Дэмакратыя i этычнае жыццё
Шрифт:
Шмат хто, асабліва ў Злучаных Штатах, лічыць, што заходняя дэмакратыя знаходзіцца ў добрым здароўі і з'яўляецца мадэллю на будучыню для астатняга свету. Меркаванні такога кшталту часцей за ўсё настолькі далёкія ад сапраўднасці і інтэлектуальнай пераканаўчасці, што самі дэманструюць хісткі стан заходняй дэмакратыі і ўвасабляюць большае ці меншае адмежаванне ад сур'ёзных праблем, якія падрываюць не толькі канстытуцыйную форму кіравання, але і асновы цывілізаванага жыцця.
Я прыводзіў ужо аргументы на карысць таго, што універсальнасць этычных патрабаванняў павінна рэалізоўвацца ў канкрэтных гістарычных абставінах. На што здольная і на што няздольная
Але адмова ўлічваць далейшы магчымы распад заходняй цывілізацыі і верагоднасць небывалых узрушэнняў, здаецца, сведчаць не аб чым іншым, як аб маральным і інтэлектуальным эскепізме. Магчыма, што вяртанне да рэалістычных поглядаў адбудзецца толькі ў выніку жудасных міжнародных падзей ці наступстваў безадказнасці ў саміх ЗША. Сучасныя плебісцытныя тэндэнцыі і адпаведныя падзеі разбураюць дэмакратыю знутры. «Мяккі» бюракратычны дэспатызм будзе па-ранейшаму прытрымлівацца дэмакратычных фармальнасцяў і тлумачыць сваё распаўзанне і цэнтралізацыю агульнай карысцю. На працягу некаторага часу ён зможа стрымліваць сацыяльны распад з дапамогай выбіральнага парадку, навязанага звонку. Нельга выключаць і тое, што ўнутраная нестабільнасць і пагрозлівыя міжнародныя падзеі ў рэшце рэшт прывядуць у некаторых заходніх краінах да ўсталявання дыктатуры. У Злучаных Штатах адчуванне грамадствам небяспекі і страху завершыцца, хутчэй за ўсё, надзвычайным пашырэннем паўнамоцтваў прэзідэнцкай улады. Незалежна ад зыходу, сучасныя маральныя, інтэлектуальныя і культурныя ўмовы на Захадзе прымушаюць сур'ёзных мысліцеляў лічыцца з магчымасцю канчатковага заняпаду канстытуцыйнай дэмакратыі. Трэба шукаць тыя сродкі, якія рэальна могуць абараніць і захаваць этычнае жыццё ў настолькі адмоўным гістарычным асяроддзі.
Заўвага
1 Апісанне вытокаў амерыканскага канстытуцыйнага парадку ў габрэйскай, старагрэцкай, рымскай, хрысціянскай і ранняй сучаснай цывілізацыях гл. у: Russell Kirk. The Roots of American Order (La Salle, III: Open Court, 1974). Гл. таксама: Forrest McDonald. Novus Ordo Seclorum, The Intellectual Origins of the Constitution (Lawrence, Kansas: University Press of Kansas, 1985).
