты ўступiў у нашу Лiгу барацьбы за сцiпласць. Навошта планеце Чалавек з брыльянтавым сэрцам? Хопiць i бронзавага.

Мiнеральныя рэсурсы Зямлi, Месяца i Венеры амаль вычарпаны, ядзерная энергетыка байкатуецца, паветра, глеба i вада атручаны ўжо стагоддзi назад, а Ўсепланетнае Журы прысуджае лепшаму грамадзянiну (ах, якiя мы добранькiя!) тытул Чалавека з брыльянтавым сэрцам.

– Усяго ж толькi тытул, - асцярожна ўставiў сваё слова Гай.

– Прынцыпы вышэй за ўсё, - рашуча перапынiў яго Масейкiн.
– Калi планета бедная, беднымi павiнны быць i тытулы. Брыльянты - гэта раскоша, гэта марнатраўства, а вось старая добрая бронза, з якой далёкiя прашчуры ўваходзiлi ў цёмны лабiрынт сваёй прадгiсторыi, незаслужана забыта нашымi заканадаўцамi i маралiстамi. Абавязкова павiнен быць толькi адзiны тытул тытул Чалавека з бронзавым сэрцам. Надаўшы такое штогадовае званне лепшаму чалавеку Зямлi, мы тым самым духоўна ачысцiмся, умацуем душу, станем падобнымi сваёй чысцiнёй i сцiпласцю на першых хрысцiян або пурытан.

Яны хутка iшлi па яшчэ няшумнай ранiшняй вулiцы, i Масейкiн усё гаварыў, гаварыў... "Ну й галава, - дзiвiўся сам сабе Гай Дубровiч.
– Два Везувii плюс вулкан Ключаўская сопка. I заўсёды напаўкрыла, напаўкрока ляцiць наперадзе прагрэсу. Здаецца ж, нейкi месяц назад захапляўся разгадваннем "свяшчэннасцi" лiчбы 7. Выступiў па Iндаэўрапейскiм тэлебачаннi i, здзiвiўшы вучоных мужоў, заявiў, што даўмеўся, хоць сам i не гiсторык, чаму першалюдзi так шанавалi гэту самую лiчбу 7. Аказваецца, чалавечае цела мае сем "чыстых" адтулiн: вочы, вушы, ноздры, рот. Вялiкi перапалох быў памiж навукоўцаў. Нават сам Гай не ўтрымаўся тады i ў газеце "Хатнi фантаст" надрукаваў сваю версiю. Па ягоных меркаваннях, лiчбу 7 людзi зрабiлi свяшчэннай таму, што кожны чалавек (прынамсi, на золку зямных цывiлiзацый) мог назiраць, калi дачасна не памiраў ад варожага мяча або чумы, сем жывых прадстаўнiкоў свайго роду-племенi: прадзеда, дзеда, бацьку, сябе, сына, унука, праўнука. I вось сёння Навум Масейкiн з найвялiкшай страсцю гаворыць, амаль крычыць аб Чалавеку з бронзавым, а не з брыльянтавым сэрцам.

Яны падышлi да 7-й верталётнай пляцоўкi, дзе стаяў верталёт сям'i Дубровiчаў.

– Можа, паляцiш разам са мной?
– прапанаваў Гай.
– Хачу пабываць у Доме Пераўтварэнняў. Масейкiн адмоўна хiтнуў галавой.

– Тады - да пабачэння. Жывуць Сонца i Кiсларод. Толькi скажы мне, Навум, каго б ты, супервядомы тэлевiзiйны ас, аб'явiў Чалавекам з брыльянтавым, прабач, з бронзавым сэрцам за гэты год?

– Старшыню Лiгi барацьбы супроць мутактаў Грома Стралковiча, - не мiргнуўшы вокам адказаў Масейкiн.
– Дарэчы, праз два днi лячу да яго, каб зрабiць тэлерэпартаж. Апошнiм часам зноў актывiзавалiся двухгаловыя воўкасабакi, i Гром разам з сябрамi дае iм прыкурыць.

