Дубянецкі
Шрифт:
Калі ўжо казаць пра гэты “ЛіМ”, дык тут і на першай старонцы не палас- ны фотаздымак, як заўсёды, а дыялог Васіля Быкава з чытачамі, які адбыўся напярэдадні новага году ў галоўнай рэспубліканскай бібліятэцы.
Сярод іншых пытанняў В. Быкаў атрымаў і такое: “У чым прычына, што беларуская літаратура дрэнна чытаецца?”
– У гэтым шмат хто вінаваты, - кажа пісьменнік.
– Прычынаў тут многа, прычынаў рознага характару. Тут і аб’ектыўныя прычыны, якія выкліканыя не- дальнабачнай палітыкай з боку кіраўніцтва, прычыны, якія ўзніклі самі па сабе, спантанна ў выніку пэўных адносінаў шырокіх народных мас да свае культуры. Прычыны таксама ў пэўнай частцы інтэлігенцыі, якая мяркуе,
В. Быкаў прызнаў віну і за пісьменнікамі, якія ў апошнія дзесяцігоддзі не далі сапраўдных твораў: “Мы ўсё ілюстравалі, падхоплівалі “пачыны” і пляскалі ў ладкі там, дзе трэба было цвяроза азірнуцца і ацаніць па вартасці шмат якія праблемы.”
У гэтым нумары ёсць таксама варты ўвагі рэпартаж з V з’езду Беларускага добраахвотнага таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры.
Даўно вядома, што на Беларусі з помнікамі гісторыі размаўляюць з дапамогаю ўзрыўчаткі. Калі ўжо сорамна стала ад усяго свету, пачалі нібыта варушыцца: браць на ўлік тое, што самі ж не паспелі разбурыць. У канцы 1970-х гадоў было выраблена каля 2 тысячаў ахоўных знакаў коштам да 90 тысячаў рублёў. І што ж? Дагэтуль палова іх не прымацавана да аб’ектаў, значная частка наогул загінула. Гэта так з элементарнай арганізацыяй аховы. Ну і як захоўваюцца каштоўныя помнікі народу? Калі ласка:
У вёсцы Кунцавічы Ашмянскага раёну па дамоўленасці з мясцовымі органамі ўлады была разабраная і перанесеная на прыватны двор царква XVIII стагоддзя, з якой тут пабудавалі жылы аднасямейны дом.
У вёсцы Беніца быў самы значны помнік архітэктуры Маладзечаншчыны - сабор 1704 году. Пачалася ў 1982 годзе яго рэстаўрацыя за кошт кааператыўных сродкаў. Хутка рэспубліканская пракуратура спыніла ўсе работы і “як незаконныя” прапанавала гэтыя грошы накіраваць на хлявы для жывёлы.
У адпаведнасці з рашэннем Лагойскага райвыканкаму ў 1980 годзе ў вёсцы Ізбішча была знесеная старажытная царква. Пракуратура Мінскай вобласці палічыла гэтае варварства законным!
У Шклове вось-вось разбурыцца унікальная ратуша.
Злачынна разбураная ў Гродне “Фара Вітаўта” XVI стагоддзя.
У аварыйным стане знаходзіцца Андрэеўскі сабор XVIII стагоддзя ў Сло- німе.
Шмат помнікаў гіне ад пажараў, асабліва драўляныя. Зусім нядаўна згарэлі цэрквы ў вёсках Альшаны Столінскага, Цімкавічы Валожынскага, Загор’е- Сенненскай Навагрудскага, Чарнаўчыцы Брэсцкага раёнаў і інш. А ў іх жа захоўвалася мноства каштоўнейшых помнікаў са срэбра, старадрукі, жывапіс, скульптура, тканіна.
Карацей, у рэспубліцы на сённяшні дзень больш 8 тысячаў каштоўных архітэктурных помнікаў гісторыі і культуры - аб’екты аварыйныя. Іх неабходна тэрмінова ратаваць, хаця б пакуль закансерваваць.
У сувязі з усім гэтым незразумелая пазіцыя дзяржаўных органаў. Яны, па- першае, не толькі дапусцілі да разбурэння многія помнікі, не караюць тых, хто іх разбурае, але ж нават даюць дазвол на іх знос і знішчэнне. Органам улады спатрэбіўся не малы спрыт у гэтай справе, каб нават у друку, у тым ліку і т. зв. цэнтральным, іх ролю вызначылі аж такім ганаровым эпітэтам: “асноўныя ініцыятары знішчэння помнікаў гісторыі і культуры”!!!
