Чарадзейныя яблыкі
Шрифт:
Пані Кацярына, слухаючы, хрысцілася. А калі пан Чаляднік скончыў, яна сказала:
— У благое месца павезяце маю панначку. Хай бы яна жыла лепш тут, у родным гняздзечку. Жыла б — і гора не ведала. Знайшла б сабе добрага жаніха, нарадзіла б дзетак. Яна ж у нас, як анёл нябесны: чыстая, лагодная. А якая разумніца! А добрая!.. Цяжка ёй будзе ў замку. Цяжка прывыкаць і нялёгка жыць. Вядома ж, якія там правілы. Не будзе там маёй птушачцы свабоды.
— Што зробіш, пані Кацярына, кожнаму свая доля. Тое, чаго хоча Бог, пярэчанню не падлягае. Калісьці ёй усё роўна давядзецца ад'язджаць адсюль.
— А чаму менавіта цяпер князь
— Ад'язджае. У верасні — сойм. Таму хоча пасяліць панначку да свайго ад'езду, каб абвыклася. Любіць ён яе, як родную дачку. Заўсёды з такой ласкай аб ёй адзываецца. Дый надакучыла яму чакаць. І сапраўды, ужо дарослая, семнаццаць мінула. Як бачыш, у няньках няма патрэбы.
Апошняя фраза, выказаная хутчэй за ўсё як жарт, тым не менш не развесяліла пані Кацярыну. Яе радасны настрой, выкліканы сустрэчай з даўнім сваім кавалерам, змяніўся на засмучэнне адразу, як толькі размова перайшла на пераезд яе выхаванкі. Нянька нібы прадчувала бяду. Трапіць у замак да Эрдзівілаў лічылася сярод вяскоўцаў вялікай бядою. Колькі слёз пралілося, калі каго-небудзь адпраўлялі туды на службу. Слугам замка было забаронена ўступаць у шлюб; яны павінны былі забыцца і пра святы. Абяздоленыя, трапіўшы ў замак, людзі ператвараліся ў палонных. Там глухлі страсці і пачуцці. З цягам часу яны рабіліся маўклівымі і запалоханымі.
— Яно то і праўда: не маленькая, ды і князь любіць яе, — пагадзілася пані Кацярына. — Але хай бы яна засталася ў родным доме. Князь, самі ж кажаце, часта бывае ў раз'ездах… Ох і растрывожылі вы маё сэрца, пан Варлампій!..
— Хопіць, пані Кацярына, ты ж ведаеш, тут мы нічога не зробім. Заўтра да паўдня панначка павінна быць у замку. Князь чакае. Ды і чаго так хвалявацца! Не на той жа свет яе перасяляюць!
Нянька, пратэстуючы, замахала рукамі.
— Маўчыце! Ну і сказалі!.. — з дакорам кінула яна. — Язык без касцей! — Нянька сярдзіта паглядзела на госця. Потым дадала: — Яна для мяне раднейшая за дачку, і я хачу, каб у замку ёй было спакойна.
— Пры мне ёй будзе спакойна, — абнадзеіў пан Чаляднік.
— Не сумняваюся, — адазвалася суразмоўніца. — Аднак вы так часта бываеце ў раз'ездах!.. І каб маё сэрца не мучылася, будзьце ласкавы, пан Варлампій, паабяцайце, што побач з ёй вы паселіце ангела-ахоўніка.
Пан Чаляднік паківаў галавою, задумаўся.
— Гэта будзе не так проста, — нарэшце прамовіў ён. — Анёльскія душы ў замку не ў пашане. — Ён падумаў яшчэ хвілю-другую, потым дадаў: — А ўсё ж паспрабую. Ёсць у мяне на прыкмеце адна дзяўчына. Спадзяюся, яна будзе добрай служанкай.
Пані Кацярына з удзячнасцю паглядзела на Варлампія.
— Значыць, заўтра раніцай? — спытала яна.