Яны развiталiся. Гай, паказаўшы робатуахоўнiку кантрольны жэтон, лёгка ўскочыў у элегантны двухвiнтавы верталёт i праз колькi iмгненняў ужо ляцеў над зялёнай чыстай зямлёй. Настрой у яго пакрысе прыходзiў у звычную норму унутраны спакой, упэўненасць. Плылi ўнiзе роўныя цянiстыя вулiцы, люстэркi вадаёмаў, многавугольнiкi паркаў i садоў. З-за хмар, сiнявата-ружовых, па-ранiшняму лагодных, распальвалася сонца. Там, дзе хмар не было, бачыўся зыркi блакiт, яшчэ халаднаваты, але (Гай адчуваў гэта кожнай кропелькай душы) вельмi ўстойлiвы, надзейны, быццам быў адкаваны з лепшых гатункаў металу. Нездарма першыя хрысцiяне, глянуўшы на такi блакiт, казалi з вялiкай перакананасцю: "Усе мы, кожны ў свой час, будзем на нябеснай цвердзi". З невялiкага воблака, асветленага яркiмi промнямi, раптам зашалясцеў дождж. Здавалася, пасыпалася на зямлю сонечнае зерне.

Вось памiж аксамiтнага разлiву лесу паказаўся Дом Пераўтварэнняў. Круглы, трыццацiпавярховы, з высокай мачтай-маяком на самым версе. Каля гэтай мачты i пасадзiў свой верталёт Гай. Сонца люстравалася ў алюмiнiевых i медных пласцiнах, якiмi быў высцелены дах.

У Доме Пераўтварэнняў уладарылi робаты: лiфцёры, электрыкi, праграмiсты, санiтары, буфетчыкi, асенiзатары, цырульнiкi... Маўклiвая жалезнаскурая раць адразу акружала кожнага чалавека, якi завiтваў сюды. Робаты былi сама абаяльнасць i добразычлiвасць, прадбачвалi любое жаданне сваiх гасцей, але вочы ў iх свяцiлiся бясстраснасцю i механiчным спакоем, i недалёка ад iсцiны прайшоў той мудрэц, якi сказаў, што нiколi не

паразумеецца жывое са штучным, ген з найдасканалейшай мiкрасхемай. Пасля вядомага паўстання ў Германii робатам, у адрозненне ад людзей, забаранiлi ствараць якiя-небудзь партыi або групоўкi, тых, хто не згадзiўся, кiнулi пад прэс i ў пераплаўку. Але хадзiлi ўпартыя чуткi, што тут, у Доме Пераўтварэнняў, якi аж кiшэў робатамi, у глыбокiм падполлi дзейнiчае iхняя тэрарыстычная арганiзацыя "Металiчная Рука". Нападаў на людзей, праўда, пакуль што не было, i размовы аб нейкiм падполлi можна было б назваць недарэчным мiфам, каб не паведамленне тэлежурналiстаў (у тым лiку i Навума Масейкiна), што ў раёне Тоўстага Лесу зафiксавана на кiнаплёнку сустрэча двух робатаў з мутантамi. Што прывяло робатаў у Тоўсты Лес, калi там дазволена бываць толькi навукоўцам i членам Лiгi барацьбы супраць мутантаў?

У ярка асветленым, прасторным i, што асаблiва ўражвала, нетаропкiм лiфце Гай Дубровiч апусцiўся на пятнаццаты паверх. Тут быў Духоўны цэнтр Дома Пераўтварэнняў, тут з кожным, хто захацеў пераўтварыцца, цэлых пяць хвiлiн гутарыў сам доктар Метэор, заснавальнiк Дома, праўда, гутарыў з экрана. Ён быў адзiным чалавекам памiж соцень робатаў.

Гая ўвялi ў маленькi круглы пакой, пасадзiлi ў крэсла-вяртушку. Адразу ж успыхнуў экран i лысая галава доктара Метэора, добра вядомая ўсiм зямлянам, з'явiлася на экране, суха ўсмiхнулася.

– Прырода толькi часцiнка таго, што можна ўявiць, - загаварыў доктар Метэор. Гэтую першую фразу Гай Дубровiч вывучыў назубок яшчэ ў малодшых класах лiцэя. Яна, гэтая фраза, назаўсёды адцiснулася, нiбы клiшэ, у памяцi зямлян розных пакаленняў. З ёй можна было не згаджацца, спрачацца, але тут, у Доме Пераўтварэнняў, дзе вярхоўным жрацом i ледзь не богам быў доктар Метэор, ёй пачыналася кожная яго тэлеразмова.