Таму не дзіўна, што “выдзеленыя” пад націскам грамадскасці сродкі на рэстаўрацыю і рамонт выкарыстоўваюцца вельмі кепска, не прафесійна, альбо зусім не выкарыстоўваюцца. Кожны год “застаецца” 150-200 тысячаў рублёў. А за пяць, за дзесяць гадоў? Мільёны рублёў, спецыяльна выдзеленых на гэтую святую справу, замарозілі! У тым ліку 100 тысячаў рублёў, сабраных на Мірскі замак, 35 -
А бывае нават і так. Дадуць тысячы рублёў толькі на складанне праектнай дакументацыі на рэстаўрацыю гістарычных будынкаў, і пакуль робяцца гэты праекты, будынкі знікаюць з твару зямлі - “зносяцца” органамі ўлады. Так было, напрыклад, у Гродне па вуліцы К. Маркса.
Як бачым, яшчэ далёка не мінуліся чорныя часы, калі нашая культура свядома знішчаецца! А дзе больш у свеце знойдзеш прыклад, каб дзяржава наладжвала канкурэнцыю з рэлігійнымі установамі ці помнікамі. А “ў нас” гэта паўсюдна! Нярэдка ў анекдатычных формах.
Студэнт Мінскага інстытуту культуры Т. Зяленскі піша ў “ЛіМе” пра адзін такі выпадак у Гродне. На Гродзенскім фарным касцёле нейкім цудам захаваўся старажытны гадзіннік, які з боем і дагэтуль мілагучна адлічваў час, пакуль языкі яго званоў не абкруцілі анучамі, каб не сарамаціць савецкі электронны гадзіннік з боем, што быў пастаўлены на Доме сувязі! Але ж, як Т. Зяленскі піша (пара- дуемся разам з ім!): “Ды нядоўга “кукарэкаў” электронны “пеўнік”. Бо “Made in USSR”! Мабыць, ад зайздрасці і зацятай злосці нью-Кулібіны не аднавілі бой таго, старажытнага гадзінніка...
У нас на Беларусі склалася так, што пераважная большасць найкаштоўнейшых помнікаў - гэта помнікі рэлігійныя. Але ж чаму ў такім выпадку на розныя імпрэзы прысвечаны ахове і выкарыстанню гэтай вялікай спадчыны, не запра- шаюць духоўных асобаў, якія маюць непасрэднае дачыненне да такіх помнікаў! У рэлігійных абшчынах БССР цяпер звыш 32 тысячаў каштоўнасцяў. 6 тысячаў з іх маюць музейнае значэнне, астатнія - культурнае.
14 студзеня 1987 году. Палеміка, што вядзецца ў “ЛіМе” пра беларускасць беларусаў, дайшла не толькі да замежжа. Яна ўжо напалохала і Белакаменую. Адтуль, “з самае высокае інстанцыі”, прыляцелі... рэвізоры. Ды не Гогалеўскія, а сапраўдныя, з шырокімі паўнамоцтвамі. Афіцыйна іх місія вызначаецца, як выву- чэнне інтэрнацыянальнага выхавання творчай інтэлігенцыі ў рэспубліцы. У “нізы” пакуль не спускаюцца, наладзілі допыт адпаведных функцыянераў ЦК КПБ.
Госці перад усім пацікавіліся, як часта і ў якім “аспекце” ставілася і абмяр- коўвалася гэта пытанне на з’ездах, пленумах, канферэнцыях, сходах партыйнага і савецкага актыву, на “нізах”, якія ёсць “адхіленні” і як яны “пераадольваюцца”.
Асабліва прывабілі мастацкая літаратура, драматургія, часопісы, газеты і... спісы “кадраў”! Уважліва ўглядаюцца ў графы “нацыянальнае паходжанне”, “партый- насць”, ды вывучаюць “ідэалагічную загартоўку”.
Сярод іншага, ужо прачыталі Быкаўскі “Кар’ер”. Вядома, будуць чытаць ўсе “ЛіМы”, пачынаючы, прынамсі, з таго, Тарасаўскага. Можа, той даўгавата шукаць будуць, дык няхай вывучаюць апошні, пра які я толькі-толькі пісаў: дыялог з В. Быкавым; публікацыю П. Панчанкі, артыкул Любы Тарасюк: шмат чаго іншага.
Непасрэднай прычынаю налёту на Мінск маскоўскіх візіцёраў былі лісты прадстаўнікоў беларускай інтэлігенцыі, у якіх перад ЦК КПСС пастаўлена нямала нашых балючых пытанняў.
Каб камісія не паддалася чарам “нашых” “інтэрнацыяналістаў”, дык яна магла б сапраўды паспрыяць нам у нечым. Аднак ёсць небяспека, што яна трапіць у савелпаўласкі палон і будзе цалкам “інтэрнацыяналізаваная”.
24 студзеня 1987году. Чатыры гады таму, мабыць, дзякуючы намаганням сяброў, я быў на VI-м з’ездзе Саюзу журналістаў БССР выбраны членам Праўлення. На працягу ўсёй кадэнцыі мае функцыі зводзіліся ў асноўным толькі да фармальнага ўдзелу ў пленумах Праўлення. А іх было зусім-зусім мала. Можа, якіх-небудзь два ці тры, не лічачы першага, пасляз’ездаўскага, і сённяшняга, перадз’ездаўскага.