— Так. Папесцімся ночку на вашых пярынах — і назад. — Госць зноў азірнуўся на абразы. Перахрысціўшыся, ён дадаў: — Дай Божа… — І пачаў маліцца: — Прызры, Госпадзі, на пакуту і знямогу нашу і даруй грахі нашыя…
Пані Кацярына павярнулася ўслед яго пагляду і таксама некалькі разоў перахрысцілася…
IV
Княжацкі прыказчык і нянька зноў вярнуліся да размовы пра маючы адбыцца пераезд — аднак у гасцінай нечакана з'явілася панна Марыя. Гэта была танклявая і высокая дзяўчына. Доўгія, гладка прычасаныя валасы ў яе былі светлыя, нібы салома ў сонечны дзень, а ў блакітных вачах чытаўся выраз яскравай зацікаўленасці да ўсяго, што
— Марысечка, — звярнулася да яе нянька, — у нас госць. Пазнаеш? Пан Чаляднік. Не бойся яго, падыдзі, ён прыехаў з дабром.
Варлампій акругліў вочы: ён даўно не бачыў панначку, і яго здзівіла тое, як яна вырасла і папрыгажэла.
— З дабром, матухна, з дабром, — падхапіў ён, не маючы сілы акрыяць ад першага ўражання. — О Божа, якая вы сталі, панна Марыя! Ды вы проста сама дасканаласць!
— Толькі не трэба хваліць! — адразу ж паправіла яго нянька. — Пахвала і пагібель крочаць разам.
— Ды як не хваліць! — запярэчыў госць, не адрываючыся, са здзіўленнем гледзячы на панначку. — Я зачараваны, я проста не пазнаю яе.
Нянька і яе выхавальніца засмяяліся.
— А я дык адразу вас пазнала, — адказала панна Марыя. Яе голас быў высокі і меў прыемны тэмбр. — Калі мне было гадоў пяць, вы часта гасцявалі ў нас. Памятаецца, мне так падабалася сядзець у вас на руках. — Яна ўсміхнулася. Зрэнкі ў яе былі светлыя, а таму яе пяшчотны позірк, здавалася, патрапляў у самае сэрца таго, на каго яна звяртала сваю ўвагу.
— Памятаю, памятаю, душа мая, — кланяючыся і шаркаючы, прагудзеў у адказ госць, — ды ніяк не мог сабе ўявіць, што вось з такога танюсенькага прутка, — ен паказаў на мізінец, — вырасце гэтакая ладная і стройная бярозка. Прабачце, я проста ўзрушаны!
— Прашу вас, дарагі пан Чаляднік, хопіць ліслівіць маёй гаспадыні,— паўтарыла нянька, — а то яна можа заганарыцца. — Ды раптам прабурчала: — І што за манера! Хто б ні прыехаў, убачыўшы панначку, абавязкова пачынае пець дыфірамбы і вытанцоўваць!.. Вы яе мне разбэсціце!
Прысаромлены, госць вінавата ўсміхнуўся.
Аднак нянька трывожылася дарэмна. Панна Марыя нават не паказала і выгляду, што заганарылася. Яна прызвычаілася ўжо да пахвальбы і захапляючых позіркаў і навучылася ставіцца да іх спакойна. Захапленне гасцей толькі забаўляла яе. Пра фанабэрыстасць яна зусім не ведала. Што тычылася цяперашняга візіту, то, акрамя радасці, ён прынёс ёй і трывогу.
Пані Кацярына, якая ўмела разгадваць перажыванні сваёй выхаванкі, здагадалася пра яе хваляванне. Яна вырашыла растлумачыць усё адразу і сказала:
— Марысечка, анёл мой, пан Чаляднік прыехаў, каб забраць цябе ў замак. Заўтра ты павінна быць там.
Хоць і гатова была панначка да гэтай навіны, пачуўшы яе, разгубілася.
— Аднак жа князь абяцаў, што забярэ мяне восенню, — ціха адазвалася яна.
У маладосці павароты лёсу ўспрымаюцца з вялікімі эмоцыямі, асабліва калі справа тычыцца ад'езду з роднага гнязда. Панна Марыя з мальбою паглядзела на няньку і, заўважыўшы ў яе вачах спагаду, кінулася да яе ў абдымкі.
— Пані Кацярына!.. — усклікнула яна. Міжволі з яе вачэй пакаціліся слёзы. Ёй раптам падумалася, што пераезд абяцае пагібель яе марам.