– Чалавек - лiсцiк на дрэве Прыроды, - казаў мiж тым доктар.
– Тры сыны чалавецтва "зняважылi" чалавецтва: Капернiк, сказаўшы, што не Зямля цэнтр Сусвету, Дарвiн, паставiўшы на першае месца не Бога, а вiдавы адбор, i Фрэйд, якi асмелiўся даказаць, што чалавечае "я" не абсалютны гаспадар чалавечага цела. Паболей бы такiх зняваг! Навекi ж запомнiм, што мы, людзi, родзiчы траве i дрэву, саве i ластаўцы, ваўку i зайцу, барсуку зямному i кiту марскому. Ты, мой брат па жывой зялёнай планеце, хочаш сёння пераўтварыцца, хочаш на нейкiя iмгненнi адчуць сябе птушкай або зверам, рыбiнай або насякомым. Ты хочаш пераступiць, пераскочыць тую рысу, што аддзяляе цябе, жывога чалавека, ад iх, таксама жывых. Аб такiм марылi многiя пакаленнi, звычайныя людзi i мудрацы. Такому навучаў Буда. Запомнi яго словы: "Я буду бiць у барабан бяссмерця ў iмгле гэтага свету". Чуеш, як гучыць, як запаўняе цiшыню барабан бяссмерця? Запомнi, што найвялiкшае, найгалоўнейшае багацце Прыроды - жыццё. I не толькi чалавечае. Кiм ты хочаш стаць?

– Пчалой, - адказаў Гай.

– Будзь пчалой.

Адразу патух экран. Моцныя, але пачцiвыя рукi робатаў падхапiлi Гая Дубровiча, панеслi па вельмi вузкiм калiдоры (гэта адчувалася па спёртым паветры i па рэху ад iхнiх крокаў) у чорную цемру. Хоць такое было для гiсторыка не ў навiну, ды ўсё роўна лёгкi страх заварушыўся ў сэрцы. Праз некалькi iмгненняў незразумелым чынам (вялiкая тайна доктара Метэора!) ён павiнен быў, як кашулю, скiнуць сваю чалавечую плоць i зрабiцца пчалой, непрыкметнай гудлiвай кропкай. З iм павiнны былi застацца толькi ягоныя свядомасць i памяць. Кожнаму доктар гарантаваў поўную бяспеку цела i псiхiкi пасля таго, як скончыцца сеанс пераўтварэння, але, пэўна, кожны адчуваў трымценне душы i здрадлiвую думку: "А раптам здарыцца нешта такое, што перашкодзiць мне зноў стаць чалавекам?" Гай Дубровiч не быў выключэннем. Па-першае, усюдыiсны ўсявед Навум Масейкiн неяк сказаў, што года паўтара назад цi то доктар Метэор не змог вярнуць маладую жанчыну з "воблiка белай азёрнай чайкi", цi то яна сама не жадала вяртаць сабе чалавечае цела. Па-другое, быў ва ўсiм гэтым нейкi першародны холад, лiпкi трывожны туман, адчуванне святатацтва i недазволенасцi. Упершыню адчуў такi пакутлiвы дыскамфорт Глеб Дубровiч, калi дзесяцiгадовым хлапчуком прачытаў у Бiблii словы, што соллю ўпалi на параненую дзiцячую душу: "Не вары казлянятка ў малацэ мацi ягонай". Чалавеку Вялiкай Эры Плюралiзму ўжо было мала моцнагучнай музыкi, тытуню i вiна. Дзеля таго каб зламаць жалезную клетку сваёй духоўнай адзiноты i несвабоды (так, так, несвабоды, хоць знешне ўсё здавалася надзiва свабодным i супершчаслiвым) людзi, як на прыгожую зваблiвую цацку, накiнулiся на прыдуманую доктарам Метэорам Тэорыю i Практыку Пераўтварэнняў. Вось чаму неслi маўклiва-суровыя робаты Гая Дубровiча па вузкiм чорным калiдоры, каб праз нейкiя iмгненнi ён звонкагалосай пчалой iрвануўся над квяцiстым лугам.