Агульная воля: азначэнне 12—14, 93—155; у палітыцы 97; як свабода 113—114; заснаваная на роўнасці 115—116; як вызначальнік маральнасці 120; яе адрозненне ад волі ўсіх 121; несумяшчальнасць яе з прадстаўніцтвам 123—125; несумяшчальнасць яе з канстытуцыйнымі абмежаваннямі 129—130, 136, 141—142; яе спантаннасць 133—135; як таталітарнасць 140; яе спартанскі аспект 143—144; утапічнасць яе прыроды 151—152; на практыцы 153— 154; групоўкі як пагроза для яе 216—220
Адвольнасць: абмежаваная законам, 14.168—169,173.176,181; і утапізм 151—152; недапушчальная ў сувязі
Аднародная маса: прыхільнасць да яе Русо 140—141,192—193, 214—215, 217—220; непрыняцце яе традыцьйнай заходняй этыкай 218—220
Анархія: сяльнасць да яе Русо 105; як натуральны стан чалавека паводле Русо 108; як вынік вучэння Русо 153
Арыстоцель: пра абачлівасць і маральнасць 71; пра шчасце 74—79; пра сапраўднае сяброўства 85; пра звычкі і дабрадзейнасць 88, 98, 128—129; як супрацьпастаўленне Русо 139,
Аўтаномныя групоўкі: іх непрыняцце Русо 130—131, 140—141, 219—222; іх вызначэнне Ніэбетам, непрызнанне Русо, ухваленне Бэркам 140; падтрымка ў Канстытуцыі ЗША 192—193, 218— 219; пад пагрозаю мажарытарызму 193; іх неабходнасць для дэмакратыі 197—198, 217—226
Біхейвіярызм 28
Брэхт Арнольд 4
Бэбіт Ірвінг: пра дуалізм 57—58; пра ўнутранае абмежаванне 69; пра Русо 97, 199—200; пра недасканаласць і аўтарытэтнасць 207
Бэнтлі Артур 29
Бэрк Эдмунд: пра неабходнасць зменаў 89; у параўнанні з Русо 140; пра неабходнасць стрымлівання 153, 174—175; пра прадстаўніцтва 187; пра сацыяльныя прыхільнасці 198
Бэрмс Джэймс Макгрэгар: крытычны разгляд Канстытуцыі ЗША 189—190; пра мадэль Джэферсана 190—191; у суаднясенні з Рyco 192—195
Бэрнхэм Джэймс 192
Бэхрач Пітэр 199
Выканаўчая ўлада: яе функцыя ў "Грамадзянскім пагадненні" 121— 123; яе роля паводле Бэрнса 189— 192
Высокае "я": у вызначэнні Бэбіта і Мора 62—63; народа 165
Вышэйшы закон: канстытуцыя як набліжэнне да яго 173; канстытуцыя як яго праява 177;падпарадкаванасць яму 202—203; недасканаласць яго прававой канцэпцыі 226 227, 241—242
Гегель Г.Ф. 59
Грамадзянскае пагадненне: як сродак ад усіх сацыяльных хвароб 110; як аснова грамадзянскай свабоды і маральнасці 113—116
Грамадства: паводле Д'юі 17; паводле Нізбета 19; пабудаванае на этычным сумленні 76, 83; як мэта сацыяльнага жыцця 83; аэначэнне 84—86; як мэта палітыкі 163; і народнае вяршэнства 167—168; і свабода 168—169; і дух канстытуцыяналізму 196; і аўтаномныя групоўкі 197—198, 221—224; і ажыўленне дэмакратычнай тэорыі 199—200; заснаванае на прадстаўніцтве 202—203
Гэлен Арнольд 36 заўв., 39
Д'юі Джон: пра мэты і сродкі 5, 11—12; пра дэмакратыю як лад жыцця 16—19, 41
Даль Роберт: пра дэцэнтралізацыю 197—198; за "дэмакратызацыю" 198—199
Даўнз Энтані 3 заўв., 11
Джэймс Уільям 29
Джэферсан Томас: як прыхільнік плебісцытарызму 186—191; яго погляд на чалавечую прыроду 189; яго мадаль 190
Дзювержэ Марыс 41
Дзюркхэйм Эміль 108
Дух канстытуцыяналізму: азначэнне 173—176, 180—182, 196,198; і кіраванне грамадствам 205; і непаэбежнасць своекарыслівасці 210
Імпульс: азначэнне 64—65; у Русо 134. Гл. Спантаннасць Істан Дэвід 3 заўв., 29—30
Канкрэтнасць: як увасабленне этычнасці 212—220 Канстытуцыйная асоба: азначэнне 195—196, 231; як аснова канстытуцыйнай дэмакратыі 218; знікненне яе ў ЗША 232—234 Канстытуцыйная дэмакратыя: азначэнне 13—16, 95, 156, 195—196, 214; недасканаласць тэорыі 11— 12; у параўнанні з плебісцытнай дэмакратыяй 15, 95, 195, 214— 216; найбольш патрабавальная форма кіравання 236; пад пагрозай у ЗША 236—242; як этычны рэалізм 168—174, 232—233
Кансэнсус: як перадумова ўрадавай дзейнасці 161; у Канстытуцыі ЗША 185; яго крытыка Бэрнсам 189—190